Википедија

Bela ruka

Тајна официрска организација

Bela ruka je bila tajna oficirska organizacija u Kraljevini Srbiji, nastala kao suparnička grupa ranije osnovanog udruženja oficira Crna ruka. Njen vođa bio je Petar Živković (potonji predsednik jugoslovenske Vlade tokom Šestojanuarske diktature). Među najistaknutijim osnivačima su Josif Kostić, Pavle Jurišić-Šturm, Petar Mišić, Milan Dunjić i Mirko Milosavljević. Smatra se da je ovaj neformalni krug oficira osnovan 1912. godine. Belorukci su radili u vrlo bliskoj vezi sa prestolonaslednikom i kasnije kraljem Aleksandrom Karađorđevićem - sa kojima su imali zajedničku netrpeljivost prema članovima Crne ruke.

General Petar Živković, vođa Bele ruke

Pozadina uredi

Glavni članak: Majski prevrat

Ženidbom kralja Aleksandra Obrenovića sa Dragom, udovicom inžinjera Svetozara Mašina, značajno je srozan ugled dinastije i monarha. Nije pomoglo ni to što se ruski car Nikolaj II Romanov, prihvatio kumstva srpskom kraljevskom paru. Protiv ženidbe su ustali članovi Ministarskog saveta predvođeni predsednikom Vladanom Đorđevićem, predstavnici Svetog arhijerejskog sinoda Srpske pravoslavne crkve, oficirski kor, sve do kraljevih roditelja kralja Milana Obrenovića i Natalije Obrenović, koji su odvojeno uputili Aleksandru pisma neslaganja. Uprkos svemu, kralj Aleksandar Obrenović je bio neumoljiv u svojoj nameri.

Nakon ženidbe, usledilo je ono na šta su kralja upozoravali njemu odani ljudi. Naime, kraljica Draga nije mogla podariti potomstvo, što je nedvosmisleno ustanovljeno posle raskrinkavanja njene objavljene lažne trudnoće. Ipak, kralj nije tome pridavao značaja.

Još jedan veliki problem koji je izazvao gnev prema kralju, bila je njegova spoljna politika. U pokušaju da Kraljevinu Srbiju odvoji od Austrougarske, za koju je bila vezana Tajnom konvencijom iz 1881. godine, kralj Aleksandar Obrenović je molio za prijem kod svog venčanog kuma i ruskog cara Nikolaja II. Međutim, premda je poseta prihvaćena, ona je uporno i unedogled odlagana. Tada je Aleksandar Obrenović pokušao da se ponovo privoli u okrilje bečkog dvora, ali je tamo prozreta njegova nespretna spoljna politika, te je i tu primljen hladno.

Sve ovo je uticalo na stvaranje zavere protiv kralja Aleksandra i kraljice Drage. Mada su prvobitni predlozi bili da se monarh nasilno i iscenirano odvoji od supruge, koja bi bila deportovana, prevagnulo je mišljenje o ubistvu, kako bi se izbegla svaka mogućnost njihovog povratka.

Grupu učesnika zavere, istoričari su podelili u tri kategorije:

Nekoliko neuspelih pokušaja realizacije atentata, nisu obeshrabrili zaverenike. Konačna odluka da se upali u dvor koji se tada nalazio između današnjeg zdanja Starog i Novog dvora (tzv. Simićeva kuća), dva sata posle ponoći, ostvarena je u noći između 28. i 29. maja 1903. godine. Dvorsku kapiju im je otvorio gardijski poručnik Petar Živković, koji je takođe bio pripadnik zaverene grupe, a te noći se nalazio na straži.

Posle prevrata, na presto je pozvan knez Petar Karađorđević, koji je tada boravio u Ženevi. Uslov za prihvatanje trona je izrazio zavereničkoj delegaciji, da mora biti jednoglasno izabran od strane Narodne skupštine, što je prihvaćeno i kasnije učinjeno te je on postao novi kralj.

Međunarodna reakcija na prevrat je bila oštra. Gotovo da nije bilo evropske zemlje koja nije osudila ubistvo kraljevskog para. Ujedinjeno Kraljevstvo i Holandija su povukle svoje poslanike iz Beograda, sve dok ne bude rešeno zavereničko pitanje.

Zavereničko pitanje uredi

Velike sile su bile uporne da se takozvano zavereničko pitanje reši. Posle sjajne diplomatske igre ministra spoljnih poslova i predsednika vlade Milovana Milovanovića Balačka, saznalo se da će evropski dvorovi biti zadovoljni samo ukoliko se stariji zaverenici penzionišu, što je i učinjeno ukazom kralja Petra I Karađorđevića.

Ovime je došlo do proboja mlađih zaverenika u prvi plan.

Crna i Bela ruka uredi

Glavni članak: Ujedinjenje ili smrt
 
Dragutin Dimitrijević Apis (desno) sa svojim saborcima iz organizacije Ujedinjenje ili smrt (Crna ruka)

Nezadovoljna stanjem u zemlji, grupa mlađih oficira zaverenika iz 1903. godine, rešila je da uzme učešća u političkom životu. Prvi pokušaj bio je tokom aneksione krize, kada je Austrougarska 1908. godine, protiv odluke Berlinskog kongresa iz 1878. godine, izvršila pripajanje Bosne i Hercegovine. Iako nisu uspeli da organizuju bilo šta, a i pošto je tada nastalo udruženje Narodna odbrana, koje su predvodili ugledni intelektualci poput Branislava Nušića, Jovana Dučića i Nadežde Petrović, nezadovoljstvo je i dalje postojalo zbog izostanka reakcije sa državnog vrha.

Za aktuelno stanje, mladi oficiri su krivili Narodnu radikalnu stranku, njenog predsednika Nikolu Pašića, pa čak i samog kralja Petra I. Oni su konačno uspeli da osnuju organizaciju nazvanu Ujedinjenje ili smrt, koja je u javnosti nazivana i Crna ruka. To se desilo 1911. godine.

Međutim, nisu svi od mlađih oficira pristupili ovoj organizaciji. Samo godinu dana nakon njenog osnivanja, stvorena je i druga organizacija mladih oficira nazvana Bela ruka. Ona je imala za cilj da umanji uticaj prvobitne organizacije, time što će okrenuti i koristiti prestolonaslednika Aleksandra Karađorđevića protiv njih. Uspeli su ubediti naslednika prestola u to. Kralj Aleksandar je okupio oko sebe grupu oficira suprotstavljenih Crnoj ruci kao što su pukovnici Petar Živković, Petar Mišić i Josif Kostić.[1] Bela ruka je podržavala prestolonaslednika Aleksandra u borbi za vlast i protiv radikalske vlade Nikole Pašića.

Kraj Bele ruke uredi

Nestankom Crne ruke u Solunskom procesu, Bela ruka nepokolebljivo preuzima kontrolu nad mladim i ambicioznim princem Aleksandrom. Živković postaje komandant Kraljeve garde 1921, i počinje sa neverovatnom moći. Kralj Aleksandar I 1929. godine, zajedno sa oficirima Bele ruke, orkestrira prevrat u pokušaju da kontroliše rast nacionalnih tenzija u zemlji (naročito u Hrvatskoj) i nestabilnost Skupštine. Živković, sada general, bio je imenovan za premijera. Autokratija je umanjena 1931, kada je kralj ponovo uspostavio neka ustavna prava koja nakon reformi nisu uspela u potpunosti svoju namenu, a Živković izgubio je poziciju 1932.

Pobedom komunističkih snaga Josipa Broza Tita u kasnijem građanskom ratu u Jugoslaviji, članovi Bele ruke ili su bili pogubljeni od novog režima kao kvislinzi ili su emigrirali kod Saveznika.

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Mitrović 2007, str. 184.

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бела_рука&oldid=27517635”