Luksemburg
Luksemburg (luks. Lëtzebuerg, nem. Luxemburg, fr. Luxembourg),[2] ili zvanično Veliko Vojvodstvo Luksemburg (luks. Groussherzogtum Lëtzebuerg, nem. Großherzogtum Luxemburg, fr. Grand-Duché de Luxembourg), država je na zapadu Evrope sa istoimenim glavnim gradom.[3] Ime Luksemburg potiče od tvrđave Lucilinburhuk, oko koje se razvio glavni grad. Luksemburg je jedino Veliko vojvodstvo na svetu.
| Veliko Vojvodstvo Luksemburg Groussherzogtum Lëtzebuerg (luksemburški)Großherzogtum Luxemburg (nemački)Grand-Duché de Luxembourg (francuski) | |
|---|---|
 | |
| Glavni grad | Luksemburg |
| Službeni jezik | luksemburški, nemački, francuski |
| Vladavina | |
| — Veliki vojvoda | Anri |
| — Premijer | Gzavije Betel |
| — Potpredsednik Vlade | Fransoa Boš |
| — Potpredsednik Vlade | Den Kerš |
| Istorija | |
| Nezavisnost | 1839. i 1867. |
| Geografija | |
| Površina | |
| — ukupno | 2.586,4 km2 (168) |
| — voda (%) | 0,60% |
| Stanovništvo | |
| — 2021.[1] |  643.941 (163) |
| — gustina | 255 st./km2 |
| Privreda | |
| BDP / PKM | ≈ 2023 |
| — ukupno | 94,152 mlrd. $ (98) |
| — po stanovniku | 143,303$ (3) |
| BDP / nominalni | ≈ 2023 |
| — ukupno | 89,095 mlrd. $ (71) |
| — po stanovniku | 135,605$ (1) |
| IHR (2021) | 0,930 (17) — veoma visok |
| Valuta | Evro1 |
| — stoti deo valute | цент |
| Ostale informacije | |
| Vremenska zona | UTC +1, +2 (CET, CEST) |
| Internet domen | .lu |
| Pozivni broj | +352 |
1 pre 2002. Luksemburški franak | |
Po državnom uređenju je parlamentarna monarhija na čelu sa velikim vojvodom Anrijem. Graniči se sa Francuskom (dužina granice 73 km), Belgijom (148 km) i Nemačkom (138 km). Luksemburg je s površinom od 2586 km² druga najmanja zemlja Evropske unije.
Luksemburg je jedna od zemalja osnivača Evropske ekonomske zajednice, organizacije koja je prethodnik današnje Evropske unije,[4][5] a zajedno sa Belgijom i Holandijom čini zemlje Beneluksa. Od marta 1970. godine, Luksemburg je članica „Organisation internationale de la Francophonie” (Međunarodne organizacije frankofonskih zemalja). Jedan je od osnivača NATO saveza.
Poreklo imena
urediNaziv Luksemburg potiče od dvorca Lucilinburhuk, kasnije poznatog i kao Lützelburg. To je mali dvorac, oko kojeg je izgrađen današnji grad Luksemburg. Luksemburg je nastao u nekadašnjem Svetom rimskom carstvu kao grofovija, a danas je poslednje veliko vojvodstvo na svetu.
Geografija
uredi
Luksemburg je jedna od najmanjih država u Evropi. Rangiran je kao 167. država u svetu po veličini. Pokriva oko 2.586 km². Na zapadu se graniči sa belgijskom provincijom Luksemburg, koji je (sa 4.443 km²) skoro dvostruko veći od države Luksemburg.
Po državnom uređenju je parlamentarna monarhija na čelu sa Velikim Vojvodom Henrijem. Graniči se sa Francuskom (dužina granice 73 km), Belgijom (148 km) i Nemačkom (138 km). Luksemburg je s površinom od 2.586 km² druga najmanja zemlja Evropske unije. Luksemburg je jedna od zemalja osnivača Evropske Ekonomske Zajednice, organizacije koja je prethodnik današnje Evropske unije, i zajedno sa Belgijom i Holandijom čini zemlje Beneluksa. Od marta 1970. godine, Luksemburg je članica Međunarodne organizacije frankofonih zemalja). Jedan je od osnivača NATO saveza.
Istočnu granicu Luksemburga čine tri reke, Mozel, Sauer i Our.
Položaj
urediDržave sa kojima se Luksemburg graniči su: Nemačka, Francuska i Belgija. Površina države iznosi 2.586,4km².
Geologija i reljef
urediOvaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Severnim delom države dominiraju brda i niske planine. Najviši vrh je Knajf, visok 560 metara. Burgplac je drugi po visini sa 559 metara.
Vode
urediOvaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Granicu sa Nemačkom čine tri reke: Mozel, Zauer i Our. Ostale veće reke su Alzet, Atert, Klerf i Vilc.
Flora i fauna
urediOvaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Klima
urediOvaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Luksemburg ima okeansku klimu sa velikom količinom padavina, najčešće krajem leta.
Istorija
urediIstorija Luksemburga počinje sa izgradnjom Luksemburškog zamka godine 963. Grad se razvio oko ove tvrđave, koja je postala središte male, ali strateški važne države. Vladajuća dinastija Luksemburga je ušla u krizu 1437, jer nije imala muškog naslednika. Tokom vekova, Luksemburška tvrđava je dograđivana i proširivana. Njeni gospodari bili su Burboni, Habzburzi, Hoencolerni, i republikanski Francuzi. Posle poraza Napoleona, Ugovorom u Parizu 1815, Luksemburg je ostao kao sporna teritorija između Pruske i Holandije. Na Bečkom kongresu, Luksemburgu je dat status Velikog vojvodstva u personalnoj uniji sa Holandijom. Luksemburg je takođe postao član Nemačke konfederacije, a pruske trupe su bile stacionirane u tvrđavi.
Belgijska revolucija iz 1830–1839. znatno je smanjila teritoriju Luksemburga, jer je frankofonski zapadni deo vojvodstva postao Provincija Luksemburg u Belgiji. Luksemburška nezavisnost je potvrđena nizom međunarodnih ugovora u 19. veku.
Holandski kralj je ostao suveren Velikog Vojvodstva Luksemburg, tj. Luksemburg i Holandija su bili u personalnoj uniji, sve do 1890. Tada je umro kralj Viljem III, i holandski presto je nasledila njegova kći Vilhelmina, dok je Veliki Vojvoda Luksemburga postao Adolf od Nasau-Vajlburga (pravo nasleđa u Luksemburgu je imao samo muški potomak, po Salijskom zakonu).
Luksemburg je okupirala Nemačka u toku Prvog svetskog rata, ali je država zadržala svoje političke mehanizme. U Drugom svetskom ratu, Luksemburg je formalno postao deo Trećeg rajha 1942.
Vlada Luksemburga u izbeglištvu je prekinula tradiciju neutralnosti, i pridružila se saveznicima u borbi protiv nacističke Nemačke. Mala grupa luksemburških dobrovoljaca se borila u bici za Normandiju. Luksemburg je bio jedan od osnivača Ujedinjenih nacija, 1946, NATO-a, 1949, i Evropske ekonomske zajednice (današnja Evropska unija), 1957. Godine 1999, Luksemburg je prihvatio evro kao svoju valutu.
Demografija
urediEtnička pripadnost
urediOko 52% populacije se izjašnjava kao Luksemburžani po podacima iz 2023.
Populacija Luksemburga naglo se povećava zbog masovnog dolaska migranata. 2013. godine, u Luksemburgu je živelo 537.039 ljudi. Od tog broja, 44,5% bili su imigranti. 16,4% se izjasnilo kao Portugalci, 6,6% kao Francuzi, 3,4% kao Italijani, 3,3% kao Belgijanci, 2,3% kao Nemci. Ostalih 6,4% došlo je sa prostora EU, dok 6,1% nije bilo sa prostora EU.
Raspadom Jugoslavije, veliki broj ljudi iz BiH, Crne Gore i Srbije došao je u Luksemburg. U Luksemburg godišnje dođe oko 10.000 novih imigranata.
Jezik
urediLuksemburški je nacionalni jezik Luksemburga i maternji je za 52% stanovništva. Francuski i nemački su takođe službeni jezici. Francuski je maternji za 16% stanovništva, a nemački za 2%. Iako je maternji za samo 16% staovništva, francuskim jezikom zna da govori 98% stanovništva Luksemburga. 16,4% stanovništva se izjasnilo da im je maternji jezik portugalski, dok je za 13,6% populacije maternji jezik bio italijanski, španski, engleski itd.
Religija
urediPrema podacima iz 2010. godine, 70,4% stanovništva izjasnilo se kao hrišćani, 2,3% kao muslimani, 26,8% nije izrazilo pripadnost nijednoj religiji, dok je 0,5% pripadalo nekoj drugoj religiji.
Administrativna podela
uredi
Luksemburg danas ima dvanaest zvanično priznatih gradskih naselja. Uprkos status gradova oni nisu urbanizovana područja. Oni su slični opštinama, ali imaju drugačiji pravni status.
| Grb | Ime | Kanton | Okruzi | Površina (km²) |
Stanovništvo
(2023) |
|---|---|---|---|---|---|
 |
Dikirh Diekirch Dikrech |
Dikirh | Dikirh | 12,42 | 7.295 |
 |
Diferdanž Differdange Déifferdeng |
Eš-sur-Alzet | Luksemburg | 22,18 | 29.536 |
 |
Didelanž Dudelange Diddeleng |
Eš-sur-Alzet | Luksemburg | 21,38 | 21.953 |
 |
Ehternah Echternach Iechternach |
Ehternah | Grevenmaher | 20,49 | 5.870 |
 |
Eš sir Alzet Esch-sur-Alzette Esch-Uelzecht |
Eš-sur-Alzet | Luksemburg | 14,35 | 36.218 |
 |
Etelbrek Ettelbruck Ettelbréck |
Dikirh | Dikirh | 15,18 | 9.688 |
 |
Grevenmaher Grevenmacher Gréiwemaacher |
Grevenmaher | Grevenmaher | 16,48 | 5.092 |
 |
Luksemburg (grad) Luxembourg Lëtzebuerg |
Luksemburg | Luksemburg | 51,46 | 132.778 |
 |
Rejmeh Remich Réimech |
Rejmeh | Grevenmaher | 5,29 | 4.015 |
 |
Rumelanž Rumelange Rëmeleng |
Eš-sur-Alzet | Luksemburg | 6,83 | 5.692 |
 |
Vijanden Vianden Veianen |
Vianden | Dikirh | 9,67 | 2.203 |
 |
Vilc Wiltz Wolz |
Vilc | Dikirh | 19,37 | 7.939 |
Privreda
urediLuksemburg je među najbogatijim zemljama na svetu (po glavi stanovnika), sedmi po veličini bankarski centar u svetu i treći u Evropi posle Londona i Frankfurta. Poljoprivreda. Luksemburg ima 23,8% oranica, 25,1% livada i pašnjaka. Najvažnija grana je mlečno-mesno stočarstvo. Proizvode jam, pšenicu, krompir i raž. Na padinama iznad doline Mozela uzgajaju se jabuke, šljive, kruške, a imaju i 1300 ha vinograda. Luksemburg ima 34,2% listopadnih šuma.rudarstvo i energetika. Eksploatacija gvozdene rude.Industrija. Razvijena crna metalurgija. Razvijene su i druge industrije: automobilska industrija (fabrika automobila General Motors, fabrika automobilskih guma Goodiear). Od svega najboljeg razvile su se metalna, hemijska, tekstilna, staklena, keramička i prehrambena industrija. Turizam. Preovlađuje jednodnevni turizam, uglavnom iz Nemačke. Saobraćaj. Razvijen drumski, železnički, vodni i vazdušni saobraćaj (Međunarodni aerodrom Luksemburg).[6]
Vidi još
urediReference
uredi- ^ „Nacionalna agencija za statistiku”. Arhivirano iz originala 18. 01. 2018. g. Pristupljeno 10. 01. 2018.
- ^ „Luxembourg”. The American Heritage Dictionary of the English Language (5th izd.). Boston: Houghton Mifflin Harcourt. 2014. Pristupljeno 1. 10. 2019.
- ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 10. 04. 2014.
- ^ „Decision of the Representatives of the Governments of the Member States on the location of the seats of the institutions (12 December 1992)”. Centre virtuel de la connaissance sur l'Europe . Arhivirano iz originala 13. 10. 2019. g. Pristupljeno 13. 10. 2019.
- ^ History: The Definitive Visual Guide. New York, New York: Dorling Kindersley Limited. 2010. str. 452—453. ISBN 978-0-7566-7456-4.
- ^ „PRIVREDA - ZEMLJE BENELUKSA”. Arhivirano iz originala 28. 02. 2022. g. Pristupljeno 28. 02. 2022.
Literatura
uredi- Kreins, Jean-Marie (2003). Histoire du Luxembourg (na jeziku: French) (3rd izd.). Paris: Presses Universitaires de France. ISBN 978-2-13-053852-3.
- Thewes, Guy (jul 2003). Les gouvernements du Grand-Duché de Luxembourg depuis 1848 (PDF) (na jeziku: French) (Édition limitée izd.). Luxembourg City: Service Information et Presse. ISBN 2-87999-118-8. Pristupljeno 10. 7. 2007.
- Plan d'action national luxembourgeois en matière de TIC et de haut-débit
- CEE- Europe's Digital Competitiveness Report –Volume 2: i2010 –ICT Country Profiles- page 40-41
- Inauguration of LU-CIX
- Art and Culture in Luxembourg
Spoljašnje veze
uredi- Kneževska porodica Luksemburga
- Zvanična prezentacija Luksemburga
- Vlada Luksemburga
- Portal Luksemburga
- Turistička prezentacija Luksemburga
- The Official Portal of the Grand Duchy of Luxembourg
- Luxembourg from UCB Libraries GovPubs
- „Luxembourg”. The World Factbook (2024 izd.). Central Intelligence Agency.
- Luksemburg na sajtu Curlie (jezik: engleski)
- Luxembourg profile from the BBC News
- Luxembourg's Constitution of 1868 with Amendments through 2009, English Translation 2012
.svg){kind=small}
