Gornji Vakuf-Uskoplje
Gornji Vakuf-Uskoplje je grad i sedište istoimene opštine u Federaciji BiH, Bosna i Hercegovina.
Gornji Vakuf-Uskoplje | |
|---|---|
 Centar Gornjeg Vakufa-Uskoplja | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Bosna i Hercegovina |
| Entitet | Federacija Bosne i Hercegovine |
| Kanton | Srednjobosanski kanton |
| Opština | Gornji Vakuf-Uskoplje |
| Stanovništvo | |
| — 2013. |  4.831 |
| — gustina | 248,50/km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 56′ 19″ S; 17° 35′ 07″ I / 43.93849° S; 17.58528° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Površina | 19,44 km2 |
  Gornji Vakuf-Uskoplje Gornji Vakuf-Uskoplje na karti Bosne i Hercegovine | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 70240 |
| Pozivni broj | (+387) 030 |
| Veb-sajt | www |
Na insistiranje hrvatskog dela stanovništva koje grad od rata naziva Uskoplje, prihvaćen je službeni novi naziv grada i opštine Gornji Vakuf-Uskoplje.
Geografija uredi
Gornji Vakuf-Uskoplje je smešten u gornjem toku reke Vrbas u Skopaljskoj dolini koja je duga 27 km, a široka samo 2 km. Okružen je planinama, Vranicom sa istočne i Radušom sa zapadne strane. Leži na četiri reke: Vrbasu, Bistričkoj reci, Trnovači i Krušćici. Nadmorska visina opštine je od 670 do 2112 m. Opština zahvata površinu od 402,7 km². Po popisu iz 1991. godine u Gornjem Vakufu je živelo oko 25.000 stanovnika, pretežno bošnjačke (14000) i hrvatske (10000) nacionalnosti. Gornji Vakuf-Uskoplje je pre Bošnjačko-hrvatskog sukoba spadao u red srednje razvijenih opština, a nakon potpisivanja Vašingtonskog sporazuma, našao se u sastavu Srednjobosanskog kantona.
Klima u Gornjem Vakufu je izuzetno pogodna za razvoj povrtlarskih kultura, a pogotovo kupusa. Klima je, usled veće nadmorske visine (za oko 100 m), i blizine velikih planinskih masiva Vranice i Raduše oštrija u odnosu na umerenokontinentalnu klimu na području nizvodno uz Vrbas. Hidrološka situacija takođe je vrlo povoljna, što omogućava navodnjavanje.
Stanovništvo uredi
| Sastav stanovništva – naselje Gornji Vakuf-Uskoplje | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013.[1] | 1991.[2] | 1981.[3] | 1971.[4] | ||||
| Ukupno | 4 831 (100,0%) | 5 344 (100,0%) | 3 697 (100,0%) | 2 465 (100,0%) | |||
| Hrvati | 2 400 (49,68%) | 1 805 (33,78%) | 1 228 (33,22%) | 651 (26,41%) | |||
| Bošnjaci | 2 287 (47,34%) | 3 274 (61,26%)1 | 2 230 (60,32%)1 | 1 694 (68,72%)1 | |||
| Bosanci | 37 (0,766%) | – | – | – | |||
| Romi | 36 (0,745%) | – | – | 1 (0,041%) | |||
| Nepoznato | 16 (0,331%) | – | – | – | |||
| Srbi | 15 (0,310%) | 80 (1,497%) | 105 (2,840%) | 79 (3,205%) | |||
| Neizjašnjeni | 15 (0,310%) | – | – | – | |||
| Bosanci i Hercegovci | 9 (0,186%) | – | – | – | |||
| Albanci | 6 (0,124%) | – | 13 (0,352%) | 5 (0,203%) | |||
| Ostali | 6 (0,124%) | 51 (0,954%) | 12 (0,325%) | 13 (0,527%) | |||
| Jugosloveni | 1 (0,021%) | 134 (2,507%) | 106 (2,867%) | 13 (0,527%) | |||
| Makedonci | 1 (0,021%) | – | – | – | |||
| Turci | 1 (0,021%) | – | – | – | |||
| Muslimani | 1 (0,021%) | – | – | – | |||
| Crnogorci | – | – | 3 (0,081%) | 8 (0,325%) | |||
| Slovenci | – | – | – | 1 (0,041%) | |||
- 1 Na popisima od 1971. do 1991. Bošnjaci su popisivani uglavnom kao Muslimani.
Istorija uredi
Postanak i istorijski razvoj Gornjeg Vakufa uredi
Gornji Vakuf kao gradsko naselje nastao je krajem 16. veka. Sam naziv grada ukazuje na to da je njegovo osnivanje povezano sa institucijom vakufa.
Za postanak Gornjeg Vakufa važi analogna situacija kao i sa Donjim Vakufom, Kulen-Vakufom, Varcar-Vakufom, Skender-Vakufom, Skucanim Vakufom (Sanski Most). Sve ove varoši svoj postanak imaju zahvaliti Aktu o uvakufljenju kojim se osnivala varoš, i to obično prvo izgradnjom džamije na trgu, a onda izgradnjom pratećih objekata.
Postanak Gornjeg Vakufa je u najužoj vezi sa vakufom Mehmed-bega Stočanina, a to znači da je njegova džamija bila od fundamentalnog značaja za osnivanje grada. Prema raspoloživim podacima, Mehmed-beg je svoju džamiju završio 1001. hidžretske godine što odgovara 1592. ili 1593. godini. Nije poznato kako je u početku izgledala džamija. Sudeći po raspoloživim podacima, pretpostavlja se da se radilo o monumentalnom zdanju. Džamija je više puta rušena, a 1969. godine na istom mestu započela je izgradnja moderne džamije.
Antički period uredi
Kraj oko Gornjeg Vakufa, kao uostalom i cela Skopljanska župa, je bio oduvek dobro nastanjen. Plodnost zemlje, bogatstvo šumom i divljači po okolnim brdima, kao i povoljni uslovi za rudarstvo učinili su ovaj kraj privlačnim za ljudska naselja. Već pre naše ere, s obe strane gornjeg toka Vrbasa se nastanjuju Iliri koji ostavljaju ime selu Batuši nedaleko od Gornjeg Vakufa.
Arheološkim istraživanjima je ustanovljeno da oko Gornjeg Vakufa postoje tragovi antičkog života i ostaci zgrada tako gusti da se može pomišljati na veći broj manjih naseobina sa većim centrom. Vesti antičkih pisaca o dobijanju zlata u provinciji Dalmaciji su se prvenstveno odnosile na oblast srednjobosanskog rudogorja i u njoj pogotovo na planinu Vranicu i njeno podnožje oko Gornjeg Vakufa. Možda je i to jedan od razloga zašto su Rimljani smestili čuvenu stanicu ili punkt Ad Matricem na mestu današnjeg Gornjeg Vakufa, kuda je prolazio put Salona-Sirmium.
Srednjovekovni period uredi
Ovaj kraj, odnosno šire uzevši župa Uskoplje u Letopisu Popa Dukljanina, u delu u kojem se opisuje regnum sklavorum (Sklavinija), koji je nastao početkom XI veka, nalazi se prvi istorijski spomen Uskoplja. Navodi se kako je hrvatski kralj Mihailo Krešimir II opustošio župe Uskoplje, Luku i Plevu. Bosanski ban videvši da se ne može s njim boriti, pobegne ugarskom kralju. Kako navodi letopisac, Krešimir zauzima celu Bosnu i vladaše njome.
Pored povoljnog geografskog položaja i prirodnih bogatstava jedan od razloga koji je doveo do formiranja Vakufa bio je vojno-strateške prirode, jer su u svim periodima turske vladavine ovo područje ugrožavali Mlečani i uskoci, te je bilo neophodno formirati centar koji će imati ulogu vojne krajine.
Prvi i Drugi svetski rat uredi
U Prvom i Drugom svetskom ratu Vakuf je pretrpio značajna razaranja i ljudske gubitke, što od požara što od borbenih dejstava. Gornji Vakuf je prvi put oslobođen 12. jula 1942. godine i taj datum se slavio kao Dan oslobođenja opštine.
Nakon rata počeo je brzi razvoj privrede kao i samog grada. Pre rata u Bosni i Hercegovini opština Gornji Vakuf je spadala u red srednje razvijenih opština bivše Jugoslavije.
Obrazovanje uredi
Osnovna škola „Gornji Vakuf“ je jedna od najstarijih osnovnih škola u Bosni i Hercegovini. Škola je osnovana 1889. godine, a nastava se odvijala u jednoj bosanskoj kući (meštani su je zvali „stara pošta“). Godine 1895. je izgrađena prva školska zgrada koja je nosila naziv Osnovna pučka-narodna škola. U toku svog postojanja više puta je paljena i uništavana.
U Gornjem Vakufu, takođe postoji i srednja škola. Srednja škola radi na principu „dve škole pod jednim krovom“, gde su učenici, nastavnici, nastavni plan, pa čak i prostorije podeljeni na osnovu nacionalnosti.[5]
Sportski timovi uredi
Iako je Gornji Vakuf mali grad, on je pre rata imao veoma razvijen sport. U gradu je pre rata postojao klub FK „Sloga“ koji se takmičio u I i II republičkoj ligi. Drugi klub po popularnosti bio je RK „Sloga“, koji se takmičio u II pa u I republičkoj ligi. Od objekata u gradu postoji fudbalski stadion „Košute“ za preko 3000 gledalaca.
Izvori i napomene uredi
- ^ „Popis 2013 BiH – Stanovništvo prema etničkoj/nacionalnoj pripadnosti i spolu, po naseljenim mjestima”. popis.gov.ba. Arhivirano iz originala 19. 9. 2017. g. Pristupljeno 19. 9. 2017.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva Republike Bosne i Hercegovine 1991.(str. 14)” (PDF). fzs.ba. Pristupljeno 24. 4. 2016.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981.” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 24. 4. 2016.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1971.” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 24. 4. 2016.
- ^ „Nacional”. Arhivirano iz originala 18. 06. 2011. g. Pristupljeno 17. 06. 2011.
