Dolovo (Pančevo)
Dolovo je seosko naselje koje se nalazi na teritoriji grada Pančeva, u Južnobanatskom okrugu Autonomne Pokrajine Vojvodine, u Republici Srbiji. Prema konačnim rezultatima popisa stanovništva iz 2011. godine, u Dolovu živi 6.146 stanovnika.[1]
Dolovo | |
|---|---|
 Jedna od crkava u Dolovu | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Autonomna pokrajina | Vojvodina |
| Upravni okrug | Južnobanatski |
| Grad | Pančevo |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  6.146 |
| — gustina | 57/km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 44° 54′ 02″ S; 20° 52′ 23″ I / 44.900666° S; 20.873166° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 101 m |
| Površina | 119,8 km2 |
.svg)  Dolovo Dolovo na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 26227 |
| Pozivni broj | +381 (0)13 |
| Registarska oznaka | PA |
Ovde se nalaze Crkva Prenosa moštiju Svetog Nikole Velidonja, Crkva Prenosa moštiju Svetog Nikole Maladonja, Zgrada OŠ „Aksentije Maksimović”, Rodna kuća Aksentija Maksimovića i Banatska okućnica u Dolovu.
Poreklo stanovništva uredi
U naselju postoje arheološki ostaci iz 9. veka.[2]
Istražujući stanovništvo Crne Reke u istočnoj Srbiji, Dragoljub K. Jovanović je osamdesetih godina 19. veka u Vražogrncu zabeležio sledeće predanje: „U mestu zvanom „Selište“, u blizini sela Vražogrnce, otprilike pre 200 godina, postojalo je veliko srpsko selo koje se zvalo Tolovac. Jednog letnjeg dana, pričaju, kad se je narod bio skupio kod crkve i praznovao, iznenada odonud udare Tatari na selo, učine juriš na narod, koji se bezbrižno veselio, mnoge iseku, porobe i opljačkaju selo, pa odu za tim na drugu stranu. Tek neznatan deo, po kazivanju, dobije priliku da umakne, dohvati se Dunava i pređe u Austriju, i tamo naseli današnje selo Dolovo, kod Pančeva“.
Kao srpsko naselje Dolovo se prvi put pominje u Pećkom Katastihu (spisak, popis, rukopisna knjiga kaluđera Pećke patrijaršije) 1660. godine pod nazivom Dolovi, što je verovatno vezano za izgled predela na kome je naselje ležalo. Srpski živalj koji se tu naselio je sa juga pod pritiskom Turaka u 17 veku migrirao u Panonsku niziju.
Najmasovnija seoba je bila 1690. godine pod patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem, mada je takvih pomeranja bilo i ranije.
U to vreme banatsko stanovništvo se bavilo zemljoradnjom samo koliko je bilo potrebno za ishranu, a pretežno je bilo razvijenije stočarstvo. Sto se organizacije vlasti u selu tiče u to vreme, podaci su oskudni, ali se zna da je na čelu bio knez, u većim selima ih je bilo dvojica. U selu se susreću i kmetovi, ugledni i imućni seljaci u širem smislu.
Sledeći put se Dolovo pominje posle 1725. godine, odnosno posle oslobođenja Banata od Turaka pod komandom princa Eugena Savojskog. U tim pohodima su većina sela u Banatu bila opljačkana i opustošena. Ta sudbina nije zaobišla ni ovo naselje. Granica koja se prostirala južno od Morisa i istočno od Tise sada je pomerena na jug, bliže Dunavu, za vreme vladavine Marije Terezije. Tada Dolovo počinje ponovo da se naseljava i formira, ali ne na starom mestu već pomereno na granici atara Banatskog Novog Sela, gde se i danas nalazi. Razlozi se mogu samo pretpostavljati, a jedna od mogućnosti je i ta da su stari Dolovci poučeni primerima rata i haranja svoje naselje sagradili po strani od glavnih saobraćajnica i važnih strateških pravaca kako bi izbegli najezde osvajača u slučaju ratova koji su tada bili česti. Tako je napušteno Veliko selište, a novopodignuto dovoljno udaljeno od puta koji od Pančeva vodi ka Temišvaru. Dolovo je masovno naseljeno tek u periodu 1745—1750. godine i to delimično sa severa Banata, zatim sa juga migracijom Srba pod Arsenijem Jovanovićem i Rumuna iz Provincije (polovinom 17. veka) .
Istorija uredi
Godine 1764. ustanovljena je Banatska vojna granica, u čijem sastavu je Dolovo od njenog nastanka do ukidanja. Stanovnici srpskog i rumunskog porekla sposobni za vršenje vojne službe postali su graničari. Za tu svoju dužnost novčanih primanja nisu imali, ali im je bila garantovana sloboda, smanjene dažbine, a dobijali su i zemljišne posede u zavisnosti da li su bili konjanici (husari), pešaci (hajduci) ili oficiri. Banatska vojnička granica je imala tipično vojničko uređenje koje počiva na čvrstoj vojničkoj organizaciji, sa pravima, propisima i dužnostima svih pojedinaca. Graničari su svoju dobijenu zemlju uživali doživotno i ostavljali je u nasleđe. U to vreme su ponikle i važne kulturne i humanitarne institucije, posebno škole koje su bile : niže, srednje i specijalne. Ugarske vlasti su jedno vreme promenile naziv naselju (Kiraljtava), ali to je izazvalo ogorčenje i nezadovoljstvo seljana tako da je vraćeno staro ime, a time sačuvan identitet i slobodni duh Dolovaca. Revolucija 1848. godine na Majskoj skupštini u Sremskim Karlovcima doneta je odluka o proglašenju autonomne Srpske Vojvodine sa vojvodom Šupljikcem na čelu.
Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir Temišvarske eparhije u mestu Dolovi su bila tri sveštenika Popovića. Parosi, pop Hristifor (rukop. 1770), pop Matej (1794) i pop Jovan (1769). Oci Hristifor i Mateja su vladali srpskim, rumunskim i nemačkim jezikom.[3] Dolovačku pravoslavnu crkvu je živopisao Jovan Popović. Samo je svod oslikao jedan Nemac slikar.[4]
Kada su se pred Raspravnom komisijom u Dolovu, 15. novembra 1866. godine delili Srbi i Rumuni, njih 167 porodica se izjasnilo - da su Rumuni i da žele crkveno odvajanje. Komesar komisije bio je major Martini, a oba naroda su imala svoje zastupnike. Srbi su bili triput brojniji, ali nisu hteli odvajanje, osim ako na tome budu insistirali Rumuni. Po njima stariju crkvu su gradili samo oni tj. Srbi, a noviju zajednički podigli Srbi i Rumuni. Rumuni su izneli drugačije gledište: da su obe crkve zajednički podignute. Međutim nisu ni jedni ni drugi imali pisanih dokaza. Na kraju su izjavili Srbi Dolovci, da će ako bude trebalo od četiri parohije jednu ustupiti Rumunima (nakon smrti paroha), kao i četvrti deo iberlandske zemlje, koje ima dovoljno. Na tom je ostalo, a poslednju reč je imala viša vlast.[5]
Carskim manifestom 1872. godine definitivno je ukinuta Banatska vojnička granica i na snagu stupaju Ugarske vlasti i civilni zakoni. Za vreme Prvog svetskog rata (1914—1918) Dolovo je, iako je bilo i pod Ugarskom, dalo veliki broj ratnika dobrovoljaca koji su sa srpskom vojskom osetili sve golgote i stradanja, ali i ukus pobede i slave.
Po oslobađanju i utemeljenju Kraljevine SHS za Dolovce je počela nova era. Sada su dobili svoju otadžbinu i obrađivali svoju zemlju. U to vreme i ranije u selu je delovala Socijaldemokratska stranka, a 1919. osnovana je Socijalistička Radnička partija Jugoslavije (komunista), koja je i u Dolovu imala svoje pristalice. Oni su uz Radikale i Demokrate između dva rata predstavljali osnovne političke snage u selu. U Drugom svetskom ratu (1941—1945) Dolovo je delilo sudbinu porobljene otadžbine. Nemci su brutalno uzvraćali svakom rodoljubivom i slobodarskom potezu dolovačke omladine, ali radnički pokret je jačao da bi partizanske jedinice uz pomoć Crvene armije 4.10.1944. konačno oslobodile selo od okupatora. Od tada počinje savremena istorija ovog južnobanatskog naselja.
Selo Dolovo je po grupisanosti i rasporedu stambenih, pomoćnih i dr. objekata tipično ušoreno naselje centralizovanog tipa, koje je karakteristično za ravničarske predele. Ukupna površina pod stambenim objektima je oko 14,5 km². U centralnom delu naselja nalaze se uglavnom sve javne ustanove, društvene i kulturne institucije : pošta, mesna zajednica i kancelarija, banka, dom kulture sa bioskopskom salom, robna kuća, samousluga i drugi trgovački objekti, zanatske radnje, zdravstvena stanica, apoteka i ugostiteljski objekti. U blizini Osnovna škola “Aksentije Maksimović” i tereni za fudbal i rukomet sportskog kluba “Dolovo”. Polazeći ka perifernom delu nalaze se privatne kuće, gusto usorene, uglavnom rađene uličnim i prepoznatljivim stilom sa ukrasnim fasadama, ispred kuća su neizbežne klupe. Jedna od karakteristika ulica u ovakvim naseljima su drvoredi, najčešće duda, lipa i oraha. Na samoj periferiji naselje postaje transferzalnog tipa, jer kuće nastavljaju uz saobraćajnicu, tu se gube poprečne ulice da bi se na oba kraja završavale ekonomskim zgradama i hangarima poljoprivrednog kombinata. Dolovo je po strukturi kompaktno naselje i povezano u celinu, ali zbog svoje prostranosti, nacionalne strukture, načina života i rada stanovnika može se izdvojiti nekoliko njegovih dolova. U središnjem delu su kuće većinom stare, napravljene u banatskom stilu i to je ono gde je Dolovo oduvek bilo. Tu žive starosedeoci, uglavnom Srbi, čiji su preci i osnovali mesto. Bave se poljoprivrednom proizvodnjom, živeći od zemlje, mada mladi završavaju škole i obavljaju i nepoljoprivredne delatnosti. Nešto severnije, grupisano u nekoliko ulica, uglavnom žive Rumuni, koji po brojnosti zauzimaju drugo mesto u selu i taj deo se zove “Vlaška mala”. Tu se nalazi i Rumunska ortodoksna crkva, kao i neke trgovačke radnje. Kuće su ovde zbijene, ušorene, fasade i kapije ukrašene živim bojama rumunskog folklora i potezima romanike. U prošlosti i ovaj deo se paralelno razvijao sa srpskim, jer su zajedno formirali naselje. I ovde je poljoprivreda osnovna delatnost stanovnika. Na samom severnom kraju sela prema putu za Deliblatska Deliblatsku peščaru Ovde je i najintenzivniji odlazak na rad u inostranstvo. Po celoj periferiji sela nalaze se nepravilno razbacani posedi doseljenika koji su posle II svetskog rata na ove prostore došli iz planinskih predela južne Srbije (Pirota, Vranja i Leskovca ) ili Bosne. Oni su sa sobom doneli i svoj šumadijsko-pomoravski način građenja kuće.
U selu se za Božić po tradiciji jašu ukrašeni konji u povorci i meštanima se najavljuje veliki hrišćanski praznik.[6]
Demografija uredi
U naselju Dolovo živi 5.390 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 39,3 godina (38,1 kod muškaraca i 40,5 kod žena). U naselju ima 2.119 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,23.
Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).
|
| ||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 66 | 76 | ||
| 80+ | 56 | 82 | ||
| 75—79 | 82 | 150 | ||
| 70—74 | 150 | 215 | ||
| 65—69 | 176 | 199 | ||
| 60—64 | 170 | 179 | ||
| 55—59 | 146 | 158 | ||
| 50—54 | 234 | 236 | ||
| 45—49 | 289 | 243 | ||
| 40—44 | 265 | 221 | ||
| 35—39 | 238 | 240 | ||
| 30—34 | 241 | 197 | ||
| 25—29 | 202 | 234 | ||
| 20—24 | 231 | 232 | ||
| 15—19 | 232 | 205 | ||
| 10—14 | 227 | 213 | ||
| 5—9 | 202 | 213 | ||
| 0—4 | 182 | 153 | ||
| Prosek : | 38,1 | 40,5 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 2.778 | 790 | 1.759 | 148 | 66 | 15 |
| Ženski | 2.867 | 529 | 1.755 | 489 | 89 | 5 |
| UKUPNO | 5.645 | 1.319 | 3.514 | 637 | 155 | 20 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 1.625 | 765 | 0 | 0 | 332 |
| Ženski | 771 | 338 | 0 | 0 | 111 |
| UKUPNO | 2.396 | 1.103 | 0 | 0 | 443 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 26 | 123 | 98 | 11 | 59 |
| Ženski | 4 | 2 | 90 | 8 | 12 |
| UKUPNO | 30 | 125 | 188 | 19 | 71 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 5 | 33 | 50 | 31 | 11 |
| Ženski | 11 | 16 | 26 | 45 | 78 |
| UKUPNO | 16 | 49 | 76 | 76 | 89 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 37 | 0 | 0 | 44 | |
| Ženski | 14 | 0 | 0 | 16 | |
| UKUPNO | 51 | 0 | 0 | 60 | |
Reference uredi
- ^ Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Republici Srbiji 2011 – Starost i pol — Republički zavod za statistiku. . Београд. 2012. ISBN 978-86-6161-028-8.
- ^ Kamena peć iznenadila arheologe („Politika“, 10. septembar 2014)
- ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 9/2017.
- ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1854. godine
- ^ "Zastava", Pešta 1866. godine
- ^ O.Janković. „“Vijanje” Božića u Dolovu”. Politika Online. Pristupljeno 2023-01-08.
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
Literatura uredi
- Mileker, Feliks (2005). Letopisi opština u južnom Banatu. Pantić, Kosta; Belča, Dušan. ISBN 978-86-85075-04-9.
- Izvori: Monografija Podunavske oblasti 1812-1927 sastavio dr, Vladimir Margan biv. Predsednik Oblasnog odbora Komesar Oblasne Samouprave, objavljeno (1927) „Napredak Pančevo,,
- Istorijiski preglad Podunavske Oblasti Banatski deo napisao:Feliks Mileker bibliotekar i kustos gradske biblioteke i muzeja u Vršcu 1928 g.
- A delibláti homok hőmérséklet ingadozása-u.a. (Mathem. És természtud. Ertes.) 1903
- „Letopis“ Period od 1812 do 1990 g. "Peščara" Napisao M. Marina:(Beč 1993) Sastavio od Pisanih tragova, Letopisa, po predanju o selu, nastanak sela ko su bili Doseljenici čime su se bavili meštani?:
Sastavio od Pisanih tragova, ’’"Letopisa"’’, po predanju, Banatskih mesta, običaji nastanak sela ko su bili Doseljenici čime su se bavili meštani
- Napomene.
U uvodnom delu prikazan je kratak istorijski pregled ovog područja od praistorijskih vremena do ulaska Banata u sastav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Najveći prilog u ovom delu čine ,Letopis Dolovo i trudio se da ne propusti nijednu važnu činjenicu u prošlosti opisivanih mesta koje se prvi put pojavljuje u ovom obliku, verujemo da ćemo zadovoljiti već dosta raširen interes za proučavanje prošlosti naših Banatskih naselja. Inače Monografija Podunavske oblasti (Pančevo, 1929) koju je sastavio dr Vladimir Margan i Feliksa Milekera sačinjena je od tri dela i predstavlja i danas jedno od nezaobilaznih dela za proučavanje Banata
- Preporučena Literatura: [1]
