Brunej
Brunej (malajs. Brunei), zvanično Brunej Darusalam[5] (malajs. Negara Brunei Darussalam), država je u jugoistočnoj Aziji.[6] Nalazi se na severu ostrva Borneo[7], na obali Južnog kineskog mora. Na kopnu se graniči s Malezijom. Istočni okrug Bruneja, Temburong, je enklava odvojena od ostatka zemlje malezijskom teritorijom. To je jedina suverena država čija teritorija se nalazi u potpunosti na ostrvu Borneo, a ostatak ostrva pripada Indoneziji i Maleziji. Broj stanovnika je oko 400.000 (jul 2010). Vlada je apsolutna monarhija pod sultanom koja provodi šerijatski zakon i usmerava islamske prakse.[8] Klima u zemlji je ekvatorska, a obeležavaju je visoke temperature i dosta padavina. Ekonomskim rastom tokom 1970-ih i 1990-ih, u proseku od 56% od 1999. do 2008. godine, Brunej se transformisao u novoindustrijalizovane države.
| Bruneja Darusalam | |
|---|---|
| Glavni grad | Bandar Seri Begavan |
| Službeni jezik | malajski i engleski[1] |
| Vladavina | |
| — Sultan | Hasanal Bolkiah |
| — Prestolonaslednik | Al-Muhtade Bilah |
| — Državni muftija | Abdul Aziz Džuned |
| Istorija | |
| Nezavisnost | od UK 1. januara 1984. |
| Geografija | |
| Površina | |
| — ukupno | 5.765 km2 (163) |
| — voda (%) | 8,6 |
| Stanovništvo | |
| — 2013.[2][3] | 417.784 (176) |
| — gustina | 72,47 st./km2 |
| Ekonomija | |
| Valuta | Brunejski dolar |
| — stoti deo valute | 100 центи |
| Ostale informacije | |
| Vremenska zona | UTC + 8 |
| Internet domen | .bn[4] |
| Pozivni broj | +673 ¹ |
¹ 080 iz Malezije | |
Istorija uredi
.jpg)
Istorija Bruneja pre dolaska Evropljana je malo poznata. Na ostrvu Borneu je u 7. veku postojala država Vidžajapura koja je bila vazalna država moćne države Šrividžaja na Sumatri i Malajskom poluostrvu. Od 10. veka je postojala država Po-ni koja je u 14. veku vazalna država s državom Madžapahit na ostrvu Javi. U to doba je na Borneu bio raširen hinduizam. U 15. veku jak uticaj na Borneu ima islamsko kraljevstvo Malaka na Malajskom poluostrvu odakle se na Borneu širi islam.
Godine 1363, je Muhamed Šah osnovao sultanat Brunej i postao prvi sultan. U 15. veku je sultanat ojačao, te je imao sever Bornea i ostrva Sulu. Početkom 16. veka su Portugalci zauzeli Malaku i osnovali trgovačko središte. Brunej je bio značajna trgovačka sila između Kine, indonezijskih ostrva bogatim začinima i Portugalaca u Malaki. U to doba je vladao sultan Bolkiah čija vladavina se smatra zlatnim dobom Bruneja. 1521. godine članovi Magelanove ekspedicije bili su prvi Evropljani koji su posetili Brunej i opisali njegovo bogatstvo. Brunej je došao u sukob sa Špancima koji su širili svoj kolonijalni posed na Filipinima. 1578. godine Španci su zauzeli i razorili glavni grad Bruneja i tamo vladali 72 dana, ali su ipak proterani uprkos slabijoj snazi Bruneja. Nakon toga je opala privredna moć Bruneja.
U 19. veku jača britanski kolonijalni uticaj. 1839. godine izbila je pobuna na teritoriji Saravak. Britanci su u početku pomogli sultanu protiv pobunjenika, ali su zauzvrat dobili kontrolu nad Saravakom koji je 1843. godine proglasio nezavisnost pod britanskom upravom. Britanci su 1846. godine napali Brunej i postigli povoljan trgovački sporazum. 1888. godine je sultan Hašim Džalilul Alam Akamadin sklopio sporazum s Britancima kojim Brunej postaje britanski protektorat s unutrašnjom samoupravom.
Godine 1929. je otkrivena nafta. Tokom Drugog svetskog rata Brunej je bio pod japanskom okupacijom. 1959. godine donesen je ustav koji Bruneju daje široku autonomiju. 1963. godine su susedne britanske kolonije na Borneu, Sabah i Saravak, postale deo nezavisne Malezije. U Bruneju se pojavio pokret koji je tražio priključenje Maleziji, ali je sultan to odbio i najavio da će od Britanaca tražiti punu nezavisnost. To je postignuto tek 1. januara 1984. godine kada je Brunej postao nezavisna država, ali je ostao unutar Komonvelta.
Geografija uredi
Brunej je država u jugoistočnoj Aziji koja se sastoji od dva teritorijalno odvojena dela ukupne površine 5.765 kvadratnih kilometara na ostrvu Borneo. Izlazi na Južno kinesko more i obuhvata obalu u dužini od 161 kilometra. Jedinu kopnenu granicu deli sa Malezijom i to u dužini od 381 kilometara. Poseduje 500 kvadratnih kilometara teritorijalnih voda i ekskluzivnu ekonomsku zonu od 200 nautičkih milja.[9]
Oko 97% stanovništva živi u većem zapadnom delu (Belait, Tutong i Brunej-Muara), dok samo oko 10.000 ljudi živi u pretežno planinskom istočnom delu (oblast Temburong). Godine 2010, ukupnu populacija Bruneja činilo je oko 408.000 stanovnika, od čega je oko 150.000 njih živelo u glavnom gradu Bandar Seri Begavan.[10] Drugi veći gradovi su lučki grad Muara, grad za proizvodnju nafte Serija i susedni grad Kuala Belait. U okrugu Belait, oblast Panaga, živi veći broj evropskih iseljenika, mahom zbog prisustva britanske naftne kompanije Rojal Dač Šel plc i pripadnika britanske vojske.[11]
Geologija i reljef uredi
Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Vode uredi
Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Flora i fauna uredi
Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Klima uredi
| Klima Bandar Seri Begavan (Brunejski aerodrom) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 34,1 (93,4) |
35,3 (95,5) |
38,3 (100,9) |
37,6 (99,7) |
36,4 (97,5) |
36,2 (97,2) |
36,2 (97,2) |
37,6 (99,7) |
36,0 (96,8) |
35,3 (95,5) |
34,9 (94,8) |
36,2 (97,2) |
38,3 (100,9) |
| Maksimum, °C (°F) | 30,4 (86,7) |
30,7 (87,3) |
31,9 (89,4) |
32,5 (90,5) |
32,6 (90,7) |
32,5 (90,5) |
32,3 (90,1) |
32,4 (90,3) |
32,0 (89,6) |
31,6 (88,9) |
31,4 (88,5) |
31,0 (87,8) |
31,8 (89,2) |
| Minimum, °C (°F) | 23,3 (73,9) |
23,3 (73,9) |
23,5 (74,3) |
23,7 (74,7) |
23,7 (74,7) |
23,4 (74,1) |
23,0 (73,4) |
23,1 (73,6) |
23,1 (73,6) |
23,2 (73,8) |
23,2 (73,8) |
23,2 (73,8) |
23,3 (73,9) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | 18,4 (65,1) |
18,9 (66) |
19,4 (66,9) |
20,5 (68,9) |
20,3 (68,5) |
19,2 (66,6) |
19,1 (66,4) |
19,4 (66,9) |
19,6 (67,3) |
20,5 (68,9) |
18,8 (65,8) |
19,5 (67,1) |
18,4 (65,1) |
| Količina kiše, mm (in) | 292,6 (11,52) |
158,9 (6,256) |
118,7 (4,673) |
189,4 (7,457) |
234,9 (9,248) |
210,1 (8,272) |
225,9 (8,894) |
226,6 (8,921) |
264,4 (10,409) |
312,3 (12,295) |
339,9 (13,382) |
339,6 (13,37) |
2.913,3 (114,697) |
| Dani sa kišom | 16 | 12 | 11 | 16 | 18 | 16 | 16 | 16 | 19 | 21 | 23 | 21 | 205 |
| Relativna vlažnost, % | 86 | 85 | 84 | 84 | 85 | 84 | 84 | 83 | 84 | 85 | 86 | 86 | 85 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 196 | 191 | 225 | 239 | 236 | 210 | 222 | 218 | 199 | 206 | 205 | 211 | 2.558 |
| Izvor #1: Svetska meteorološka organizacija,[12] Deutscher Wetterdienst (ekstremi, 1971–2012 i vlažnost, 1972–1990)[13] | |||||||||||||
| Izvor #2: NOAA (sun, 1961–1990)[14] | |||||||||||||
Stanovništvo uredi
Stanovništvo Bruneja je u julu 2013. godine bio 417.784 stanovnika od čega 76% živi u urbanim sredinama. Stopa urbanizacije se procenjuje 2,13% godišnje od 2010. do 2015. godine, a prosečan životni vek je 77,7 godina. U 2014. godini, 65,7% stanovništva su bili Malajci, 10,3% Kinezi, 3,4% domoroci, a 20,6% čine manje etničke grupe.[15] Zvanični jezik Bruneja je malajski. Ministarstvo kulture, omladine i sporta podržava upotrebu jezika u Bruneju.
Jezik uredi
Glavni govorni jezik je brunejski malajski. Brunejski malajski se prilično razlikuje od standardnog malajskog, ali i od ostatka malajskih dijalekta. Brunejski malajski jezik je srodan sa standardnim malajskim jezikom oko 84% što ga čini nerazumljivim sa malajskim.[16][17]
Engleski i kineski se takođe govore. Engleski jezik se koristi u poslu, ali i kao jezik iz osnovnom u visokom obrazovanju. U državi je relativno velika strana zajednica.
Većina iseljenika dolaze iz nemuslimanskih zemalja kao što su Australija, Ujedinjeno Kraljevstvo, Južna Koreja, Japan, Filipini, Tajland, Kambodža i Indija.
Ostali jezici i dijalekti koji se govore uključuju arapski, kedajanski malajski, tutong malajski, murut i dusun jezik.
Religija uredi
Među svima religijama, sunitski islam je dominantan. 67% stanovništva je islamsko. Međutim druge religije imaju značajno uporište u Bruneju. 13% stanovništva su budisti, a 10% su hrišćani. Preostalih 10% pripadaju raznim religijama uključujući i domorodačke religije.
Islam je državna religija Bruneja, ali sloboda veroispovesti je zagarantovana.
Državno uređenje i međunarodni odnosi uredi
Od 1959. godine Brunej je parlamentarna monarhija, ali zapravo sultan ima veće zakonodavne i izvršne vlasti, pa Brunej možemo zvati apsolutističkom monarhijom. Postoji Zakonodavni savet od 20 članova koje ima savetodavni karakter, ali sve zakone donosi sultan. Sultan je istovremeno šef države i predsednik vlade. Aktuelni sultan, Paduka Seri Baginda Sultan Hadži Hasanal Bolkijah Mu'izadin Vadaulah (skraćeno Hasanal Bolkiah), vlada od 1967. godine i smatra se najbogatijim vladarom i jednim od najbogatijih ljudi na svetu.
Brunej je punopravan član Ujedinjenih nacija, Britanskog Komonvelta nacija, Asocijacije nacija Jugoistočne Azije (ASEAN), Svetske trgovinske organizacije, Azijsko-pacifičkog foruma za saradnju te Organizacije islamske konferencije.
Administrativna podela uredi
Brunej je podeljen u 4 okruga i 38 podokruga
Privreda uredi
Proizvodnja nafte i gasa glavna je privredna aktivnost Bruneja. BDP po glavi stanovnika je značajno viši od proseka regije, ali privreda Bruneja je osetljiva je na fluktuacije na svetskom tržištu nafte.[18][19]
Što se tiče poljoprivrede gaje se pirinač, manioka, banane, ananas. Razvijen je i ribolov.
Reference uredi
- ^ „Constitution of Brunei Darussalam” (PDF). Attorney General's Chambers Brunei Darussalam. Pristupljeno 15. 10. 2013.
- ^ Nacionalna agencija za statistiku [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. oktobar 2012)
- ^ „Department of Economic Planning and Development - Population”. www.depd.gov.bn (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 20. 03. 2017. g. Pristupljeno 12. 12. 2017.
- ^ „Delegation Record for .BN”. IANA. Pristupljeno 6. 11. 2015.
- ^ Peter Haggett (ed). Encyclopedia of World Geography, Volume 1, Marshall Cavendish, 2001, p. 2913.
- ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 09. 04. 2014.
- ^ Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 183. ISBN 86-331-2075-5.
- ^ „Report by Brunei Darussalam”, Trade Policy Reviews, WTO, str. 81—93, 21. 5. 2015, ISBN 978-92-870-4182-1, Pristupljeno 23. 3. 2020
- ^ „Brunei”. CIA World Factbook. 2011. Pristupljeno 13. 1. 2011.
- ^ Zbirne tabele popisa stanovništva iz 2001. godine. Odeljenje za statistiku, Brunej Darussalam
- ^ „Outpost Seria”. Outpost Seria Housing Information. Arhivirano iz originala 13. 1. 2012. g. Pristupljeno 20. 12. 2011.
- ^ „World Weather Information Service – Bandar Seri Begawan”. World Meteorological Organisation. Pristupljeno 14. 5. 2010.
- ^ „Klimatafel von Bandar Seri Begawan (Int. Flugh.) / Brunei” (PDF). Baseline climate means (1961–1990) from stations all over the world (na jeziku: nemački). Deutscher Wetterdienst. Pristupljeno 22. 11. 2016.
- ^ „Brunei Darussalam Climate Normals 1961–1990”. National Oceanic and Atmospheric Administration. Pristupljeno 29. 11. 2013.
- ^ „The World Factbook”. CIA. Arhivirano iz originala 21. 07. 2015. g. Pristupljeno 28. 1. 2018.
- ^ „Brunei”. Ethnologue. 19. 2. 1999. Pristupljeno 30. 12. 2013.
- ^ „Call to add ethnic languages as optional subject in schools”. Arhivirano iz originala 19. 11. 2013. g. Pristupljeno 19. 11. 2013.
- ^ „World Economic Outlook Database, January 2019”. International Monetary Fund. Pristupljeno 24. 2. 2019.
- ^ „Human Development Report 2019” (PDF). United Nations Development Programme. 2019. Pristupljeno 9. 12. 2019.
Literatura uredi
Ovaj članak sadrži materijal u javnom vlasništvu CIA World Factbook sa veb-sajta https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/index.html.- History for Brunei Darussalam: Sharing our Past. Curriculum Development Department, Ministry of Education. 2009. ISBN 978-99917-2-372-3.
- Atiyah, Jeremy (2002). Rough guide to Southeast Asia. Rough Guide. ISBN 978-1-85828-893-2.
- Frankham, Steve (2008). Footprint Borneo. Footprint Guides. ISBN 978-1-906098-14-8.
- Gudgeon, L.W.W. (1913). „British North Borneo”. Adam and Charles Black: London.
- Nicholl, Robert (2002). European sources for the history of the Sultanate of Brunei in the Sixteenth Century. Special Publications, no. 9. Muzium Brunei. ISBN 978-0-8028-4945-8.
- McAmis, Robert Day (2002). Malay Muslims: the history and challenge of resurgent Islam in Southeast Asia. Wm. B. Eerdmans Publishing. ISBN 978-0-8028-4945-8.
- Melo Alip, Eufronio (1964). Political and cultural history of the Philippines, Volumes 1–2.
- Oxford Business Group (2009). The Report: Brunei Darussalam 2009. Oxford Business Group. ISBN 978-1-907065-09-5.
- Saunders, Graham E. (2002). A history of Brunei. Routledge. ISBN 978-0-7007-1698-2.
- United States War Dept (1903). „Annual reports, Volume 3”. Government Printing Office.
- Oxford Business Group (2013). The Report: Brunei Darussalam 2013. Oxford Business Group. ISBN 978-1-907065-78-1.
Spoljašnje veze uredi
- Vlada Bruneja
- Prime Minister's Office of Brunei Darussalam website
- Chief of State and Cabinet Members Архивирано на сајту Wayback Machine (16. октобар 2020)
- „Brunei”. The World Factbook (2024 izd.). Central Intelligence Agency.
- Brunei profile from the BBC News
- Brunei at Encyclopædia Britannica
- Brunej (Vikiatlas)
- Key Development Forecasts for Brunei from International Futures
- Brunei Tourism website
