Bugarska pravoslavna crkva

Bugarska pravoslavna crkva
Българска православна църква
Bugarska pravoslavna crkva; Българска православна църква
	Hram Svetog Aleksandra Nevskog
Osnovni podaci
Autokefalnost	proglašena 919.; ukinuta 1018.; ponovo proglašena 11. maja 1872.; kanonski priznata 1953.
Kanonsko priznanje	Kanonski priznata
Predstojatelj	Neofit
Kanonska jurisdikcija	Bugarska
Dijaspora	Eparhija u SAD, Kanadi i Australiji i Eparhija u zapadnoj i srednjoj Evropi
Kalendar	Novojulijanski kalendar (od 1963)
	Zvanični veb-sajt
Statistika
Arhijereja	22
Eparhija	15
Manastira	120

Bugarska pravoslavna crkva (bug. Българска православна църква) jeste pomesna i autokefalna crkva sa dostojanstvom patrijaršije. Nalazi se na osmom mestu u diptihu.

Uvod uredi

Njena jurisdikcija se proteže na teritoriju Bugarske, kao i na bugarske pravoslavne crkvene opštine u Severnoj i Južnoj Americi, Australiji i dr. U njenom sastavu nalazi se 13 eparhija u otadžbini (varnensko-velikopreslavska, velikotrnovska, vidinska, vračanska, dorostolska, lovčanska, nevrokopska, plevenskka, plovdivska, rusenska, slivenska, sofijska i starozagorska) i tri eparhije u rasejanju (njujorška, akronska i detroitska), dve parohije u Mađarskoj, dve u Rumuniji i jedna u Austriji, crkveno namesništvo u Turskoj (Istanbul) i podvorje BPC u Rusiji (Moskva). Ima oko 6 miliona vernika, 2000 sveštenoslužitelja, 3200 hramova i 500 kapela, 123 manastira i skita, 400 monaha i monahinja i dve duhovne škole (podaci s kraja 80-ih godina). Na teritoriji sadašnje Bugarske i susednih oblasti širenje hrišćanstva započelo je veoma rano.

Istorija uredi

Sticanje autokefalije uredi

Po predanju, u današnjoj Varni postojala je episkopska katedra na čijem se čelu nalazio učenik Sv. apostola Pavla Amplije; crkveni istoričar Jevsevije Kesarijski navodi da su još u II veku delovale episkopske katedre u Debeltu i Anhijalu. Krajem IV i početkom V veka, hrišćanstvo se u ovim krajevima širilo zaslugom Sv. Nikite Remesjanskog. U V i VI veku evangelizaciju vrše Sloveni koji su služili u vizantijskoj armiji i tamo primili krštenje. Među protobugare (turansko pleme koje u ove predele dolazi sa severnih obala Crnog mora) hrišćanstvo je prodiralo još pre nego što su se nastanili na Balkanu i formirali posebnu bugarsku državu (druga polovina VII veka). Masovno pokrštavanje bugarskog stanovništva sprovedeno je tek 865, za vlade Svetog kneza Borisa (852—889). Neposredno nakon primanja hrišćanstva knez Boris je preduzeo mere za zadobijanje crkvene autonomije, što je bilo krunisano uspehom 4. marta 870. godine.

Prvobitno je Bugarska crkva imala status autonomne arhiepiskopije pod vrhovnom jurisdikcijom Konstantinopoljske patrijaršije. Prvi arhiepiskop samostalne Crkve je postao Sv. Josif, koji je primio rukopoloženje od konstantinopoljskog patrijarha Ignjatija. Doba cara Borisa i njegovog sina Simeona (893—927) ostalo je zabeleženo i kao period procvata pismenosti i kulture na ovoj teritoriji, prevashodno zahvaljujući dolasku učenika Sv. Kirila i Metodija, Klimenta Ohridskog, Nauma, Gorazda i drugih, na ovo područje nakon što su prognani iz Moravske.

Pošto je 917. knez Simeon naneo težak poraz vizantijskoj vojsci, proširio granice svoje države i proglasio se za „cara Bugara i Romeja“, stvorili su se povoljni uslovi za proglašenje autokefalije Bugarske crkve i njeno uzdizanje u rang patrijaršije (28. oktobra 927), sa sedištem u Dorostolu (današnja Silistra). Nakon propasti Prvog bugarskog carstva (971) i uspostavljanja neposredne vizantijske vlasti, došlo je do značajnih promena u crkvenoj organizaciji na širem južnoslovenskom prostoru.

Izbijanjem ustanka (976) i stvaranjem Samuilovog carstva, postavljena je osnova za preuređenje ne samo političkih već i crkvenih odnosa. Nakon raznih promena i premeštanja crkvenog centra (iz bugarskog Dorostola preko Serdike u Voden i Moglen), Samuilo je krajem 10. veka uredio novo crkveno središte u Prespi, gde je na ostrvu Svetog Ahilija podigao veliki saborni (katedralni) hram, koji je postao sedište prespanskog arhiepiskopa. Samuilova Prespanska arhiepiskopija obuhvatala je mnoge (ali ne sve) eparhije koje su pripadale staroj Bugarskoj patrijaršiji. Tokom poznijih godina Samuilove vladavine, kada je porastao značaj Ohrida kao glavnog centra političke vlasti, u taj grad je iz Prespe preneto i sedište arhiepiskopije, koja je smatrana i patrijaršijom, a takvo uređenje je zadržano i za vreme vladavine Samuilovih naslednika.^[1]

Zajedno sa konačnom propašću Samuilove države (1018), prstala je da postoji i dotadašnja Prespansko-ohridska arhiepiskopija, a vizantijski car Vasilije II je na približno istom području ustanovio novu autokefalnu Ohridsku arhiepiskopiju (1019), čija je jerarhija ubrzo postala većinom grčka. U periodu 1185—1186, nakon ustanka koji su podigli Petar i Asen i oslobađanja podunavske Bugarske, što je rezultovalo i uspostavljanjem Drugog bugarskog carstva, iznova se organizovala nezavisna Crkva na čelu sa arhiepiskopom čije je sedište bilo u Trnovu.

Prvi trnovski arhiepiskop Vasilije nije bio priznat od strane konstantinopoljskog patrijarha, ali ubrzo je Trnovska arhiepiskopija ojačala svoje pozicije do te mere da je bila priznata za samostalnu i uzdignuta na rang patrijaršije (1235), u kom statusu se održala do potpadanja Bugarske pod tursko ropstvo (1393). Tokom ovih 158 godina, ona je dostigla procvat i ostala upamćena ponajviše zahvaljujući delatnosti Sv. Joakima I, patrijarha Ignjatija i posebno Svetog Evtimija, plodnog duhovnog pisca i inspiratora ispravljanja bogoslužbenih knjiga.

Gubitak autokefalije uredi

Sa padom Drugog carstva, Trnovska katedra je potpala pod upravu Carigradske patrijaršije u rangu mitropolije. Ohridska arhiepiskopija se našla pod vlašću Grka fanariota i ugasila se 1767. godine. Doba robovanja pod Turcima donelo je teška iskušenja po verski, kulturni i privredni život i nacionalni identitet bugarskog naroda. Grčka jerarhija istovremeno činila sve da jelinizira Bugarsku pravoslavnu crkvu. Međutim, iz Crkve su izrasli inspiratori i delatnici budućeg nacionalnog preporoda: prepodobni jeromonah Pajsije Hilandarac (1722—1798), autor „Istorije slavjano-bugarske o narodima, i o carevima, i o svetiteljima bugarskim“, episkop Vračanski Sofronije (1739—1813) i drugi, koji su insistirali na pravu Bugara na vaspostavljanje crkvene autokefalije i podsticali uspon prosvete i izdavaštva.

Snažan podstrek za dalje jačanje nacionalne i verske samosvesti pružio je rusko-turski rat (1828—1829), kao i jačanje veza sa Rusijom, u čijim duhovnim akademijama su još od 1838. počeli da se školuju i monasi iz Bugarske.

Početkom druge polovine XIX veka Bugari su formulisali zahtev za vaspostavljanje crkvene autonomije, ali pošto se grčka jerarhija o njega oglušila, 3. aprila 1860, na Vaskrs, sa amvona bugarskog hrama u Carigradu episkop Ilarion pominje pravoslavno episkopstvo umesto carigradskog patrijarha, čime je Bugarska pravoslavna crkva označila početak svog odvajanja. Pošto je carigradski patrijarh Kirilo VII, pogođen ovim činom, napustio katedru, njegov naslednik Joakim II, posle bezuspešnih pokušaja svrgavanja mitropolita Ilariona i nekolicine bugarskih jeraraha, pristao je na izvesne ustupke i posle Sabora 1861. obećao je da će na bugarske eparhije neizostavno postavljati arhijereje bugarske narodnosti ili makar sa znanjem bugarskog jezika. Bugarsko sveštenstvo je u međuvremenu postavilo nove zahteve: da se Bugarima dopusti da učestvuju u izabiranju patrijarha ravnopravno sa Grcima, da u sastavu Carigradskog sinoda bude zastupljeno šest bugarskih arhijereja, da se samim Bugarima prepusti izbor arhijereja za svoje eparhije.

Suočen sa rastućim nezadovoljstvom i nemirima u Osmanskom carstvu, sultan je 28. februara 1870. obnarodovao ferman o osnivanju nezavisnog bugarskog egzarhata, čime je vaspostavljena nezavisnost Bugarske pravoslavne crkve i ujedno priznata zasebna bugarska narodnost. Februara 1871. u Carigradu je održan Prvi bugarski crkveno-narodni sabor, u čijem radu su učestvovali najugledniji predstavnici nacionalnooslobodilačkog pokreta. Sabor je doneo Ustav Bugarskog egzarhata. Za prvog egzarha izabran je 11. februara 1872. episkop lovčanski Ilarion, koji se nakon pet dana povukao sa ove dužnosti; na njegovo mesto izabran je mitropolit vidinski Antim, koji je 11. maja 1872. svečano proglasio autokefaliju Bugarske pravoslavne crkve. Patrijaršijski sinod u Carigradu je stoga preduzeo represivne mere (egzarha Antima je lišio sveštenstva, dva mitropolita proglasio za odlučene od Crkve i jednog episkopa anatemisao), ali one nisu naišle na odobravanje punote Pravoslavlja: Jerusalimski patrijarh Kirilo II je odlučno odbio da prizna odluke Sabora, episkopi Antiohijske crkve potpis svog patrijarha okvalifikovali su kao „izraz njegovog ličnog stava, ali ne i mišljenja čitave Antiohijske crkve“, a u odbranu Bugara ustale su i Rumunska i Srpska pravoslavna crkva.

Naslednik egzarha Antima Josif takođe je doživeo niz neprijatnosti od strane carigradskih vlasti u doba rusko-turskog rata. Nakon oslobođenja Bugarske 1878, Bugarskom pravoslavnom crkvom upravljao je Sinod na čelu sa namesnikom-predsednikom Sinoda, dok je egzarh nastavio da boravi u Carigradu i da usmerava svoju aktivnost na eparhije koje su ostale u sastavu Osmanskog carstva; posle balkanskih ratova i konačnog oslobođenja Balkana od Turaka egzarh Josif je napustio Carigrad i došao u Sofiju (1913). U periodu 1921—1922, održan je Drugi crkveno-narodni sabor, u čijem radu su učestvovali predstavnici celog naroda, i na kome je donet novi Ustav Bugarske pravoslavne crkve.

Otklanjanje raskola uredi

Eparhije Bugarske pravoslavne crkve

Nesporazumi sa Grčkom pravoslavnom crkvom definitivno su otklonjeni 1945, kada je predstavnicima Bugarske pravoslavne crkve uručen specijalni tomos o priznavanju autokefalije, potpisan od strane patrijarha Venijamina i svih članova Svetog sinoda Carigradske crkve. Na Trećem crkveno-narodnom saboru 1953. izabran je i svečano intronizovan bugarski patrijarh Kiril (Markov), koga je 1971. nasledio patrijarh Maksim (Najdenov Minkov).

Među događaje od važnosti u novije vreme spada i raskol u Bugarskoj pravoslavnoj crkvi 1993, izazvan stvaranjem paralelnog „Sinoda“ i težnjom za svrgavanjem patrijarha Maksima od strane grupe jeraraha na čelu sa mitropolitom nevrokopskim Pimenom.

I pored delovanja u nepovoljnim uslovima, Bugarska pravoslavna crkva je u drugoj polovini 20. veka postigla značajne rezultate u izdavaštvu, duhovnom obrazovanju, unapređivanju odnosa sa drugim pomesnim crkvama, delovanju monaštva. Među manastirima Bugarske pravoslavne crkve najveći značaj zauzimaju Rilski iz 10. veka, Bačkovski iz 11. veka, Trojanski, manastir Sv. Petra i Pavla kod Ljaskovca, manastir Prečiste Bogorodice Vitoške kod planine Vitoše, manastir Vavedenja Presvete Bogorodice u Sopotu i Kaloferu, kao i Zografski manastir Sv. Georgija na Svetoj gori.