Vatikan
Vatikan (ital. Vaticano, lat. Civitas Vaticana), zvanično Grad-država Vatikan (ital. Stato della Città del Vaticano, lat. Status Civitatis Vaticanae), najmanja je nezavisna država na svetu[8] i po površini i po broju stanovnika. Nalazi se u središtu Rima (Italija) i ima površinu od svega 44 hektara. U Organizaciji ujedinjenih nacija ima status zemlje posmatrača pod imenom Sveta stolica i klasifikuje se kao zemlja južne Evrope.[9] Ovo ime nije baš najprihvatljivije, jer telo pod tim imenom funkcioniše nezavisno od državne vlasti Vatikana.
| Grad-država Vatikan Stato della Città del Vaticano (italijanski) | |
|---|---|
 | |
| Glavni grad | Vatikan |
| Službeni jezik | italijanski i latinski[1] |
| Vladavina | |
| Oblik države | eklisiologistička sakerdotalistička apsolutistička izborna teokratija[2][3][4][5] |
| — Suveren | Franja |
| — Državni sekretar | Pjetro Parolin |
| — Predsednik guvernorata | Đuzepe Bertelo[6] |
| Istorija | |
| Stvaranje | 11. februar 1929. |
| Geografija | |
| Površina | |
| — ukupno | 0,44 km2 (251) |
| Stanovništvo | |
| — 2019.[7] | 453 (240) |
| — gustina | 1.029,55 st./km2 (6) |
| Ekonomija | |
| Valuta | evro |
| — kod valute | EUR |
| Ostale informacije | |
| Vremenska zona | UTC +1 |
| Internet domen | .va |
| Pozivni broj | +39 i +379 |
.svg)
.svg)
| Vatikan Civitas Vaticana | |
|---|---|
.JPG) | |
| Svetska baština Uneska | |
| Mesto | Vatikan |
| Koordinate | 41° 54′ 14″ S; 12° 27′ 11″ I / 41.904° S; 12.453° I |
| Površina | 049 km2 (530.000.000 sq ft) |
| Kriterijum | Kulturna: (i), (ii), (iv), (vi)  |
| Referenca | 286 |
| Veb-sajt | www |
Etimologija uredi
Ime „Vatikan” potiče od latinskog izraza Mons Vaticanus koji je označavao Vatikanski brežuljak.
Državna uprava uredi
Vatikan je sedište pape, poglavara Katoličke crkve, biskupa grada Rima i izbornog monarha Vatikana. Papu na doživotnu funkciju bira Kolegijum kardinala. Tehnički, papa je apsolutni monarh, što znači da ima potpunu zakonodavnu, izvršnu i sudsku vlast u Vatikanu. On je jedini apsolutni monarh u Evropi.
Istorija uredi
Država Vatikan je osnovana 1929. Lateranskim ugovorom[8] kao ostatak mnogo veće Papske države (postojala od 756. do 1870).
To je enklava okružena gradom Rimom u Italiji. Diplomatske odnose zasniva Sveta Stolica, koja upravlja gradom Vatikanom, a ambasade stranih zemalja se nalaze u italijanskom delu grada Rima.
Neki posedi Svete Stolice su izvan Vatikana, kao papska letnja rezidencija Kastel Gandolfo i neke bazilike. Ovi posedi uživaju eksteritorijalni status poput stranih ambasada u Italiji.
Istorija Vatikana do ujedinjenja Italije uredi
I pre pojave hrišćanstva, prostor današnjeg Vatikana se smatrao svetim i nije bio naseljen. U 1. veku, na tom području car Kaligula gradi cirkus, koji je posle njega dovršio Neron, po kojem je cirkus dobio ime. Obelisk koji je danas na Trgu svetog Petra je na to mesto donesen sa Neronovog cirkusa, a izvorno potiče iz Heliopolisa u današnjem Egiptu. Prema predanju, u istom cirkusu je razapet sv. Petar naglavačke (Petar je posle provedenih tridesetak godina kao sveštenik krenuo za Rim gde će postati mučenik. Apokrifna „Petrova pisma“ kažu da je raspet na krstu postavljenom natraške, jer je rekao da ne zaslužuje da umre na isti način kao Isus), te je pokopan u blizini, gde je danas bazilika sv. Petra.
Godine 326, izgrađena je Konstantinova bazilika sv. Petra na mestu groba svetog Petra. Temelji tadašnje bazilike se nalaze ispod današnje bazilike sv. Petra, a dokazani su tokom prve polovine 20. veka. Tokom vekova, papinski uticaj je rastao i pape su stvorile veliku i moćnu državu koja je svojevremeno zauzimala veliki deo Apeninskog poluostrva. Takvo stanje je bilo sve do sredine 19. veka, kada je to područje preuzelo novonastalo italijansko kraljevstvo. Vatikan nije bio tokom cele istorije sedište pape, već su to bile Lateranska palata, Kvirinalska palata, a od 1309. do 1377. pape su imale sedište u Avinjonu u Francuskoj.
Vatikansko „zarobljeništvo” i Lateranski sporazum uredi
Nakon ujedinjenja Italije 1861. godine status papinstva i njegove svetovne vlasti postao je upitan, što je ostalo poznato pod nazivom Rimsko pitanje. Područje Vatikana je do 1929. godine bilo pod upravom tadašnjeg rimskog distrikta Borgo, ali je Garantnim zakonom Italija jamčila papama određena prava i počasti.
Pape su tokom tog vremena odbijale da priznaju italijanskog kralja kao poglavara Rima i odbijali su da napuste Vatikan (posljednji vladar Papinske države, papa Pije IX ostao je poznat kao Vatikanski zarobljenik[10]). Stanje je napokon rešeno 11. februara 1929. kada je potpisan Lateranski sporazum između Vatikana i Kraljevine Italije. Ugovor su potpisali Benito Musolini i kardinal Pietro Gaspari. Ugovor je osigurao nezavisnost Vatikana i posebni status Katoličke crkve u Italiji.
Godine 1984, novi je ugovor priznao katolicizam kao državnu veru u Italiji.
Geografija uredi
Vatikan se nalazi na Vatikanskom brežuljku (mons vaticanus), koji se tako zvao još pre pojave hrišćanstva, i vatikanskih polja severno od brežuljka.[11]
Stanovništvo uredi
U Vatikanu živi 1.000 ljudi,[12] od kojih su preko 450 vatikanski državljani, dok ostali imaju dozvolu za boravak, privremeno ili trajno, bez dobijanja državljanstva. Oko polovine građana Vatikana ne žive unutar Vatikana. Zbog svog zanimanja (uglavnom kao diplomatsko osoblje), oni žive u različitim zemljama širom sveta.
Najviše ljudi u Vatikanu su:
Glavna religija u Vatikanu je katolicizam.
U Vatikanu se govore jezici:[13]
Teritorija uredi
Vatikan je jedna od evropskih mikrodržava, a smestio se na Vatikanskom brežuljku u zapadnom delu centra Rima, nekoliko stotina metara udaljen od obala reke Tibar. Granice prema Italiji u potpunosti slede gradske zidine, koje su izgrađene da bi zaštitile Papu. Granice prestaju da prate zidine na Trgu sv. Petra, gde granica sledi Berninijeve kolonade. S Trga sv. Petra vodi Via della Conciliazione (ulica pomirenja), koju je uredio Musolini nakon potpisivanja Lateranskih sporazuma. Na samom istoku Vatikan je otvoren prema Rimu.
Ime Vatikan dolazi od Latinskog Mons Vaticanus, što je označavalo Vatikanski brežuljak. Međutim, Vatikan je, osim na Vatikanskom brežuljku, izgrađen i na Vatikanskim poljima, gde je glavnina današnjeg Vatikana.
Vatikan izvan svojih granica poseduje određene objekte koji imaju ekstrateritorijalni status. Najpoznatija jedinica izvan Vatikana je Kastel Gandolfo, papinski letnjikovac u jugoistočnim predgrađu Rima, a jedan je od naselja poznatih pod nazivom Kasteli Romani. Osim Kastel Gandolfa, ekstrateritorijalni status ima još oko 20 građevina u Rimu, od kojih su najvažnije bazilike Sv. Ivana Lateranskog (Basilica di San Giovanni in Laterano), Sv. Marije Velike (Basilica di Santa Maria Maggiore), te Sv. Pavla izvan zidina (Basilica di San Paolo fuori le mura).
Klima uredi
Klima Vatikana je je ista kao i klima Rima: mediteranska s umerenim i kišnim zimama od oktobra do sredine maja, a vrućim i suvim letima od maja do septembra. Neke manje lokalne osobenosti, prvenstveno izmaglice i rose, su uzrokovane anomalnom veličinom bazilike Svetog Petra, elevacijom, fontanama i obimom velikog popločanog trga.
| Klima Vatikan | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 19,8 (67,6) |
21,2 (70,2) |
26,6 (79,9) |
27,2 (81) |
33,0 (91,4) |
37,8 (100) |
39,4 (102,9) |
40,6 (105,1) |
38,4 (101,1) |
30,0 (86) |
25,0 (77) |
20,2 (68,4) |
40,6 (105,1) |
| Maksimum, °C (°F) | 11,9 (53,4) |
13,0 (55,4) |
15,2 (59,4) |
17,7 (63,9) |
22,8 (73) |
26,9 (80,4) |
30,3 (86,5) |
30,6 (87,1) |
26,5 (79,7) |
21,4 (70,5) |
15,9 (60,6) |
12,6 (54,7) |
20,4 (68,7) |
| Prosek, °C (°F) | 7,5 (45,5) |
8,2 (46,8) |
10,2 (50,4) |
12,6 (54,7) |
17,2 (63) |
21,1 (70) |
24,1 (75,4) |
24,5 (76,1) |
20,8 (69,4) |
16,4 (61,5) |
11,4 (52,5) |
8,4 (47,1) |
15,2 (59,4) |
| Minimum, °C (°F) | 3,1 (37,6) |
3,5 (38,3) |
5,2 (41,4) |
7,5 (45,5) |
11,6 (52,9) |
15,3 (59,5) |
18,0 (64,4) |
18,3 (64,9) |
15,2 (59,4) |
11,3 (52,3) |
6,9 (44,4) |
4,2 (39,6) |
10,0 (50) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −11,0 (12,2) |
−4,4 (24,1) |
−5,6 (21,9) |
0,0 (32) |
3,8 (38,8) |
7,8 (46) |
10,6 (51,1) |
10,0 (50) |
5,6 (42,1) |
0,8 (33,4) |
−5,2 (22,6) |
−4,8 (23,4) |
−11 (12,2) |
| Količina padavina, mm (in) | 67 (2,64) |
73 (2,87) |
58 (2,28) |
81 (3,19) |
53 (2,09) |
34 (1,34) |
19 (0,75) |
37 (1,46) |
73 (2,87) |
113 (4,45) |
115 (4,53) |
81 (3,19) |
804 (31,65) |
| Dani sa padavinama (≥ 1 mm) | 7,0 | 7,6 | 7,6 | 9,2 | 6,2 | 4,3 | 2,1 | 3,3 | 6,2 | 8,2 | 9,7 | 8,0 | 79,4 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 120,9 | 132,8 | 167,4 | 201,0 | 263,5 | 285,0 | 331,7 | 297,6 | 237,0 | 195,3 | 129,0 | 111,6 | 2.472,8 |
| Izvor: Servizio Meteorologico,[14] podaci o sunčanim satima[15] | |||||||||||||
Jula 2007, Vatikan je prihvatio predlog dve firme bazirane respektivno u San Francisku i Budimpešti,[16] po kom bi postao prva ugljenično neutralna država, tako što bi neutralisao svoju emisiju ugljen-dioksida kreiranjem Vatikanske klimatske šume u Mađarskoj,[17] što je čisto simbolična gesta[18] s ciljem podsticanja katolika da učine više na zaštiti planete.[19] Projekat nije realizovan.[20][21]
Dana 26. novembra 2008, Vatikan je stavio na snagu plan najavljen maja 2007. da se pokrije krov dvorane Pavla VI sa fotonaponskim panelima.[22][23]
Politika uredi
Potrebno je razlikovati državu Vatikan od Svete Stolice. Sveta Stolica je subjekat međunarodnog prava i sprovodi politiku, dok je Vatikan samo teritorija nad kojim je Sveta Stolica suverena.
Iako je Vatikan najmanja nezavisna država na svetu, Sveta Stolica ima veliki međunarodni uticaj. Vatikan je glavno sedište Katoličke crkve i njenog poglavara pape. Sve ambasade akreditovane su pri Svetoj Stolici i smeštena su u gradu Rimu, premda su tokom Drugog svetskog rata poneke ambasade bile smeštena unutar Vatikana, kao npr. Ujedinjenog Kraljevstva. Prema dogovoru sa Italijom, ista osoba ne može biti akreditovana kao ambasador pri obe države, pa zemlje redovno u Rimu imaju dva ambasadora.
Vojska i sigurnost uredi
Vatikan ima najmanju i najstariju vojsku na svetu — Švajcarsku gardu. Osnovao ju je papa Julije II 22. januara 1506, a bila je sastavljena od švajcarskih plaćenika. Garda broji 110 pripadnika, koji su zaduženi za neposrednu zaštitu Svetog Oca, čuvanje njegovih rezidencija, a služe i u protokolarne svrhe kao počasna garda.
Vatikanska žandarmerija deluje kao vatikanska policija, iako se skraćeno naziva Vigilanza, što je skraćenica punog naziva (Corpo della Gendarmeria dello Stato della Città ).
Za spoljašnju odbranu Vatikana zadužena je Italijanska Republika.
Ekonomija uredi
Do 2002. službena valuta je bila vatikanska lira. Danas je u Vatikanu službena valuta evro u skladu sa posebnim sporazumom između Vatikana i Evropske unije (odluka br. 1999/98/CE).
Kultura uredi
U Vatikan dolaze brojni turisti zbog neprocenjivog umetničkog blaga i graditeljskih spomenika. Građevine poput bazilike sv. Petra i Sikstinske kapele se smatraju jednim od najvećih svetskih dostignuća na polju kulturne baštine, koja uključuju radove poznatih umetnika poput Botičelija, Berninija, Rafaela i Mikelanđela.
Kolekcija Vatikanske biblioteke i fundus Vatikanskog muzeja su od velikog značaja za nauku i kulturu. Od 1984. se Vatikan nalazi pod zaštitom organizacije UNESCO.
Saobraćaj uredi
U Vatikanu postoji helidrom Vatikan, te željeznica koja povezuje željezničku stanicu pored katedrale sv. Petra s italijanskom železničkom mrežom. Željeznička linija je duga 300 m i to je čini najkraćom železnicom na svetu.[24]
Reference uredi
- ^ Solemn oath of the Vatican Swiss guards. 6. 5. 2014 — preko YouTube.
- ^ „Internet portal of Vatican City State”. Vatican City State. Arhivirano iz originala 24. 5. 2011. g. Pristupljeno 9. 7. 2011.
- ^ „Holy See (Vatican City)”. CIA—The World Factbook. Arhivirano iz originala 19. 06. 2016. g. Pristupljeno 05. 06. 2017.
- ^ Robbers 2006, str. 1009.
- ^ Nick Megoran "Theocracy". in International Encyclopedia of Human Geography, vol. 11, Elsevier. 2009. ISBN 978-0-08-044911-1. str. 226.
- ^ „Governorate”. Vaticanstate.va. Arhivirano iz originala 28. 05. 2019. g. Pristupljeno 12. 8. 2013.
- ^ „Population” (na jeziku: italijanski). Vatican City State. 1. 2. 2019. Pristupljeno 11. 4. 2020.
- ^ a b Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. V-Đ. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 22. ISBN 86-331-2112-3.
- ^ „United Nations Statistics Division — Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 11. 04. 2014.
- ^ August Franzen. pp. 291.
- ^ Geografija Rima
- ^ Holy See (Vatican City) — Country Profile — 2013
- ^ [„Home Page of Vatican City State[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 04. 12. 2013. g. Pristupljeno 07. 12. 2013. Sukob URL—vikiveza (pomoć) Home Page of Vatican City State]
- ^ Tabelle climatiche 1971–2000 della stazione meteorologica di Roma-Ciampino Ponente dall'Atlante Climatico 1971–2000 – Servizio Meteorologico dell'Aeronautica Militare
- ^ „Visualizzazione tabella CLINO della stazione / CLINO Averages Listed for the station Roma Ciampino”. Pristupljeno 13. 6. 2011.
- ^ „Vatican footprint wrong-footed”. The Global Warming Policy Forum. 26. 5. 2010. Arhivirano iz originala 02. 01. 2015. g. Pristupljeno 2. 1. 2015.
- ^ „The Vatican to go carbon neutral”. United Press International. 13. 7. 2007. Pristupljeno 12. 9. 2009.
- ^ Vatican signs up for a carbon offset forest, Catholic News Service, published 13 July 2007. Pristupljeno 3 August 2007 Arhivirano 2008-07-05 na sajtu Wayback Machine
- ^ Climate forest makes Vatican the first carbon-neutral state, Western Catholic Reporter, published 23 July 2007. Pristupljeno 3 August 2007 Arhivirano 2008-03-04 na sajtu Wayback Machine
- ^ Carbon offsets: How a Vatican forest failed to reduce global warming The Christian Science Monitor
- ^ "Dangers lurk in offset investments", Ethical Corporation published 19 September 2011. Pristupljeno 25 August 2012 Arhivirano 2012-04-27 na sajtu Wayback Machine
- ^ Going green: Vatican expands mission to saving planet, not just souls, Catholic News Service, published 25 May 2007. Pristupljeno 12 June 2007
- ^ Glatz, Carol (26 November 2008) Vatican wins award for creating rooftop solar-power generator, Catholic News Service.
- ^ Korn 2000, str. 49.
Literatura uredi
- Korn, Frank J. (2000). A Catholic's Guide to Rome: Discovering the Soul of the Eternal City. Paulist Press. str. 49. ISBN 978-0-8091-3926-2.
- Robbers, Gerhard (2006). Encyclopedia of World Constitutions. Infobase Publishing. str. 1009. ISBN 978-1-4381-2928-0.
- Chadwick, Owen (1988). Britain and the Vatican During the Second World War. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-36825-4.
- Kent, Peter C. (2002). The Lonely Cold War of Pope Pius XII: The Roman Catholic Church and the Division of Europe, 1943–1950. Montreal: McGill-Queen's University Press. ISBN 978-0-7735-2326-5.
- Morley, John F. (1980). Vatican Diplomacy and the Jews During the Holocaust, 1939–1943. New York: Ktav Pub. House. ISBN 978-0-87068-701-3.
- Nichols, Fiona (2006). Rome and the Vatican. London: New Holland. str. 85—96. ISBN 978-1-84537-500-3.[mrtva veza]
- Radić, Radmila (2014). „Jugoslavija i Vatikan 1918-1992. godine” (PDF). Annales: Anali za istrske in mediteranske študije. 24 (4): 691—702.
- Ricci, Corrado; Begni, Ernesto (2003) [1914]. The Vatican: Its History, Its Treasures. Kessinger Publishing. ISBN 978-0-7661-3941-1.
Spoljašnje veze uredi
- Zvanični veb-sajt
- Vatikan na sajtu Curlie
- „Sveta stolica”. The World Factbook (2024 izd.). Central Intelligence Agency.
- Vatican na sajtu Bi-Bi-Si (jezik: engleski)
- Inside the Vatican na sajtu NG (jezik: engleski)
- Holy See (Vatican City) na sajtu UCB Libraries GovPubs (jezik: engleski)
- Vatikan-veb (jezik: italijanski)
- Gradski plan Vatikana
- Vatican Chief of State and Cabinet Members
- The Vatican: spirit and art of Christian Rome, a book from The Metropolitan Museum of Art Libraries (fully available online as PDF)
- Vatikan na sajtu OpenStreetMap
.svg){kind=small}
