Karlovac u Narodnooslobodilačkoj borbi
Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Karlovac je za vreme okupacije Jugoslavije i postojanja Nezavisne Države Hrvatske bio jako uporište ustaških, te italijanskih i nemačkih okupacionih snaga. U gradu su za vreme rata antifašisti izvršili mnoge diverzije. Karlovac je oslobođen aprila 1945. godine, za vreme tzv. Karlovačke operacije.
Dolazak okupatora i pripreme za ustanak uredi
27. marta 1941. godine, u Karlovcu su održane manifestacije u kojima je stanovništvo grada i okoline izrazilo spremnost da brani zemlju od fašizma. U grad su 11. aprila 1941. ušli delovi nemačke 14. oklopne divizije, a 17. maja Karlovac je postao sedište Štaba italijanske Druge armije. U ratu je Karlovac bio jak ustaško-domobranski i italijanski garnizon, od 1943. i nemački, odakle su polazile brojne akcije protiv jedinica NOV i POJ na slobodnim teritorijama Korduna, Banije, Petrove gore i Bihaćke republike.
Pripremama za ustanak u Baniji i Kordunu rukovodio je Okružni komitet Komunističke partije Hrvatske za Karlovac. Uoči rata, sedište OK KPH za Karlovac bilo je u gradu. U gardu i na Kordunu bilo je oko 210 članova KPJ i veći broj članova SKOJ-a. Posle Majskog savetovanja CK KPJ u Zagrebu 1941., OK KPH za Karlovac je održao savetovanje, kojem su prisustvovali sekretar Centralnog komiteta KPH, Rade Končar, i član CK KPH, Josip Kraš. Odlučeno je da se pri OK obrazuje Vojni komitet, da se odmah pristupi prikupljanju oružja i formiranju udarnih grupa, sabotiranju mera ustaških vlasti, te da se posveti posebna pažnja u razvijanju jedinstva i saradnje Hrvata i Srba na Kordunu. Tehnika OK je umnažala proglase, letke i drugi partijski materijal.
Početak i razvoj ustanka uredi
Sredinom jula 1941. godine, OK KPH za Karlovac formirao je vojno rukovodstvo NOP za Kordun i desetak udarnih grupa od po 60 članova KPJ i SKOJ-a, koje su odmah počele da izvode diverzije rušenjem železničkih pruga i TT-linija. Sa početkom oružane borbe 1941. većina članova MK i OK KPH za Karlovac i kompromitovani članovi KP odlaze po zadatku na područje Korduna i Banije, radi organizacionog učvršćenja ustaničkih redova. U gradu je nastavljena aktivnost KPJ i pored snažnog terora ustaške policije.
U jesen 1941. došlo je do provale u kojoj je stradala većina članova MK KPJ i SKOJ-a. U borbi protiv ustaša u Karlovcu je poginuo 18. oktobra Josip Kraš, a u ruke policije pao je član OK KPH za Karlovac, Marijan Čavić Grga. Glavni štab NOV i PO Hrvatske organizovao je akciju spasavanja. Grupa od 25 partizana, predvođena Većeslavom Holjevcem, preobučena u domobranske uniforme, prošla je danju 17. novembra pored italijanskih i ustaških straža i upala u bolnicu koja se nalazila u centru grada. U međuvremenu, Čavić je bio prebačen u policiju (kasnije ubijen u logoru Jasenovac). Pri povratku, na izlazu iz grada, grupa se sukobila na mostu na reci Korani s italijanskom stražom. Svih 6 stražara je poginulo, dok su partizani imali jednog poginulog.
Krajem novembra 1942. godine, održana je okružna konferencija AFŽ za okrug Karlovac, na kojoj je izabran Okružni odbor AFŽ. Novembra 1943. godine, u Karlovcu je formiran gradski Narodnooslobodilački odbor, a u decembru izabran Okružni NOO Karlovac.
U širem području Karlovca, dejstvovale su sve vreme jače partizanske jedinice, poput Kordunaških partizanskih odreda, Osme kordunaške brigade i 34. divizije Četvrtog korpusa NOVJ u čijem su sastavu dejstvovali Karlovačka brigada i Karlovački partizanski odred.
Naročito teške udarce pretrpeo je NOP Karlovca u junu i julu 1941. godine. 24. jula ustaše su uhapsile oko 40 članova KPJ, SKOJ-a, i simpatizera, a 21. i 22. jula nekoliko članova OK i MK KPJ i SKOJ-a i pripadnika udarnih grupa. Organizacija NOP-a bila je razbijena, a uhapšeni streljani. Već krajem 1941. i početkom 1942. godine u Karlovcu je radio MK sa ukupno 23 člana KPJ i MK SKOJ sa 34 člana, a u 1942. godini iz grada je u partizanske jedinice upućeno više grupa dobrovoljaca, a kasnije se taj broj stalno uvećavao.
Preko 6.000 građana sa teritorije sreza Karlovac, uključujući i grad, učestvovalo je u NOVJ, od kojih je oko 1.000 poginulo. Karlovac je oslobođen u završnim operacijama Jugoslovenske armije za konačno oslobođenje zemlje, 6. maja 1945. godine.
Istaknute ličnosti NOP-a i narodni heroji Karlovca uredi
Vidi još uredi
Literatura uredi
- Enciklopedija Jugoslavije (knjiga peta). „Jugoslavenski leksikografski zavod“, Zagreb 1962. godina.