Istra
Istra (ital. Istria, lat. Histria) je najveće jadransko poluostrvo površine 3.476 km² i koje se nalazi na severoistočnoj obali Jadrana. Najvećim delom se nalazi u Hrvatskoj (90%) i Sloveniji, dok se područje oko mesta Milje nalazi u Italiji. Položaj Istre između Tršćanskog i Kvarnerskog zaliva, odnosno Jadranskog mora i srednje Evrope omogućili su razvoj velikih gradova Trsta, Kopra, Pule, Rijeke, brodogradilišta, intenzivnog saobraćaja, te evropski značajnog turističkog kompleksa.
Geografija uredi
Geografska granica Istre prema severu je planinski lanac Ćićarija, a prema istoku hrbat Učke (tako da npr. Opatija nije deo Istre nego Kvarnera).
Zapadna obala Istre je plića i bolje razvedena, dok je istočna strma i slabije naseljena. Istra se obično deli na tri dela:
- Crvena Istra (zapadna obala), gde prevladava crveno-smeđa zemlja (crvenica)
- Siva Istra (središnja Istra), zbog sivog glinenastog tla i
- Bela Istra (padine Učke i istočni deo poluostrva) zbog kamenitog tla.
Važni gradovi i opštine u Istri su Pula, Pazin, Poreč, Rovinj, Umag, Labin, Buzet, Motovun, Kopar, Piran itd.
Istorija uredi
Naziv „Istra“ potiče od ilirskog plemena Histri, koje je živelo u tom području. Rimljani su Istru osvojili nakon dva vojna pohoda - 221. p. n. e. i 177. p. n. e.
Iako je prvobitno bila deo rimskog Ilirika, za vreme vladavine cara Avgusta uključena je u administrativnu strukturu Italije, postavši deo upravne oblasti koja je nosila naziv: Venetija i Histrija (lat. Regio X Venetia et Histria).[1]
Nakon podele Rimskog carstva (395) pripala je zapadnom delu, a nakon propasti Zapadnog rimskog carstva (476) bila je pod vlašću Odoakara, a zatim je oko 489. godine potpala pod vlast Ostrogota.
Istra je 539. godine potpala pod vlast Vizantijskog carstva, a potom je uključena u sastav Ravenskog egzarhata. Tokom razdoblja vizantijske vlasti, Istrom je upravljao lokalni namesnik koji je nosio titulu magister militum. U periodu od 6. do 8. veka, u vizantijsku Istru su sa zapada često upadali Langobardi, a sa istoka Avari i Sloveni, tako da je opseg vizantijske vlasti vremenom sveden na priobalni pojas sa gradovima, dok su istočne oblasti u unutrašnjosti Istre zaposeli Sloveni. Vizantijska Istra je opstala sve do 788. godine, kada je potpala pod franačku vlast.[2][3][4]
Nakon toga Istrom je vladao niz franačkih i nemačkih grofova i markgrofova, a zatim i akvilejski patrijarsi. Primorsku oblast sa gradovima vremenom je zaposela Mletačka republika, tako da je taj deo postao poznat kao Mletačka Istra (ital. Istria Veneta), dok je preostali deo u unutrašnjosti (Markgrofovija Istra) pripadao različitim feudalnim gospodarima.
Mletačka Istra je 1797. godine po slovu mirovnih ugovora u Leobenu i Kampoformiju pripala Habzburškoj monarhiji. Nakon sklapanja Požunskog mira krajem 1805. godine, Istra je 1806. godine uključena u sastav napoleonske Kraljevine Italije, a potom se od 1809. do 1813. godine nalazila u sastavu francuskih Ilirskih pokrajina. Zatim je kao deo Austrijskog primorja bila u sastavu Austrijskog carstva (1813-1867) i Austrougarske monarhije (1867-1918).[5]
Nakon Prvog svetskog rata, Istru je krajem 1918. godine zaposela Italije, a to stanje je ozvaničeno Rapalskim ugovorom (1920), što je bilo u skladu sa ranijim teritorijalnim obećanjima, koja su Italiji data Londonskim ugovorom iz 1915. godine.
Za vreme italijanske vlasti (1918-1945), Istra se počevši od 1923. godine nalazila u sastavu novostvorene Pulske pokrajine (ital. Provincia di Pola).
Istru je 1945. godine zaposela vojska nove Jugoslavije, nakon čega je oblast uključena u sastav FNRJ i podeljena između jugoslovenskih federalnih jedinica Hrvatske i Slovenije. To stanje je ozvaničeno Parsikim mirovnim ugovorom (1947), Londonskim sporazumom (1954) i jugoslovensko-italijanskim Osimskim sporazumom (1975). Od raspada SFRJ (1991-1992), Istra se nalazi u sastavu samostalnih država Hrvatske i Slovenije.
Demografija uredi
Većina stanovnika Istre govori čakavskim narečjem. U gradovima zapadne obale ljudi se podjednako dobro služe i italijanskim jezikom. U istim naseljima postoji stanovništvo koje govori autohtonim romanskim jezikom - istriotskim.[6]
Na istoku Istre, podno Ćićarije, žive Istrorumuni, odnosno Ćići,[7] stanovništvo romanskog porekla koje govori posebnim istrorumunskim jezikom.[8]
Na prostoru Istre može se izdvojiti deo u sastavu Hrvatske koji obuhvata oko 90% Istarskog poluostrva iu kojem žive većinom Hrvati sa oko 75% stanovništva dok je od manjina najbrojnija italijanska Italijani, 7% a ostatak razni drugi narodi .
Istra u sastavu Slovenije obuhvata oko 9% Istarskog poluostrva, a Slovenci su apsolutno većinsko stanovništvo.
Istra u sastavu Italije obuhvata manje od 1% površine Istre i obuhvata svega dve male opštine kod Trsta od kojih su u jednoj većinski Slovenci au drugoj Italijani.
Demografska istorija uredi
Za vreme austrougarske vlasti u 19. veku, stanovništvo Istre su najvećim delom činili: Hrvati, Italijani (uključujući i Istriote) i Slovenci, a među manjim grupama su bili Nemci, Istrorumuni (istočnoistarski Vlasi, odnosno Ćići) i Srbi.
Prema austrijskom popisu iz 1910. godine, od ukupnih 404.309 stanovnika Istre, 41,6% govorilo je hrvatski, 36,5% italijanski, 13,7% slovenački, 3,3% nemački i 0,2% rumunski jezik. Tada su na zapadnoj obali Istre uglavnom živeli Italijani (uključujući i Istriote), dok su drugi delovi uglavnom bili naseljeni Hrvatima i Slovencima.
U drugoj polovini 19. veka došlo je etničkih konflikta, jer je italijanski pokret želeo da ujedini Trst i Istru sa Italijom, dok su Slovenci i Hrvati želeli drugačija politčka rešenja. Konflikt je bio i klasnog karaktera, jer su Italijani živeli uglavnom u gradovima, dok su Slovenci i Hrvati živeli u seoskim područjima Istre.
Po završetku Drugog svetskog rata Istra je postala deo Federativne Narodne Republike Jugoslavije. Partizani su 1945. godine pobili mnoge Italijane bacivši ih u fojbe. Govori se o hiljadama bačenih u kraške jame. U prvih nekoliko godina nakon rata je Istru napustilo nekoliko desetaka hiljada stanovnika (oko broja još uvek ne postoji saglasnost među istoričarima), mahom Italijana, koji se dele na „ezule“ i „optante“. Ezuli su izbeglice koje su otišle odmah nakon rata, a optanti su oni koji su odabrali (optirali) da odu iz Jugoslavije, a Italija se obvezala da će brinuti za njih. Veliki broj ljudi koji su odlazili iz Istre samo su se privremeno zadržavali u Italiji i kasnije kretali u druge zemlje.
Pula je bila većinski italijanski grad. Između decembra 1946. i septembra 1947. grad je napustilo 28.000 od 32.000 stanovnika.
Uprkos tome, Istra je uspostavila tradiciju etničke tolerancije i premda se većina stanovnika danas izjašnjava kao Hrvati (stanovništvo je u stvari dosta izmešano), jak je osećaj regionalne pripadnosti. Danas je italijanska nacionalna manjina malobrojna (čini oko 5% stanovništva). Stanovnici imaju pravo da govore italijanskim ili hrvatskim jezikom (slovenačkim u slovenačkim delovima Istre) u javnim ustanovama.
Turizam uredi
.jpg)
Počeci razvoja istarskog turizma uočljivi su već u doba rimske imperije, a vrhunac dostiže 1988-89. godine, a i sada poslednjih godina. U početku (rimsko doba) izgrađena su zdanja kao što je Vespazijanov amfitetar u Puli iz 1. veka koji je služio za zabavu građanima i turistima, a mogao je da primi oko 20.000 gledalaca. Osim toga drevni Rimljani, poznati po uživanju u čarima života, za svoju razonodu i odmor sagradili su mnogobrojne vile na priobalju, npr. na Brionima, današnjem nacionalnom parku.
Geografski položaj Istre u blizini glavnih kopnenih i pomorskih puteva središnje Evrope i ugodna sredozemna klima, blizina toplog mora i bogatstvo pitomih prirodnih lepota su najveći razlog razvoja turizma na ovim područjima.
Početke savremenog turizma nalazimo u ranim godinama 19. veka. U vremenu Austrougarske monarhije sve više bujaju turistički sadržaji: hoteli, pansioni, ugostiteljski lokali, morska i termalna kupališta, niču duž cele obale. Gradovi Portorož, Umag, Poreč, Rovinj, Pula s Brijunskim otokom na zapadnoj obali pa do Rapca i Lovrana na istoku, razvijaju se u prave turističke gradove. Preduzetnici sve više ulažu u istarski turizam. Ako izuzmemo razdoblja Prvog i Drugog svetskog rata, te rata tokom 1990-ih, koji Istri nije naneo razaranja (ali svakako stagnaciju), trend razvoja i sadržajnog obogaćivanja istarskog turizma se nastavlja.
Današnja turistička Istra obiluje mnoštvom najraznovrsnijih turističkih kapaciteta i sadržaja od onih na njenom obalnom, primorskom delu, do onih sve aktuelnijih i traženijih u unutrašnjim ruralnim područjima. Osim već poznatog stacionarnog turizma u mnogobrojnim hotelima, apartmanskim naseljima, kampovima, privatnim smeštajima, danas se u Istri sve više razvija nautički turizam, kongresni, izletnički, lovni i ribolovni, agroturizam, kulturni, etno-gastronomski, sportsko-rekreacioni, ronilački, konjički i ekološki turizam.
Zanimljivosti uredi
Galerija uredi
|
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Jurkić-Girardi 1988, str. 109-114.
- ^ Vicelja-Matijašić 2005, str. 185-204.
- ^ Bileta 2014, str. 111-124.
- ^ Bileta 2017, str. 100-123.
- ^ Tejlor 2001.
- ^ Buršić-Giudici 2018, str. 57-64.
- ^ Katunar 2008, str. 81-94.
- ^ Flora 1962, str. 329-353.
- ^ „Istra”. enciklopedija.hr. Pristupljeno 28. 1. 2021.
- ^ „Istražite ljepote sjeverozapadne IstreUmagNovigradBrtoniglaBuje”. coloursofistria.com. Pristupljeno 28. 1. 2021.
- ^ „General information”. istra-istria.hr. Pristupljeno 28. 1. 2021.
- ^ „Experience Istria”. istra.hr. Pristupljeno 28. 1. 2021.
- ^ „Istra”. funtravelnis.rs. Pristupljeno 28. 1. 2021.
- ^ Bronzić, Miroslav. „Mirna i Istra”. viabalkans.com. Pristupljeno 28. 1. 2021.
- ^ „Gradovi i općine”. istra-istria.hr. Arhivirano iz originala 22. 01. 2021. g. Pristupljeno 28. 1. 2021.
- ^ „stanovništvo”. istra.lzmk.hr. Pristupljeno 28. 1. 2021.
- ^ „istria trails”. istria-trails.com. Pristupljeno 28. 1. 2021.
- ^ „Istra Povijest”. montonatours.com. Arhivirano iz originala 08. 02. 2021. g. Pristupljeno 28. 1. 2021.
- ^ „TOURISM IN ISTRIA”. europeanbestdestinations.com. Pristupljeno 28. 1. 2021.
- ^ „Istria”. find-croatia.com. Pristupljeno 28. 1. 2021.
- ^ „Istria”. britannica.com. Pristupljeno 28. 1. 2021.
Literatura uredi
- Bileta, Vedran (2014). „Remapping the Socio-political Landscape on the Fringes of an Imperium: The End of Byzantine Histria”. Landscapes of Power: Selected Papers from the XV Oxford University Byzantine Society International Graduate Conference. Oxford: Peter Lang. str. 111—124.
- Bileta, Vedran (2017). „At the Crossroads of Late Antiquity and Early Middle Ages - The Rise and Fall of the Military Elite of Byzantine Histria”. Annual of Medieval Studies at the Central European University. 11: 100—123.
- Buršić-Giudici, Barbara (2018). „L'istrioto ieri, oggi e domani: Una lingua minoritaria e in via di estinzione”. Jezici i kulture u vremenu i prostoru: Tematski zbornik. 7 (1). Novi Sad: Filozofski fakultet. str. 57—64.
- Vicelja-Matijašić, Marina (2005). „Byzantium and Istria: Some Aspects of Byzantine Presence in Istria” (PDF). Acta Histriae. 13 (1): 185—204.
- Goldstein, Ivo (1992). Bizant na Jadranu od Justinijana I. do Bazilija I. Zagreb: Zavod za hrvatsku povijest.
- Jurkić-Girardi, Vesna (1988). „Istria in the Context of the 10th Italic Region "Venetia et Histria" as a Border Area of the Roman Empire”. Balcanica. 18-19 (1987-1988): 109—114.
- Katunar, Daniela (2008). „Istrorumunji - jezik i zajednica”. Diskrepancija. 9 (13): 81—94.
- Moravcsik, Gyula, ur. (1967) [1949]. Constantine Porphyrogenitus: De Administrando Imperio (2. izd.). Washington: Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies.
- Tejlor, Alen (2001). Habzburška monarhija 1809-1918: Istorija Austrijske carevine i Austrougarske. Beograd: Clio.
- Ferjančić, Božidar (1959). „Konstantin VII Porfirogenit”. Vizantiski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 2. Beograd: Vizantološki institut. str. 1—98.
- Flora, Radua (1962). „Prilog pitanju klasifikacije istrorumunskog”. Južnoslovenski filolog. 25 (1961-1962): 329—353.
- Haas, Arthur G. (1963). Metternich, Reorganization and Nationality, 1813-1818: A Story of Foresight and Frustration in the Rebuilding of the Austrian Empire. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
