Brokule
Brokule (lat. Brassica oleracea var. silvestris) su naziv za nekoliko kultivara divljeg kupusa (Brassicas).[3] Ime potiče od ital. broccoli — granati kupus.[4]
| Brokule | |
|---|---|
 | |
| Vrsta | Brassica oleracea |
| Grupa kultivara | Italica |
| Poreklo | Italija, pre više od 2.000 godina[1][2] |
Brokule su klasifikovane u kultivarsku grupu Italica vrste Brassica oleracea. Brokule imaju velike cvetne glave, obično tamnozelene boje, uređene u strukturu nalik na krošnju koja se izgranava iz debelog, jestivog stabla koje je obično svetlo zeleno. Masa cvetne glave je okružena listovima.[3] Brokule podsećaju na karfiol, koji je različita kultivarska grupa iste Brassica vrste. Zajedno su 2016, Kina i Indija proizvele 73% svetske produkcije useva brokula i karfiloa.[5]
Brokule su rezultat uzgoja kultiviranih Brassica useva u severnom Mediteranu počevši od oko 6. veka p. n. e.[6] Od vremena Rimskog carstva, brokule su bile u svakodnevnoj upotrebi,[7] u sirovom ili kuvanom obliku. Brokule su posebno bogat izvor vitamina C i vitamina K. Zadržaj njihovih karakterističnih glukozinolatnih jedinjenja koja sadrže sumpor, izotiocijanata i sulforafana, se umanjuje kuvanjem, a biva u većoj meri očuvan pri pripremi parom, u mikrotalasnoj peći ili pri prženju.[8]
Rapini, koji se ponekad naziva „brokoli rabe”, je različita vrsta od brokule, formirajući slične, ali manje glave, i zapravo je vrsta podzemna koraba (Brassica rapa).[9]
Opis uredi
Brokule rastu i razvijaju se poput karfiola. Gornji dio ove biljke se naziva glava, i ona je kao i kod karfiola sačinjena od mnoštva manjih „buketića“, koji su opet obrazovani ne potpuno razvijenim cvastima, ali u svakom slučaju, daju se uočiti sitni pupoljci. Glava je najčešće tamnozelene do plavkasto zelene boje. Rjeđe se sreću sorte žute, ljubičaste ili bijele boje. Vrijeme vegetacije brokule iznosi od 14 - 15 mjeseci.
"Žetva“ brokule se obavlja kada su pupoljci sredine glave dobro razvijeni ali još uvijek zatvoreni. Dakle, još uvijek zatvorene cvasti se zajedno sa strukom, tj. stabljikom dužine 10-15 cm odsijecaju. Odsijeca se uvijek tako, da na stabljici ostanu pojedini, ali ne mnogi listovi. Sa sporednih pupoljaka koji se razvijaju postranice, kasnije niču male cvjetne glavice, koje se takođe odsijecaju. Dakle usijecati i koristiti se mogu posebno glava a posebno stabljika, a može i odvojeno.
Istorija uredi
Brokule vode porijeklo iz Male Azije. U Evropi su jedino bile poznate na području Italije. Katarina Mediči ih je u 16. vijeku isporučila za Francusku, odakle su pod nazivom „italijanska špargla“ dospijeli i u Englesku. Američki predsjednik Tomas Džeferson je u 18. vijeku uveo brokule u poljoprivredu Amerike, prvobitno samo kao probnu biljku.
Brokoli je nastao kao rezultat uzgoja pojedinih vrsta kupusa u severnom Mediteranu počevši od oko šestog veka pre nove ere.[6] Brokoli vodi poreklo od primitivnih sorti uzgajanih u Rimskom carstvu i najverovatnije je poboljšan veštačkom selekcijom na južnom italijanskom poluostrvu ili na Siciliji.[7][10][11] Brokoli se proširio u severnu Evropu u 18. veku, a u Severnu Ameriku su ga doneli italijanski imigranti u 19. veku.[10] Posle Drugog svetskog rata, oplemenjivanje američkih i japanskih F1 hibrida povećalo je prinose, kvalitet, brzinu rasta i regionalnu adaptaciju, čime su nastale sorte koje su od tada bile najpopularnije: 'Premijum krop', 'Pakman' i ' Maraton'.[10]
Druge sorte grupe Brassica oleracea uredi
Ostale grupe sorti Brassica oleracea uključuju kupus (Capitata grupa), karfiol i rimsku brokulu (Botrytis grupa), kelj (Acephala grupa), raštan (Viridis grupa), kelerabu (Gongylodes grupa), prokelj (Gemmifera grupa) i kaj-lan (Alboglabra grupa).[12] Pošto su ove grupe iste vrste, one se lako hibridizuju: na primer, brokolini ili „tenderstem brokoli“ je ukrštanje brokolija i kaj-lana.[13] Sorte brokolija čine genetsku osnovu „tropskog karfiola” koji se obično uzgaja u južnoj i jugoistočnoj Aziji, iako u toplijim uslovima daju glavicu više nalik karfiolu.[14][10]
| Proizvodnja brokolija — 2019 (uključuje karfiol) | |
|---|---|
| Zemlja | Produkcija miliona tona |
 Kina |
10,6 |
 Indija |
9,1 |
 SAD |
1,2 |
 Španija |
0,7 |
 Meksiko |
0,7 |
| World | 26,9 |
| Izvor: FAOSTAT Ujedinjenih nacija[15] | |
Varijeteti uredi
Neke od sorti brokule jesu: atlantik, kalabrezer, korvet, zeleno pupoljčast, purpurno pupoljčast, primo, sparko i južni komet.
Postoje tri najčešće uzgajane vrste brokolija.[10] Najpoznatija je Calabrese broccoli, koja se često naziva jednostavno „brokoli”, nazvana po Kalabriji u Italiji. Ona ima velike (10-20 cm) zelene glave i debele stabljike. To je godišnji usev u hladnoj sezoni. Proklijali brokoli (beli ili ljubičasti) ima veći broj glavica sa mnogo tankih stabljika.[16] Ljubičasti karfiol je vrsta brokolija koja se uzgaja u Evropi i Severnoj Americi. Ima glavu u obliku karfiola, ali se sastoji od mnogo sitnih cvetnih pupoljaka. Ponekad, ali ne uvek, ima ljubičastu boju na vrhovima cvetnih pupoljaka. Ljubičasti karfiol takođe može biti bele, crvene, zelene ili druge boje.[17]
Druge popularne sorte uključuju belstar, plavi vetar, koronadska kruna, sudbina, dičiko, zeleni golijat, zelena magija, ljubičasto klijanje, romanesko, sun king i valtam 29.[18][11]
Beneforte je sorta brokolija koja sadrži 2-3 puta više glukorafanina i proizvedena je ukrštanjem brokolija sa divljom sortom kupusa, Brassica oleracea var villosa.[19]
Sadnja i uzgoj uredi
Glavni i najveći zasadi u Evropi su u zapadnim zemljama Mediterana, a posebno su poznati zasadi u predjelu Verone. U zemljama centralne i sjeverne Evrope, brokule se skoro i ne uzgajaju jer pokazuje slabu otpornost na hladnije vrijeme.
Hranljiva vrednost uredi
| Nutritivna vrednost na 100 g (3,5 oz) | |
|---|---|
| Energija | 141 kJ (34 kcal) |
6,64 g | |
| Šećeri | 1,7 g |
| Prehrambena vlakna | 2,6 g |
0,37 g | |
2,82 g | |
| Vitamini | |
| Vitamin A ekv. | (4%) 31 μg(3%) 361 μg1403 μg |
| Tiamin (B1) | (6%) 0,071 mg |
| Riboflavin (B2) | (10%) 0,117 mg |
| Niacin (B3) | (4%) 0,639 mg |
| Vitamin B5 | (11%) 0,573 mg |
| Vitamin B6 | (13%) 0,175 mg |
| Folat (B9) | (16%) 63 μg |
| Vitamin C | (107%) 89,2 mg |
| Vitamin E | (5%) 0,78 mg |
| Vitamin K | (97%) 101,6 μg |
| Minerali | |
| Kalcijum | (5%) 47 mg |
| Gvožđe | (6%) 0,73 mg |
| Magnezijum | (6%) 21 mg |
| Mangan | (10%) 0,21 mg |
| Fosfor | (9%) 66 mg |
| Kalijum | (7%) 316 mg |
| Natrijum | (2%) 33 mg |
| Cink | (4%) 0,41 mg |
| Ostali konstituenti | |
| Voda | 89,3 g |
| |
| Procenti su grube procene zasnovane na američkim preporukama za odrasle. Izvor: NDb USDA | |
Dalje, brokule sadrži mnogobrojne "sekundarne biljne materije": flavonoidi, indoli, izotiocinat i druge. Takođe sadrže jedno antikancerogeno jedinjenje čije djelovanje je dokazano u većem broju naučnih studija na kulturama ćelija i na eksperimentalnim životinjama. To jedinjenje se naziva sulforafan (SUL, 1-izotiocijanat-4-(metilsulfinil)butan).
Na Univerzitetu Saskačevan u Kanadi dokazano je da brokule sadrže materije koje ljudski organizam štite od pojave arterioskleroze i hipertonije (povišen krvni pritisak).
Kulinarstvo uredi
Brokule se za jelo mogu upotrebljavati i sirove i pripremljene. Za jelo se pored cvasti upotrebljavaju i listovi i stabljika. Kao začin uz brokule su, pored soli, pogodni izrendan svjež muskatni oraščić, bijeli luk, i pečene borove sjemenke.
Galerija uredi
-
Pripremljene brokule -
Sicilijanske ljubičaste brokule -
-
Brokule u cvetu
.jpg)
Reference uredi
- ^ Buck, P. A (1956). „Origin and taxonomy of broccoli”. Economic Botany. 10 (3): 250—253. doi:10.1007/bf02899000.
- ^ Stephens, James. „Broccoli—Brassica oleracea L. (Italica group)”. University of Florida. str. 1. Pristupljeno 14. 5. 2009.
- ^ a b Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 182. ISBN 86-331-2075-5.
- ^ „broccoli”. Merriam-Webster's Collegiate Dictionary (11th izd.). str. 156. ISBN 978-0-87779-809-5. Pristupljeno 9. 4. 2014.
- ^ „Broccoli (and cauliflower) production in 2016, Crops/Regions/World list/Production Quantity (pick lists)”. UN Food and Agriculture Organization, Corporate Statistical Database (FAOSTAT). 2017. Pristupljeno 31. 10. 2018.
- ^ a b Maggioni, Lorenzo; Bothmer, Roland; Poulsen, Gert; Branca, Ferdinando (2010). „Origin and Domestication of Cole Crops (Brassica oleracea L.): Linguistic and Literary Considerations”. Economic Botany. 64 (2): 109—123. doi:10.1007/s12231-010-9115-2.
- ^ a b Nonnecke, Ib (novembar 1989). Vegetable Production. Springer-Verlag New York, LLC. str. 394. ISBN 978-0-442-26721-6.
- ^ Nugrahedi, Probo Y.; Verkerk, Ruud; Widianarko, Budi; Dekker, Matthijs (2015). „A Mechanistic Perspective on Process-Induced Changes in Glucosinolate Content in Brassica Vegetables: A Review”. Critical Reviews in Food Science and Nutrition. 55 (6): 823—838. ISSN 1040-8398. PMID 24915330. doi:10.1080/10408398.2012.688076.
- ^ Main, Sandy. „Rapini/Broccoli Raab”. sonomamg.ucanr.edu (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 30. 5. 2015. g. Pristupljeno 13. 9. 2021.
- ^ a b v g d Stansell, Zachary; Björkman, Thomas (1. 10. 2020). „From landrace to modern hybrid broccoli: the genomic and morphological domestication syndrome within a diverse B. oleracea collection”. Horticulture Research (na jeziku: engleski). 7 (1): 159. ISSN 2052-7276. S2CID 224724369. doi:10.1038/s41438-020-00375-0.
- ^ a b Stansell, Zachary; Hyma, Katie; Fresnedo-Ramírez, Jonathan; Sun, Qi; Mitchell, Sharon; Björkman, Thomas; Hua, Jian (1. 7. 2018). „Genotyping-by-sequencing of Brassica oleracea vegetables reveals unique phylogenetic patterns, population structure and domestication footprints”. Horticulture Research (na jeziku: engleski). 5 (1): 38. ISSN 2052-7276. PMC 6026498
. PMID 29977574. doi:10.1038/s41438-018-0040-3.
- ^ Dixon, G.R. (2007). Vegetable brassicas and related crucifers. Wallingford: CABI. ISBN 978-0-85199-395-9.
- ^ Stansell, Zachary; Farnham, Mark; Björkman, Thomas (2019). „Complex Horticultural Quality Traits in Broccoli Are Illuminated by Evaluation of the Immortal BolTBDH Mapping Population”. Frontiers in Plant Science (na jeziku: engleski). 10: 1104. ISSN 1664-462X. PMC 6759917 . PMID 31620146. doi:10.3389/fpls.2019.01104 .
- ^ Bjorkman, T.; Pearson, K. J. (1. 1. 1998). „High temperature arrest of inflorescence development in broccoli (Brassica oleracea var. italica L.)”. Journal of Experimental Botany. 49 (318): 101—106. ISSN 0022-0957. doi:10.1093/jxb/49.318.101 .
- ^ „Broccoli (and cauliflower) production in 2019, Crops/Regions/World list/Production Quantity (pick lists)”. UN Food and Agriculture Organization, Corporate Statistical Database (FAOSTAT). 2020. Arhivirano iz originala 11. 5. 2017. g. Pristupljeno 10. 2. 2021.
- ^ „Broccoli”. Royal Horticultural Society. Arhivirano iz originala 24. 3. 2020. g. Pristupljeno 24. 3. 2020.
- ^ Branca, Ferdinando (2008), Prohens, Jaime; Nuez, Fernando, ur., „Cauliflower and Broccoli”, Vegetables I: Asteraceae, Brassicaceae, Chenopodicaceae, and Cucurbitaceae, Handbook of Plant Breeding (na jeziku: engleski), New York, NY: Springer, 1, str. 151—186, ISBN 978-0-387-30443-4, doi:10.1007/978-0-387-30443-4_5
- ^ „The Best Broccoli Varieties to Grow Your Own”. Gardener's Path. 28. 6. 2018. Arhivirano iz originala 2. 6. 2019. g. Pristupljeno 2. 6. 2019.
- ^ „British research leads to UK-wide launch of Beneforté broccoli”. Quadram Institute. 25. 6. 2012. Pristupljeno 24. 3. 2020.
Spoljašnje veze uredi
- PROTAbase on Brassica oleracea (cauliflower and broccoli)
- List of North American broccoli cultivars Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. јун 2015), USDA/ARS Vegetable Laboratory
- Lee, Lisa-Ann (22. 2. 2017). „Creating a broccoli for all seasons to hedge against climate change”. newatlas.com. Приступљено 26. 2. 2017.