Kajtagci
Kajtagci (Hajdakci)[a] predstavljaju jedan od malih naroda Dagestana, smatraju se etničkom grupom Darginaca.[2] Broj pripadnika ovog naroda iznosi preko 25.000 ljudi, prema procjeni iz 2010. godine.[3] Uglavnom žive u Kajtagskom okrugu, jedan dio naroda živi u ravnici, dok određen broj populacije Kajtagca je nastanjen u gradovima, Mahačkala, Derbent, Izberbaš i drugim.[4] Tokom 1944, dio naroda je preseljen u Čečeniju, da bi se ti isti ljudi kasnije odselili na sjever Dagestana. Govore kajtagskim jezikom, takođe je rasprostranjena upotreba darginskog književnog jezika.[3] Prema religiji su muslimani, Suniti.[5]
| Ukupna populacija | |
|---|---|
preko 50.000 Dagestan | |
| Regioni sa značajnom populacijom | |
| Kajtagski rejon | 31.521 |
| Derbentski rejon | 7.786 |
| Derbent | 6.692 |
| Jezici | |
| Kajtagski jezik Sjeveroistočnokavkaski jezici | |
| Religija | |
| Islam, većina suniti[1] | |
| Srodne etničke grupe | |
| Darginci, Kubačinci | |
Istorijat
uredi
Tokom vremenskog perioda između 14. vijeka i sredine 19. vijeka postojala je posebna samoupravna teritorija poznata kao Kajtagsko bratstvo[3], koja je predstavljala feudalno društvo lokalnog dagestanskog plemića. Vojnu i političku moć ovog bratstva činila su gornjokajtagske i darginske slobodne zajednice Utsmi-Dargo, Akuša-Dargo, Kaba-Dargo, Burkun-Dargo, Mujra, Gapš, Sirha, Surgi i Ucmij, koji su u velikoj mjeri cijenili međusobne bratske odnose, i uzajamnu lojalnost. Kod Kajtagaca je postojao običaj da jedno društvo pošalje novorođenog sina u drugo društvo, kako bi se potvrdilo prijateljstvo i bratstvo dvije zajednice. Na ovaj način Kajtagsko bratstvo je sklopilo politički savez sa zajednicama gornjodarginaca, koji su postali umnogome povezani međusobno. Prijestonica Kajtagskog bratstva je bila Kala-Korejš (mauzolej bratstva), kasnije poznato kao Urkarah i Madžilis, dans selo u Bašlikentu. Tradicionalno gornji Kajtagci su naseljavali kajtagsko bratstvo Drago, adonji kajtagci su naseljavali niže ravničarske predjele, Rajat, Terkem, Bašli, Jangikent[3][2], koji su od 1860. postali sela u Kajtagsko-tabasaranskom okrugu, dagestanske oblasti. Na kraju 14. vijeka, Tamerlanovi Mongoli su napali teritoriju Kajtagskog bratstva, što je ostavilo velike posljedice; jedan dio stanovništva je pobijen tokom ovih osvajanja. Pretpostavlja se da su kasnije Kajtagci bili vazali Zlatne Horde, ali nakon pada Kanata, Kajtagsko bratstvo ponovo postaje glavna regionalna sila sjevernog Dagestana, sa teritorijom koja je bila veća od sadašnjih teritorija i sa dominantnom ulogom nad plemenima Lakci, Darginci i Kumici na jugu. Za to vrijeme, bratstvom su zavladali potomci arapskih vladara koji su naseljeni u 8. vijeku u regiji prijestonice Kala-Korejša koji su vremenom uveli islam na ovu regiju.
U 15. i 16. vijeku skoro svi Kajtagci su postali muslimani, djelomično suniti, a djelomično šiti. Oni su zadržali svoju prevlast na ovom prostoru sve do 18. vijeka. Prvi poznati princ Kajtagaca preuzeo je ime Ahmed Kan, a umro je prije 1578. godine, kada je njegova teritorija bila u vazalnom odnosu prema Otomanskom carstvu, ali su 1606. godine Persijanci nametnuli svoj suverenitet. Godine 1638. Rustemm Kan je prekinuo odnose sa Persijancima i ponovo postao vazal Turske. Sredinom 17. vijeka dio prijestonice je migrirao južno od Dagestana pod vođstvom Husein Kana i formirao kneževinu u Salianu i Kubi. Tokom 17. vijeka došlo je do kulturnog preporoda sa prisustvom mnogih muslimanskih naučnika, renesanse koja je uslijedila u osamnaestom vijeku, pod vođstvom Uma Kana.[6]
Za vrijeme vladavine persijskog sultana Huseina prvog (1694—1722), Čulak Šurkaj Kan, koji je osnovao novu kneževinu na teritoriji kazijskih Kumika, sklopio je savez sa religijskim vođom Hadžidži Davud al-Mudijem, i pokušao da se bori protiv prevlasti Otomanskog carstva, ali u tome nije uspio, a njegova kneževina je potčinjena osmanskom sultanu 1717. godine. Godine 1722. kontingent od 16.000 vojnika uglavnom Izraelaca, na čelu sa Ahmed Kanom II, poražen je kod Utemiša, a Rusi su preuzeli Derbent i okolinu.[7] Ugovor iz 1724. godine između Ruske imperije i Otomanskog carstva regulisao je podjelu Kavkaza između ove dvije države, a dio teritorije koju su kontrolisali Kajtagci je ostao u oblasti ruskog uticaja. Nahar-Ksah Afksar je povratio zemlju pod vlast Persijanaca (Ugovor iz 1732. godine je vratio Persiju na sve teritorije južno od Kure (Gruzija) i ugovor iz 1735. godine je Persiji vratio teritoriju između Kure i Sulaka). Ali lokalno stanovništvo se suprotstavilo Persijancima, a Nadir-Ksah je mogao efektivno da vlada samo u priobalnom pojasu dok je planinski dio ostao nezavisan, gdje su se desile velike bitke 1742. i 1744. godine. Smrću Nahar-Ksaha 1747. godine persijski uticaj je počeo da opada. Emir Hamza je bio primoran da napadne Ardabil, a Rusija je zbog ovoga počela da ignoriše Ugovor iz 1735. godine i da vraća svoju vojsku na područje. Tokom 1785. godine Rusija je imenovala generalnog guvernera Kavkaza. Vjerski pokret koji je vodio Čaih Mansur, podržan od strane otomanskog carstva, nije imao mnogo uticaja na zemlju, niti ga je podržala lokalna vlast i drugi lokalni kajtagski vladari. Admiral Kan je 1802. godine morao prihvatiti ugovor, kojim njegova zemlja postaje ruski protektorat. Tokom 1818. godine svi kajtagski prinčevi su se povezali sa Ruskom imperijom. Guverner Ermolov je bio u stanju da uguši svaku pobunu, a lokalni kajtagski plemenski nazivi su ukinuti tokom 1819, dok je uspostavljena funkcija naiba. Prvi naib je postao Amir Hamza, ali je sistem nove administracije počeo tek 1820. godine u donjem predspalskom regionu. Vjerski pokret Nahvačije se proširio u Dagestanu i 1830. godine pobuna u zemlji uzela je velikog maha, a bila je uperena protiv lokalnog naiba kao i protiv Rusa. Pobunu je preuzeo imam Šamila, koji je poražen u nejednakoj borbi i predao se 23. avgusta (6. septembra) 1859. godine vojskovođi Barijatinskom, a u narednom periodu Rusi ponovo preuzimaju dominaciju u zemlji. Određeno vrijeme kanat je ponovo zaživio, ali je definitivno ukinut 1862. godine. Pobuna je izbila 1877. godine tokom rata protiv Turske, a pobunjenici su osvojili tvrđavu Kumuk 8. septembra 1877, a Kajtagci su morali prisilno da rade na obnovi zemlje. Već 1878. pobuna je ugušena.[6]
Od 19. vijeka na ovim prostorima je rasprostranjen islam. Prema popisu iz 1926. godine, Kajtagci su brojali 14.400 ljudi. Počevši od popisa iz 1939. godine, ovaj narod je predstavljen kao dio Darginaca.[3]
Kajtagski vladari
uredi- Ahmed Kan
- Rustem Kan
- Husein Kan
- Uma Kan
- Čulak Šurkaj Kan
- Ahmed Kan II
- Admiral Kan
- Amir Hamza
Tradicionalna kultura
urediTradicionalna kultura je tipična za dagestanske narode. Glavni alat za oranje kod gornjih Kajtagaca bio je planinski plug (derešć), dok su u nizijskim krajevima od 19. vijeka Kajtagci bili angažovani u uzgajanju svilenih buba. Kod Kajtagaca je bilo razvijeno tkanje vune, konoplje, pamuka i svile, u visinskim krajevima, su se bavili duborezima (detalji na kućama, namještaju) i kamenu (nadgrobni spomenici, arhitektonske rezbarije, uključujući i figure životinja, zemljišta, slika). Imali su veliki broj kovača, dok su se žene pretežno bavile vezom na tamno plavoj pozadini (umetanje na jastuke, zavjese, odjeću)[3].Trgovina je bila razvijena uglavnom u Derbentu, a sastojala se od trgovanja govedima, medom, voćem, obrađenim i neobrađenim drvetom i ostalim potrepštinama. Od decembra do maja većina muškaraca sa planina odlazi u Derbent na sezonski rad.[3] U 20. vijeku formira se učeni sloj društva.[3] U kajtagska tradicionalna zanimanja, pored već navedenih spadaju poljoprivreda i stočarstvo (u podnožju planina i ravničarskim oblastima, poljoprivreda, hortikultura i vinogradarstvo.[1]
Glavni usjevi u dolinama su kukuruz, pasulj, ječam, konoplja, lan, pšenica, dok su u planinskim krajevima zastupljeni ječam, pšenica, šargarepa, krompir, raž, od kojih su se neke kultire poput zimske pšenice i ječma, prosa, kukuruza i zobi sijale i u ravničarskim predjelima. Lov je takođe razvije, i uglavnom se lovilo po bratstvima. Od decembra do maja, većina muškaraca iz planinskog područja odlazi u trgovinu ribolovom u region Derbenta. Kajtagci su razvili i tkanje konoplje, pravljenje papira i svilene tkanine. U planinskim, šumskim predjelima razvijeni su i zanati u vezi sa preradom drveta, kao što su proizvodnja poljoprivrednih priključnih mašina, točkova, komoda, kreveta, raznog pribora, kao i obrada kamena. Slabo razvijena industrija postojala je u donjim, ravničarskim oblastima. Proizvodnja kovanja postojala je u Donjoj oblasti.[2] Danas su glavna zanimanja Kajtagaca poljoprivreda, vrtlarstvo, vinogradarstvo i stočarstvo.[1]
Tradicionalna naselja
urediTradicionalna sela zapadnog dijela kajtagskog naroda su zbijena naselja sa izraženim vertikalnim rasporedom u gradnji objekata, dok su sela u istočnom dijelu slična susjednim selima Kumika, a to su generalno brdska naselja, razbijenog tipa. Kuće su najčešće kamene. Karakteristično za Kajtagce je da kod kuće uvijek grade verandu na prednjoj sunčanoj strani. Unutrašnjost kuća je uglavnom slična i sastoji se od velikih kamenih zidova, velikog broja posuda za jelo, stolova sa više police, većeg broja ormara i polica ukrašenih drvorezima, velikih otomani i kreveti sa ornamentalnim rezbarijama, kao i raznih vrsta stolica, sa naslonima i bez.[4]
U gornjim, planinskim predjelima zastupljene su borbe i stražarske kućice, dok su u bratstvima Dakhadajevskog okruga, očuvani zidovi i kružne osmatračnice, koji su vjerovatno dio sistema utvrđenja iz 15. i 16. vijeka, koje se prostiru sve do Derbenta.[3] U 19. vijeku, svako selo je zasebna seoska zajednica, u kojoj postoji podjela na veliki broj velikih i malih srodstava, to jest grupa[2], ili velikih porodica.[3]
Tradicionalna nošnja
urediTradicionalna nošnja kajtagskog naroda, je slična darginskoj nošnji. Muška nošnja se sastoji od, tunike, košulje, [pantalone[|pantalona]], čerkeske kape, kape od ovčije vune, burke, dok imućniji Kajtagci nose razne vrste kapa, od različitih materijala. Zatim u nošnju spadaju i cipele, vunene čarape, navijače, marokanske čizme, kaljače, i cipele bez zadnjeg dijela sa debelom kožom ili drvenim đonom kao i brojne druge cipele. Od ukrasa na nošnji muškarci nose srebrni pojas, bodež, tradicionalni pištolj sa potpuno srebrom obloženom ili pozlaćenom drškom.[2]
Tradicionalni ženski kostim se sastoji od pantalona dvije vrste (široke i uske), tunika i košulja svijetle boje (crvena, žuta, zelena, narandžasta, itd) arhaluka, određenih vrsta haljine kumičkog porijekla, ovčije kape.[7] Kajtagske žene na glavama nose različite nakite i ukrase, lance, bižuteriju i razne maramice.[2]
Tradicionalna kuhinja
urediU ishrani Kajtagci u najvećoj mjeri koriste meso i proizvode od mlijeka (uključujući meso peradi i divljači), proizvodi od tijesta, jestiva divlja bilja. Tradicionalna jela karakterišu palačinke, pite od kukuruznog brašna, piroške sa piletinom, oblikovani hljeb u obliku jarbola sa pečenim jajima, halva. Od pića, najviše konzumiraju vino uz kuvana sok od grožđa „Musti”.[2] Darginske poslastice potiču iz kajtagskih, s tim što Kajtagci dodaju orah.
Tradicionalni folklor i festivali
urediFolklorni festivali i rituali: žvakanje trešnje, prizivanje i zaustavljanje kiše, prizivanje sunca.[2] Karakterističan je pogrebni obred, pogrebnu odjeću za pokojnika mogla je sašiti samo udovica, oprati pod nakon sahranjivanja tijela, samo neudata, itd. Glavni kalendarski praznici su proljećna Nova godina kada se djevojke ljuljaju na ljuljaškama, muškarci se takmiče u trkama, bacanju kamenje, i drugim disciplinama, zatim značajan praznik je i Festival branja vinograda.[3]
Tradicionalna umjetnost
urediOd tradicionalnih vrsta folklorne umetnosti, kajtagci najviše njeguju rezbarenje na kamenu (nadgrobnih spomenika, detalji kamenih kuća), na drvetu (posuđe, namještaj, drvene kuće.), Vez i dr. U rezbarenju preovlađuju tradicionalni solarni i spiralni motivi na zidovima kuća, često postoje izrezane figure ljudi, životinja, solarnih diskova, takmičenja, streličarstva itd. U predislamskim vjerskim vjerovanjima otkrivena je specifičnost pojedinih elemenata i obreda.[2] Iz žanrova folklora najčešći prikazi su prozaični žanr (priče i pjesme).[2]
Vidi još
urediNapomene
uredi- ^ Darginski: Haidakanci (haйdakьanti), Kumički: Haidaklari (haйdakъlar), Tabasaranski: Haidaklanci (haйdakьlanti), Legzinski: Naši ljudi (žьюgьяr), Domaći ljudi (haйtIakьar)
Reference
uredi- ^ a b v „Narod Kajtagci”. Nacionalni akcent. Pristupljeno 16. 9. 2017.
- ^ a b v g d đ e ž z i Sergejeva 2008, str. 320.
- ^ a b v g d đ e ž z i j Alimova 1994, str. 176-178.
- ^ a b „Kajtagci-Rusija”. Rusija.rin.ru. Pristupljeno 16. 9. 2017.
- ^ „Kajtagci”. Etnosi.ru. Pristupljeno 16. 9. 2017.
- ^ a b Benigsen 1956.
- ^ a b „Kajtagci-istorija”. Hrono.ru. Pristupljeno 16. 9. 2017.
Literatura
uredi- Alimova, B. M. (1994). Kajtagci; Narodi Rusije. Moskva.
- Sergejeva, G. A. (2008). Velika ruska enciklopedija, tom 12. Moskva.
- Benigsen, A. (1956). Jedna republika sovjetskih muslimana, Dagestan. Moskva.
Spoljašnje veze
uredi
