Geteborg
Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Geteborg (šved. Göteborg) drugi je po veličini i značaju grad Švedske i središte njenog jugozapadnog dela.[1] Grad ima značaj izvan granica države, pa se smatra petim po značaju gradom u Nordijskim državama. Geteborg je istovremeno i jedna od opština u okviru Vestra Jetaland okruga. Danas Geteborg ima oko 550 hiljada stanovnika, a šire gradsko okruženje ima blizu milion.
| Geteborg Göteborg (švedski) | |
|---|---|
 Znamenitosti Geteborga | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Švedska |
| Okrug | Vestra Jetaland |
| Osnovan | 1603. |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2012. | 521.587 |
| — gustina | 2.560,94 st./km2 |
| Aglomeracija (2010.) | 549.839 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 57° 42′ 25″ S; 11° 57′ 59″ I / 57.706944° S; 11.966389° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 0-60 m |
| Površina | 203,67 km2 |
  Geteborg Geteborg na karti Švedske | |
| Pozivni broj | +46 031 |
| Veb-sajt | |
| goteborg | |
Geteborg je danas kosmopolitski grad i kulturno, privredno i upravno središte severne Evrope.
Poreklo naziva uredi
Naziv grada vodi poreklo od starogermanskog plemena Gota. Od njih je prvo nastao naziv oblasti oko grada, Gotske (šved. Gothia, Götland) i reke na kojoj se grad nalazi (šved. Göta älv). Na savremenom švedskom ime grada se izgovara Jteburi.
Geografija uredi
Grad Geteborg se nalazi u jugozapadnom delu Švedske i Skandinavskog poluostrva.
Grad se nalazi na sredokraći puteva između najbliža tri glavna grada:
- od glavnog grada Švedske, Stokholma, grad je udaljen 470 km jugozapadno;
- od glavnog grada Norveške, Osla, grad je udaljen 290 km južno;
- od glavnog grada Danske, Kopenhagena, grad je udaljen 320 km severno.
Istorija uredi
Područje Geteborga bilo je naseljeno još u vreme praistorije. Prvo stalno naselje na datom području javlja se u srednjem veku, ali je bilo bez većeg značaja.
U 16. i 17. veku širenje granica Švedske ka zapadu doprinelo je njenom izlasku na obalu Severnog mora između Norveške i Danske (tada u zajedničkom kraljevstvu). Kako se dati izlaz javio u oblasti Geteborga, položaj grada postaje izvanredno povoljan, kao „prozor Švedske na Zapad”. U skladu sa potrebama, švedski kralj Gustav Adolf II započeo osnivanje novog grada na datom mestu 1603. godine[1], da bi posle određenih nemira to i uspeo 1621. godine.
Prvih 50-ak godina glavna opasnost po grad bila je od holandskih nadzornika, čiji je uticaj otklonjen 1652. godine. U isto vreme posedi Švedske na Severnom moru se šire, pa grad više nije ugrožen od bliskih suseda. Posle toga grad se polako razvija u najveću švedsku luku na Severnom moru, a potom i u veliki grad i središte vlasti i kulture.
Novi polet Geteborg doživljava u drugoj polovini 19. veka sa dolaskom industrije i železnice. Ovo blagostanje traje i dan-danas.
Geografski položaj uredi
Reljef uredi
Geteborg se razvio oko ušća reke Jete Olv (šved. Göta), koja se ovde uliva u more. Grad se razvio sa obe strane reke, u nevelikoj dolini, koja se brzo pretvara u bregove. Stoga je gradsko područje bregovito, a nadmorska visina se kreće 0—60 m.
Vode uredi
Geteborg se razvio na ušću reke Jeta Olv, koja je otoka jezera Vetern u more. Reka se uliva u Kategat, prostrani zaliv Severnog mora. Ušće je široko, pa je imalo odlike prirodne luke, što stvorilo uslove za razvoj velikog i važnog grada.
Ispred Geteborga se nalazi niz malih ostrva. Ona su mahom kamenita, ali su blizu grada i sa izvanrednim uslovima za sportove na vodi. Stoga su ona važna vikend-odredišta gradskog stanovništva željnog odmora.
Klima uredi
U Geteborgu klima je kontinentalna sa uticajem mora i krajnjih ogranaka Golfske struje. Stoga su zime blaže, a leta svežija u odnosu na datu geografsku širinu.
| Klima Geteborg, 1981—2010 (sun. 1961—1990; ekst. 1901—) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 10,8 (51,4) |
11,2 (52,2) |
18,9 (66) |
28,5 (83,3) |
29,8 (85,6) |
32,0 (89,6) |
33,8 (92,8) |
33,5 (92,3) |
28,5 (83,3) |
20,7 (69,3) |
14,5 (58,1) |
12,7 (54,9) |
33,8 (92,8) |
| Maksimum, °C (°F) | 2,0 (35,6) |
2,2 (36) |
5,2 (41,4) |
10,6 (51,1) |
16,0 (60,8) |
18,6 (65,5) |
21,1 (70) |
20,4 (68,7) |
16,4 (61,5) |
11,5 (52,7) |
6,4 (43,5) |
3,2 (37,8) |
11,2 (52,2) |
| Prosek, °C (°F) | −0,5 (31,1) |
−0,5 (31,1) |
1,9 (35,4) |
6,3 (43,3) |
11,2 (52,2) |
14,3 (57,7) |
16,8 (62,2) |
16,4 (61,5) |
12,6 (54,7) |
8,3 (46,9) |
3,8 (38,8) |
0,6 (33,1) |
7,7 (45,9) |
| Minimum, °C (°F) | −3,0 (26,6) |
−3,2 (26,2) |
−1,4 (29,5) |
2,0 (35,6) |
6,4 (43,5) |
10,1 (50,2) |
12,6 (54,7) |
12,3 (54,1) |
8,8 (47,8) |
5,1 (41,2) |
1,2 (34,2) |
−2,0 (28,4) |
4,1 (39,4) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −26,0 (−14,8) |
−22,8 (−9) |
−19,2 (−2,6) |
−11,0 (12,2) |
−4,3 (24,3) |
1,8 (35,2) |
5,3 (41,5) |
3,5 (38,3) |
−2,5 (27,5) |
−8,5 (16,7) |
−13,5 (7,7) |
−21,9 (−7,4) |
−26,0 (−14,8) |
| Količina padavina, mm (in) | 84,2 (3,315) |
57,1 (2,248) |
58,5 (2,303) |
48,6 (1,913) |
54,0 (2,126) |
73,1 (2,878) |
75,2 (2,961) |
83,7 (3,295) |
73,2 (2,882) |
95,9 (3,776) |
84,8 (3,339) |
86,5 (3,406) |
874,8 (34,442) |
| Dani sa padavinama | 12 | 9 | 9 | 8 | 8 | 10 | 9 | 11 | 10 | 12 | 12 | 12 | 122 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 44 | 69 | 167 | 211 | 239 | 256 | 234 | 196 | 168 | 99 | 47 | 32 | 1.762 |
| Izvor #1: NOAA[2] | |||||||||||||
| Izvor #2: Météo Climat[3] | |||||||||||||
Stanovništvo uredi
Geteborg je danas drugi po veličini grad. Grad ima oko 550.000 stanovnika (podatak iz 2010. g.), a šire gradsko područje oko 950 hiljada stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovnika u gradu brzo raste.
Do sredine 20. veka Geteborg su naseljavali isključivo etnički Šveđani. Međutim, sa jačanjem useljavanja u Švedsku, stanovništvo grada je postalo šarolikije. Po poslednjim podacima oko 78% čine etnički Šveđani, dok su ostalo useljenici. Najstariju doseljeničku skupinu čine Finci (7%), čije je doseljavanje trajalo do tokom prve polovine 20. veka. Poslednjih godina njih su pretekli useljenici iz Irana (9%) i Iraka (8%).
Privreda uredi
Danas je Geteborg savremeni grad, koji po privrednom značaju pripada samom vrhu među gradovima severne Evrope, kao jednog od najrazvijenijih delova Sveta.
- Industrija
Industrija u Geteborgu ima korene još u preradi ribe i brodogradnji iz 18. veka. Krajem 19. veka došlo do savremene industrijalizacije u gradu. Mada danas industrija ne igra toliko presudnu ulogu gradskoj privredi kao do pre par decenija, ona je i danas veoma prisutna i visoko razvijena. Najvažnija preduzeća su "Volvo"[1], "Erikson" i "SKF".
- Saobraćaj
Saobraćaj je veoma važan deo gradske privrede. Geteborg je već vekovima važna luka Švedske, a danas i najveća u celoj Skandinaviji, kao najbliža Atlantiku i zapadnoj Evropi. Pored toga, grad je i važno putno čvorište, raskršće puteva od Stokholma, Osla i Kopenhagena. 30 km istočno od grada nalazi se i savremeni aerodrom Landveter.
- Tercijarni i kvartarni sektor
Ovi sektori igraju sve veću ulogu u gradskoj privredi. Poslednjih decenija posebno se razvijaju trgovina, usluge i turizam, kao i oblast bankarstva i stručnih usluga.
Znamenitosti uredi
Geteborg, kao i svaki veliki grad Evrope, ima niz znamenitosti, koje su neizostavan deo gradske kulture, a značajno doprinose i gradskoj privredi (turizam, trgovina).
Grad ima dobro očuvano staro gradsko jezgro, koje je do početka 19. veka bilo okruženo zidinama. I danas je ono smešteno na veštački nastalom ostrvu.
Od pojedinačnih građevina potrebo je spomenuti:
- Gradska saborna crkva iz prve polovine 19. veka, u stilu severnjačkog klasicizma,
- Zdanje starog suda, zgrada iz 1874. godine, u stilu akademizma,
- Riblja pijaca, jedan od simbola grada,
- Glavna železnička stanica, spoj više stilova iz svih epoha od 1850. godine,
- Geteborška opera, savremeno zdanje, završeno 1994. godine,
- Univerzitet u Geteborgu, osnovan krajem 19. veka, danas jedan od najvećih u Skandinaviji,
- Stadion Ulevi, najveći stadion u Skandinaviji.
Galerija uredi
-
Pogled na Geteborg -
Gradska saborna crkva -
Gradska kuća Geteborga -
Univerzitet u Geteborgu -
Novi deo središnjeg Geteborga -
Glavna železnička stanica -
Geteborška opera -
Ulevi stadion
Reference uredi
- ^ a b v Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. V-Đ. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 107. ISBN 86-331-2112-3.
- ^ „Climate Gothenburg”. Pristupljeno 21. 10. 2014.
- ^ „Météo Climat stats for Gothenburg 1981–2010”. Météo Climat. Pristupljeno 16. 3. 2018.
