Istorija Austrije

Istorija Austrije pokriva istoriju Austrije i njenih država prethodnica, od starijeg kamenog doba do danas. Ime Ostarrîchi (Austrija) koristi se od 996. godine nove ere kada je bilo markgrof vojvodstva Bavarske i od 1156. godine nezavisno vojvodstvo (kasnije nadvojvodstvo) Svetog rimskog carstva nemačke nacije (Heiliges Römisches Reich 962–1806).

Pošto su Austriju osvajali Rimljani, Huni, Lombardi, Ostrogoti, Bavari i Franci, Austrija je bila pod vlašću Babenberga od 10. do 13. veka, kad su ih nasledili Habzburzi. Habzburzi su potom vladali Austrijom sve do 20. veka.

Nakon ukidanja Svetog rimskog carstva, početkom 19. veka osnovano je Austrijsko carstvo, koje je 1867. godine nasledila dvojna monarhija Austrougarske. Austrougarska se raspala pošto je izgubila Prvi svetski rat, pa je nastala Austrija u današnjim granicama. Austriju je pripojila Nacistička Nemačka 1938. godine.

Saveznici su nakon Drugog svetskog rata držali Austriju do 1955, kad je opet stekla potpunu nezavisnost pod uslovom da ostane neutralna. Nakon propasti komunizma u istočnoj Evropi, Austrija se politički sve više angažovala, pa je 1995. postala članica Evropske unije, ali je ostala vojno neutralna.

Praistorija

Područje današnje Austrije naseljeno je već u starom kamenom dobu. Najpoznatiji nalazak iz tog doba je Vilendorfska Venera, pronađena u Vilendorfu u Donjoj Austriji. Procenjuje se da je stara oko 25.000 godina. Taj kip verovatno predstavlja idol plodnosti.

Kasnije su preko Balkana stigle nove tehnologije — poljoprivreda, stočarstvo i obrada metala. Porasla je populacija i formirala se prva trajna naselja. Zbog obilja prirodnih bogatstava kao što su so, bakar i gvožđe neka naselja su mogla razviti prostranu trgovačku mrežu.

Najslavljeniji praistorijski grad u Austriji je današnji Halštat, koji je dostigao svoj vrhunac između 750. i 400. p. n. e. Prema njemu se i naziva to razdoblje srednjoevropskog gvozdenog doba halštatskom kulturom. Halštatska kultura se raširila niz Alpe i Dinaride od Švajcarske do južnog Jadrana, njenim nosiocima se smatraju Iliri. Oko 4. veka p. n. e. prevladavali su Kelti.

Rimsko doba

Podjela teritorije današnje Austrije za vrijeme Rimskog carstva.

Keltskim kraljevstvom Norik, sa središtem u današnjoj Koruškoj, Rimljani su upravljali od 16. godine p. n. e. dok je zapadni deo zemlje pripadao provinciji Recija, a istok Panoniji. Jedino područja severna od Dunava nisu bila pod rimskom vlašću.

Dok su Kelti na područjima pod kontrolom Rima sve više romanizovali, na severu su se uselili Germani i mešali sa lokalnim stanovništvom. Niz Dunav su se poredili rimske tvrđave, a jedna od tih, na mestu starog keltskog ili ilirskog naselja, bila je Vindobona odnosno današnji Beč (nem. Wien).

Rani srednji vek

Postepenim slabljenjem Rimskog carstva Austrija je bila sve više izložena napadima germanskih i drugih naroda. Ovuda su prešli Markomani i Langobardi na svom putu ka Italiji, dok su se na zapadnom kraju zemlje, u današnjem Forarlbergu, etablirali Alemani.

Oko sredine 6. veka, pojavili su se Bavari na zapadu i Sloveni i Avari na istoku i jugoistoku današnje Austrije. Karantanija je nedugo posle toga postala jedna od prvih država slovenskih naroda uopšte, ali se brzo vezala sa bavarskim kneževstvom i većina stanovništva je preuzela nemački jezik i kulturu.

Za vreme Karla Velikog Karantanija kao i Štajerska i Donja Austrija postale su vojne krajine protiv Avara i Slovena upravljene iz Bavarske. Navalom Mađara krajem 9. veka opustošena su istočna područja, dakle današnja Donja Austrija, i Franci su povukli granicu do reke Ensa blizu Linca. U drugoj polovini 10. veka pobeđeni su Mađari i ponovno ustavljena Austrija kao granična pokrajina bavarske kneževine. 996. godine se prvi put spominje pod nazivom Ostarici, od čega dolazi nemački naziv Österreich. To razdoblje je odjednom i početak nemačke kolonizacije istočne Austrije. Austrija će još vekovima biti podeljena na razne knjaževine u sklopu Istočnofranačkog odnosno Svetog rimskog carstva.

Habzburzi

Godine 1278, Habzburzi su osvojili knježevinu Austriju odnosno veći deo današnje Gornje i Donje Austrije. Svojom porodičnom politikom Habzburzi su tokom 14. veka dobili Korušku sa Štajerskom i Kranjskom kao i Tirol.

Godine 1452, Fridrih V proglašen je za nemačkog cara. Habzburzi su zadržali tu poziciju sve do konačnog raspada Nemačkog carstva oko 1800. godine, ali je stvarna moć cara bila zanemariva dok su knezovi i kraljevi samovoljno vladali svojim zemljama.

U 15. veku su Habzburzi dobili Burgundiju, Španiju i Holandiju. Nakon bitke na Mohačkom polju 1526. nasledili su i Mađarsku, Češku, Moraviju i Hrvatsku. Osmanlije su brzo napredovali i već 1529. došlo je do prve opsade Beča. Sledećih 150 godina Austrija i Osmansko carstvo su više-manje stalno bili u ratu, iako je retko došlo do većih bitaka.

Austriju su u to doba mučili i unutrašnji problemi, na primer veliki odaziv na protestantizam. Car je nasilnim putem povratio stanovništvo svojih zemalja na rimokatolicizam. Došlo je do pogubnog Tridesetogodišnjeg rata (1618—1648). Car je namerio povratiti svoju moć, a plemstvo je tražilo više samostalnosti, a kao povod su služili verski sukobi. Rat koji je počeo sukobom katoličkog cara i protestantskih plemića se brzo proširio celim Svetim rimskim carstvom, a kad su se umešale Francuska i Švedska na strani protestanata, došlo je do potpunog poraza carske vojske. Širom carstva stradalo je gotovo polovina stanovnika od rata i ratnih posledica. Nemačke zemlje su ekonomski i politički bačene daleko unazad u uporedi sa Engleskom ili Francuskom.

Godine 1683, druga turska opsada Beča je odbijena zajedničkim naporom više evropskih zemalja. Pod komandom, među ostalih, Eugena Savojskog osvojena je Mađarska i Slavonija, kao i veliki deo Srbije. Iako se pobeda Austrije nad Osmanlijama kako u Austriji tako i u Hrvatskoj često smatra oslobođenjem od varvara i potlačitelja, istina je kao uvek nešto složenija. Sa jedne strane su i austrijske trupe srušili gradove i zemlju gde su stigle, na primer su srušile turski Osijek do temelja uključujući slavljeni most preko Drave, i na jednom neuspešnom napadu spaljivali Sarajevo. A sa druge strane su Turci u to vreme po mnogo čemu bili napredniji od srednjoevropskih naroda i imali su pristup novim proizvodima iz Amerike, kao što su kukuruz ili paprika.

Veliki deo protestantskog stanovništva je isteran iz Austrije. Protestanti su bili dobrodošli u Pruskoj gde su pomogli stvoriti modernu zemlju, a mnogi su se i naselili u novoosvojenim zemljama, na primer u Banatu, Bačkoj, Baranji, Slavoniji, južnoj Mađarskoj itd. I danas ima samo nekoliko sela sa većinskim protestantskim stanovništvom, uglavnom duboku u planinama ili pri granici. Posebno surovo su bili protjerani protestanti u današnjoj saveznoj državi Salcburg, koja je tada bila pod direktnom upravom biskupa. Navodno je odatle pobeglo preko 40% stanovnika.

20. vek

Nepremostive suprotnosti između socijaldemokratskog „Republikanskog zaštitnog saveza“ sa jedne, te hrišćansko-socijalnog „Domobranstva“ i savezne vlade sa druge strane dovele su u međuratnoj Austriji do teške političke i privredne krize, koja je 1934. kulminirala izbijanjem građanskog rata. U kratkotrajnim borbama koje su se razbuktale u Beču i drugim industrijskim središtima zemlje život je izgubilo više od 300 ljudi, dok ih je više od 700 ranjeno. Neuspela pobuna radnika protiv austrofašističkog režima rezultovala je ukidanjem parlamentarizma i demokratije, i proglašenjem autoritarne staleške države. Nikad do kraja zaživela, nestabilna državna tvorevina, koja je prvobitno uživala otvorenu potporu fašističke Italije, prestala je da postoji pošto je Austrija 1938. pripojena nacističkoj Nemačkoj.

Vidi još

• Rodoskrvnuće kod evropskih kraljeva

Literatura

• Beller, Steven (2006). A Concise History of Austria. Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-47305-7. 
• Bowlus, Charles R. (1995). Franks, Moravians, and Magyars: The Struggle for the Middle Danube, 788-907. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. ISBN 9780812232769. 
• Erbe, Michael (2000). Die Habsburger 1493–1918. Urban. Kohlhammer Verlag. ISBN 978-3-17-011866-9. 
• Gale, Thomson (1998). Worldmark Encyclopedia of the Nations (9 izd.). Farmingtom Hills, Michigan: Gale. ISBN 978-0-7876-0079-2. 
• Brook-Shepherd, Gordon (1998). The Austrians: A Thousand-Year Odyssey. New York: Carroll & Graf Publishers, Inc. ISBN 978-0-7867-0520-7. 
• Johnson, Lonnie (1989). Introducing Austria: A Short History. Riverside, Calif.: Ariadne Press. ISBN 978-0-929497-03-7. 
• Judson, Pieter M. The Habsburg Empire: A New History (2016). Downplays the disruptive impact of ethnic nationalism.
• Kann, Robert A. A History of the Habsburg Empire: 1526–1918 (U of California Press, 1974)
• Macartney, Carlile Aylmer The Habsburg Empire, 1790–1918, New York, Macmillan 1969.
• Ricket, Richard. A Brief Survey of Austrian History. Prachner (12th edition), 1998
• Noricum.  Géza Alföldy. https://books.google.com/books?id=lL89AAAAIAAJ Noricum]. Routledge & K. Paul, 1974
• Ingrao, Charles. The Habsburg Monarchy, 1618–1815 (2000) excerpt and text search
• Kahn, Robert A. A History of the Habsburg Empire: 1526–1918 (U of California Press, 1974)
• Oakes, Elizabeth and Eric Roman. Austria-Hungary and the Successor States: A Reference Guide from the Renaissance to the Present (2003)
• Robert John Weston Evans (1979). The Making of the Habsburg Monarchy, 1550–1700: An Interpretation. Oxford University Press. ISBN 0-19-873085-3. .
• Bassett, Richard, For God and Kaiser: The Imperial Austrian Army, 1619–1918 (2015)
• Beales, Derek. Joseph II vol 1: In the shadow of Maria Theresa, 1741–1780 (1987); Joseph II: Volume 2, Against the World, 1780–1790 (2009)
• Beales, Derek. The false Joseph II, Historical Journal, 18 (1975), 467–95. in JSTOR
• Dickson, P. G. M. (1995). „Monarchy and Bureaucracy in Late Eighteenth-Century Austria”. The English Historical Review. 110 (436): 323—367. JSTOR 576012. doi:10.1093/ehr/CX.436.323. 
• Henderson, Nicholas. "Joseph II", History Today 1991 41 (March): 21–27.
• Ingrao, Charles W. In Quest and Crisis: Emperor Joseph I and the Habsburg Monarchy (1979)
• Boyer, John W. (5. 5. 1995). Political Radicalism in Late Imperial Vienna: Origins of the Christian Social Movement, 1848-1897. University of Chicago Press. ISBN 9780226069562. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Grandner, Margarete. "Conservative Social Politics in Austria, 1880–1890". University of Minnesota Center for Austrian Studies Working Paper 94-2 1994
• Hamann, Brigitte: The Reluctant Empress: A Biography of Empress Elisabeth of Austria (Knopf: 1986) ISBN 0-394-53717-3 (410pp.). (trans. by Ruth Hein, from Elizabeth: Kaiserin wider Willen, Amalthea Verlag 1982)
• Jenks, William Alexander. Austria under the Iron Ring, 1879–1893. University Press of Virginia, 1965
• Kissinger, Henry. A World Restored: Metternich, Castlereagh and the Problems of Peace, 1812–22 (1957)
• Macartney, C.A. “The Austrian monarchy, 1793-1847” in C.W. Crawley, ed. ‘’The New Cambridge Modern History: IX. War and Peace in an age of upheaval 1793-1830’’ (Cambridge University Press, 1965) . War and peace in an age of upheaval, 1793-1830. 1965. str. 395—411. ISBN 9781139055857. 
• Macartney, Carlile Aylmer The Habsburg Empire, 1790–1918, New York, Macmillan 1969.
• Taylor, A. J. P. The Habsburg Monarchy, 1809–1918: A History of the Austrian Empire and Austria-Hungary (1941) excerpt and text search
• Bischof, Günter, and Anton Pelinka, eds. The Kreisky Era in Austria (Transaction publishers, 1994).
• Bischof, Günter, and Hans Petschar. The Marshall Plan: Saving Europe, Rebuilding Austria (U of New Orleans Publishing, 2017) 336 pp. Online review
• Bukey, Evan. Hitler's Austria: Popular Sentiment in the Nazi Era, 1938–1945 (2002)
• Kann, Robert A. et al., eds. The Habsburg Empire in World War I: Essays on the Intellectual, Military, Political, and Economic Aspects of the Habsburg War Effort (1979); 12 essays by experts
• Pulzer, Peter (1969). „The Legitimizing Role of Political Parties: The Second Austrian Republic”. Government and Opposition. 4 (3): 324—344. S2CID 145692659. doi:10.1111/j.1477-7053.1969.tb00804.x. 
• Rathkolb, Oliver. The Paradoxical Republic: Austria, 1945–2005 (Berghahn Books; 2010) 301 pages). Translation of 2005 study of paradoxical aspects of Austria's political culture and society.
• Secher, H. Pierre. Bruno Kreisky, Chancellor of Austria: A political biography (Dorrance Publ., 1993).
• Steininger, Rolf; Bischof, GüNter; Gehler, Michael (septembar 2008). Austria in the Twentieth Century. Transaction Publishers. ISBN 9781412808545. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• University of Minnesota Center for Austrian Studies Working Papers
• Hacohen, Malachi Haim (4. 3. 2002). Karl Popper - the Formative Years, 1902-1945: Politics and Philosophy in Interwar Vienna. Cambridge University Press. ISBN 9780521890557. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Kirk, Timothy (8. 8. 2002). Nazism and the Working Class in Austria: Industrial Unrest and Political Dissent in the 'National Community'. Cambridge University Press. ISBN 9780521522694. CS1 održavanje: Format datuma (veza) Kirk, Timothy. https://books.google.com/books?id=6sZl5taldxYC Nazism and the Working Class in Austria: Industrial Unrest and Political Dissent in the 'National Community']. Cambridge University Press. 2002. ISBN 9780521522694.
• Mangham, Arthur Neal. The Social Bases of Austrian Politics: the German Electoral Districts of Cisleithania, 1900–1914. Ph.D. thesis 1974
• Pech, Stanley Z. (1989). „Political Parties among Austrian Slavs: A Comparative Analysis of the 1911 Reichsrat Election Results”. Canadian Slavonic Papers / Revue Canadienne des Slavistes. 31 (2): 170—193. JSTOR 40869049. doi:10.1080/00085006.1989.11091913. 
• "Demokratiezentrum Wien: Politische Entwicklung in Österreich 1918–1938" Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. март 2016) ("Political development in Austria 1918–1938")
• Austria's political parties and their history. City of Vienna.
• The Cambridge Modern History Cambridge Histories Online
  • XII: The Shifting Balance of World Forces 1898–1945
• Hayes, Bascom Barry (1994). Bismarck and Mitteleuropa. Fairleigh Dickinson Univ Press. ISBN 9780838635124. 
• Constitutional Law of 15 EU Member States. Kluwer. 2004. ISBN 9789013012552. 
• Norman Stone. Europe Transformed 1878–1919. Fontana. 1983. ISBN 9780006342625.
• Evans, R. J. W. Austria, Hungary, and the Habsburgs: Essays on Central Europe, c. 1683–1867 (2006) online
• Ingrao, Charles W. The Habsburg Monarchy, 1618–1815 (2nd ed. 2000)
• Ingrao, Charles W. (1994). State and Society in Early Modern Austria. Purdue University Press. ISBN 9781557530486. 
• Jelavich, Barbara (1987). Modern Austria: empire and republic, 1815–1986. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-31625-5. 
• Kann, Robert A. (26. 11. 1980). A History of the Habsburg Empire, 1526-1918. University of California Press. ISBN 9780520042063. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
• Mamatey Victor S. Rise of the Habsburg Empire: 1526–1815 (1994)

Spoljašnje veze

• History of Austria: Primary Documents
• HABSBURG, an e-mail discussion list dealing with the culture and history of the Habsburg Monarchy and its successor states in central Europe since 1500, with discussions, syllabi, book reviews, queries, conferences; edited daily by scholars since 1994
• Gustav Spann: Fahne, Staatswappen und Bundeshymne der Republik Österreich Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. februar 2016) (Flag, Coat of Arms and Federal Hymn of the Republic of Austria) (pdf; 4.7 MB)
• www.akustische-chronik.at – Multimedia Chronicle of Austria 1900–2000 (Österreichische Mediathek)
• www.staatsvertrag.at – An acoustic web exhibition (Österreichische Mediathek)
• Die Ostarrichi-Urkunde
• Ernst Hanisch: Österreich – Die Dominanz des Staates. Zeitgeschichte im Drehkreuz von Politik und Wissenschaft Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. avgust 2020). Version: 1.0, in: Docupedia Zeitgeschichte, 22 March 2011