Википедија

Međumorje

Međumorje (polj. Międzymorze) je bio projekat Jozefa Pilsudskog nakon Prvog svetskog rata koji je bio zamišljen kao federacija centralnoevropskih i istočnoevropskih zemalja koje bi predvodila Poljska.[1][2][3][4][5] Ova zajednica bi obuhvatala baltičke države (Litvanija, Letonija i Estonija), Finsku, Belorusiju, Ukrajinu, Čehoslovačku, Mađarsku, Rumuniju i Kraljevinu SHS.

Mapa jedne od predloženih verzija Međumorske federacije. Svetlozelena pokazuje ukrajinske i beloruske teritorije pod nadzorom Sovjetskog Saveza.

Predložena federacija trebalo je da oponaša Poljsko-litvansku uniju, koja je obuhvatala područje od Baltičkog do Crnog mora u razdoblju od kraja XIV do kraja XVIII veka, nastalu ujedinjenjem Kraljevine Poljske i Velike kneževine Litvanije.

Neki Litvanci su smatrali ovaj projekat pretnjom svojoj tek uspostavljenoj nezavisnosti, a neki Ukrajinci kao pretnju svojim težnjama za osamostaljenjem.[6][7][8] Suprotstavljala se Rusija i većina zapadnih država osim Francuske, koja je podržavala Poljsku.[9][10]

Međumorje je dopunjavalo ostale ambiciozne geopolitičke vizije maršala Pilsudskog - prometejizam, čiji je cilj bio komadanje Ruske Imperije i oslobađanje, odnosno poništavanje svih osvajanja tog carstva.[11][12][13][2][3]

Dve decenije od propasti velikog projekta Pilsudskog, sve države koje je smatrao kandidatima za članstvo u Međumorskoj federaciji su bile okupirane od strane Sovjetskog Saveza i/ili Trećeg rajha, izuzev Finske (mada je bila poražena u Zimskom ratu).

Prethodnici uredi

Komonvelt uredi

 
Državna zajednica Poljske i Litvanije
Glavni članak: Unija tri naroda

Poljsko-litvanska unija je kao vojni savez su nastalo kao reakcija na pretnju Tevtonskog reda. Savez je prvi put sklopljen 1385. godine kada su se venčali poljska kraljica Jadviga i litvanski veliki knez Jagela, koji je kasnije postao kralj Poljske Vladislav II Jagelo.

Dugotrajnija federacija je kasnije osnovana kreacijom Državne zajednice Poljske i Litvanije, koja je postojala do kasnog XVIII veka kada je nestala u podelama Poljske.

Za vreme postojanja zajednice planirano je proširenje teritorije. Ideja je bila da se u priključi Rusija, kao i Rutenija (teritorija današnje Ukrajne). Ovi planovi nikada nisu bili realizovani.

Čartorijskijev plan uredi

 
Adam Ježi Čartorijski
 
Grb za predloženu Uniju tri naroda tokom Januarskog ustanka iz 1863. Grb sadrži poljskog belog orla, litvanskog Pahoniju, i Aphangela Mihajla, kao simbol Rutenije.

Između novembarskog i januarskog ustanka, između 1832. i 1861. godine, kada su se ovi ustanci odigrali, predlagana je ideja o vaskrsenju Poljsko-litvanskog komonvelta. Najistaknutija ličnost koja je taj plan podržavala bio je princ Adam Ježi Čartorijski, koji je boravio u Hotel Lambertu u Parizu.[14]

U mladosti Čartorijski se borio protiv Rusije u Poljsko-ruskom ratu iz 1792. godine i borio bi se u Košćuškovom ustanku iz 1794. godine da nije bio uhapšen u Briselu, pri povratku u Poljsku. Naredne godine, 1795. on i njegov brat su bili prisiljeni da se priključe ruskoj vosci. Pošto je Katarina Velika bila impresionirana njihovim učinkom ona je rešila da im vrati deo konfiskovanih poseda. Adam Čartorijski je posle toga služio kao diplomata i ministar spoljnih poslova kod careva Pavla i Aleksandra I, osnivajući anti-francusku koaliciju tokom Napoleonovih ratova. Čartorijski je bio jedan od vođa poljskog novembarskog ustanka iz 1830. godine, za šta je bio osuđen na smrt, ali je bio pomilovan i poslat u egzil u Francusku.

U svojoj knjizi „Eseji o diplomatiji” koja je završena 1827. ali štampana tek 1830. godine, Čartorijski je rekao sledeće o Rusiji: „Proširivši njen uticaj na jug i zapad, jer je prirodno zaštićena na severu i istoku, Rusija je postala pretnja po Evropu”. Smatra da bi ona mnogo bolje prošla da je sklapala saveze, nego da je tražila robove. Pisao je i o svojim strahovima u vezi Pruske, za koju se plašio da će biti velika pretnja u budućnosti. Pozivao je na priključenje Istočne Pruske vaskrsloj Poljskoj.[15]

Njegove ideje su prethodile prometejističkom projektu Pilsudskog, time što su težile ka povezivanju poljskih boraca za nezavisnost sa sebi sličnim ustanicima iz drugih država Evrope i istočnije, do Kavkaza.[16]

Čartorijski je pre svega žaleo da uz pomoć Francuza, Britanaca i Turaka obnovi uniju, koja bi bila federacija sa Česima, Slovacima, Mađarima, Rumunima i svim Južnim Slovenima, koji bi kasnije formirali Jugoslaviju. Po planu Poljska bi služila kao medijator konflikta između Slovena i Mađara, i između Rumunije i Mađarske. Plan se činio tada izvodljivim, u toku perioda revolucija od 1848. do 1849. godine, ali nije imao podršku zapadnih država. Bio je kočen i mađarskom nepopustljivošću prema slovenskim narodima i Rumunima unutar granica kraljevine, kao i rastućim nemačkim nacionalizmom.[17]

To je svejedno uslovilo povezivanje Jagelonskog federativnog prototipa i prometejističkog projekta Pilsudskog.[17]

Međumorje Pilsudskog uredi

Plan Jozefa Pilsudskog je bio da obnovi kvazi-demokratski, modifikovani oblik Poljsko-litvanske unije, radeći u isto vreme na raspadu Ruske Imperije, kasnije Sovjetskog Saveza, na etničke države.[18] Pilsudski je Međumore video kao način zaustavljanja Ruskog i Nemačkog imperializma.[19][20]

Otpori uredi

 
Prvobitni plan Pilsudskog za obnovljenu Poljsko-litvansku uniju
 
Jozef Pilsudski

Plan Pilsudskog je nailazio na otpor sa svih strana. Sovjeti, čija je sfera uticaja bila direktno ugrožena, su se borili da taj plan osujete.[21]Saveznici su na boljševizam gledali kao prolaznu pretnju i nisu želeli da rade na slabljenju njihovog starog saveznika, Rusije. Nije im se dopadalo što Poljska nije pomagala njihovim saveznicima Belim Rusima, gledali su sa sumnjom na Pilsudskog i savetovali su Poljsku da ne širi teritoriju na područja nenaseljena Poljacima.[22][23][24] Litvanci[25] koji su svoju nezavisnost ponovo stekli 1918. godine nisu želeli da se priključe savezu; Ukrajinci, koji su se takođe borili za nezavisnost,[26] nisu bili voljni da se priključe, plašeći se da bi ih Poljska ponovo potčinila.[23]Belorusi sa druge strane, koji nisu do tada razvili nacionalni identitet, nisu bili zainteresovani ni za nezavisnost ni za Pilsudskovu uniju.[23] Šanse za ostvarivanje unije su nestale ratovima koji su se vodili posle Prvog svetskog rata, Poljsko-sovjetski ratom, Poljsko-litvanskim ratom i Poljsko-ukrajinskim ratom, kao i sukobima na granici Poljske i Čehoslovačke.

Koncept Pilsudskog je nailazio na otpore unutar same Poljske gde je lider Nacionalne demokratije (stranka) Roman Dmovski[27][4] želeo etnički homogenu Poljsku u kojoj bi manjinski narodi bili polonizovani.[28] Mnogi poljski političari su, pored Dmovskog, bili protiv multietničke federacije, preferirajući homogenu unitarnu poljsku nacionalnu državu.

Mada neki naučnici plan Pilsudskog uzimaju kao ideju nastalu iz odbrane demokratskih princina u istočnoj Evropi,[29] drugi su skeptični prema njemu, koristeći kao dokaz državni udar iz 1926. godine kada je Pilsudski dobio skoro diktatorsku moć.[30] Mnogi ukrajinski istoričari su na ovo gledali kao na ideju osnivanja velike Poljske, gde bi se zanemarivali interesi manjinskih naroda.

Tome u prilog ide i podatak da Pilsudski nije oklevao kada je poslao vojsku u Galiciju i Voliniju, time dokrajčivši ideju Ukrajinske države na području istočno od Buga, gde su Poljaci bili brojna manjina,[31] a u nekim gradovima čak i većina, kao na primer u Lavovu.

Neuspeh uredi

 
Drugi plan Pilsudskog
 
Jozef Bek

Nakon završetka Poljsko-sovjetskog rata nije bilo šanse za kreaciju federacije istočnoevroskih država pod vođstvom Poljske i Ukrajne je nestala.[32]

Pilsudski je umesto toga smislio novi koncept: savez ili federacija sa balkanskim i baltičkim državama. Plan je ovaj put bio da se države srednje Evrope ujedine pod vođstvom Poljske.

Države koje je trebalo da budu uključene u savez, pored Poljske, su bile Čehoslovačka, Mađarska, države Skandinavije, Baltika, Italija, Rumunija, Bugarska, Jugoslavija i Grčka. Ovime bi Međumorje obuhvatalo prostor između Severnog ledenog okeana do Sredozemlja, za razliku od prvog plana koji bi obuhvatao područje između Baltičkog mora i Crnog mora.[32] Ovaj projekat takođe nije uspeo. Čehoslovačka i Litvanska vlada nisu imale poverenja u Poljsku. Druge države su imale dobar odnos sa Poljskom, ali je u međuratnom periodu bilo tenzija između mnogih država u Evropi, pa bi formacija takve federacije bila nemoguća. Samo savez sa Rumunijom je bio uspostavljen, stupivši na snagu 1921. godine.[33]

Pilsudski je umro 1935. godine. Jozef Bek, ministar spoljnih poslova Poljske, je pokušao da obnovi ovaj savez. Njegova ideja je bila manje ambiciozna, predlagao je osnivanje „Treće Evrope”. Ovaj savez bi okupio Rumuniju, Mađarsku i Poljsku, ali ni on nije u tome uspeo.[33]

Mada je Sovjetski Savez potpisao 1932. godine akt o nenapadanju sa Poljskom, Kremlin je ušao u savez sa nacističkom Nemačkom, sa ciljem da pokore i podele zemlje među sobom.[34] Neuspeh u osnivanju saveza između država centralne Evrope neki istoričari smatraju kao jednim od uzroka za sudbinu koje su ove države doživele.[19][20]

Drugi svetski rat i nakon njega uredi

 
Predlog Jozefa Beka o savezu Poljske, Mađarske i Rumunije.
 
Vladislav Sikorski

Koncept centralnoevropske unije je bio ponovo razmatran tokom Drugog svetskog rata u poljskoj vladi u egzilu, Vladislava Sikorskog. Prvi korak u njenom formiranju su bili razgovori 1942. godine između grčke, jugoslovenske, poljske i čehoslovačke vlade u egzilu, radi razmatranja formiranja Grčko-jugoslovenske i Poljsko-čehoslovačke federacije. Primarni cilj ovih federacija bila bi anti-sovjetska politika, zbog čega je češka vlada oklevala. Saveznici nisu podržavali plan jer su nisu podržavali agresiju prema Sovjetima.[33] Deklaracija iz tog perioda, Poljske podzemne vlade (potčinjena vladi u egzilu), je zvala na osnivanje federacije država centralne Evrope, u kojoj ni jedna država ne bi dominirala.[35][36]

Oblici ovog plana su postojali i u kasnom XX i ranom XXI veku. Predlagani su razni planovi za regionalnu bezbednosnu uniju, koju Poljaci ne bi predvodili, ali su je okolne države i dalje smatrale kao oblik poljskog imperializma.[37]

Nakon raspada Varšavskog pakta Poljska, Mađarska i Češka su se priključile NATO-u 1999. godine, time otvorivši vrata za ulazak drugih bivših komunističkih država.[38] Bugarska, Estonija, Litvanija, Letonija, Rumunija, Slovenija i Slovačka su se priključile 2004. godine.

Iste godine su se Poljska, Češka, Slovačka, Mađarska i baltičke države ušle u Evropsku uniju. Pratile su ih Rumunija i Bugarska 2007. godine i Hrvatska 2014. godine.

Šestog avgusta 2015. poljski predsednik Andžej Duda je u govoru na inauguraciji najavio formiranje saveza država srednje Evrope, po ugledu na Međumorje.[39][40][41]Inicijativa tri mora se sastala prvi put u Dubrovniku 2016. godine.[42]

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Aviel Roshwald, "Ethnic Nationalism and the Fall of Empires: Central Europe, the Middle East and Russia, 1914-1923", Routledge (UK). 2001. ISBN 978-0-415-17893-8. str. 37. .
  2. ^ a b Debo 1992, str. 59.
  3. ^ a b Billington 2011, str. 432.
  4. ^ a b Paczkowski 2010, str. 10.
  5. ^ Parker 2001, str. 194.
  6. ^ Oleksa Pidlutsky, "Figures of the 20th century. Józef Piłsudski: the Chief who Created a State for Himself", Zerkalo Nedeli (the Mirror Weekly), velj. 3-9, 2001, dostupno na internetu na ruskom Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. novembar 2005) i na ukrajinskom Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. новембар 2005)
  7. ^ Derhachov, Oleksandr, ур. (1996). „Ukraine in Polish concepts of foreign policy”. Ukrainian Statehood in the Twentieth Century: Historical and Political Analysis. Kiev. ISBN 978-966-543-040-7. 
  8. ^ Roman Szporluk, Imperiia ta natsii, Kiev, Dukh i Litera. 2001. ISBN 978-966-7888-05-3. section II Šablon:Ukr
  9. ^ Between Imperial Temptation And Anti-Imperial Function In Eastern European Politics: Poland From The Eighteenth To Twenty-First Century. Andrzej Nowak. Pristupljeno 14. rujna 2007.
  10. ^ Eidintas, Zalys & Senn 1999, str. 78–81.
  11. ^ "Józef Pilsudski, Polish revolutionary and statesman, the first chief of state (1918–22) of the newly independent Poland established in November 1918." (Józef Pilsudski in Encyclopedia Britannica)
    "Released in November 1918, [Piłsudski] returned to Warsaw, assumed command of the Polish armies, and proclaimed an independent Polish republic, which he headed." (Piłsudski, Joseph Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. decembar 2006) in Columbia Encyclopedia)
  12. ^ Snyder 2005a, str. 55–59
  13. ^ Snyder 2005b, str. 41–43.
  14. ^ Dziewanowski, Marian Kamil (2005). Polski pionier zjednoczonej Europy. Poljska: Gwiazda Polarna. str. 10—11. 
  15. ^ Dziewanowski, Marian. Polski pionier zjednoczonej Europy. str. 10. 
  16. ^ Dziewanowski, Marian. Polski pionier zjednoczonej Europy. str. 10—11. 
  17. ^ a b Dziewanowski, Marian. Polski pionier zjednoczonej Europy. str. 11. 
  18. ^ Levy, Jonathan (jun 2007). The Intermarium: Wilson, Madison, & East Central European Federalism. Universal-Publishers. str. 166—167. ISBN 978-1-58112-369-2. 
  19. ^ a b Cisek, Janusz (25. 9. 2002). Kościuszko, we are here!: American pilots of the Kościuszko Squadron in defense of Poland. McFarland. str. 47. ISBN 978-0-7864-1240-2. 
  20. ^ a b Spero, Joshua B. (2004). Bridging the European divide: middle power politics and regional security dilemmas. Rowman & Littlefield. str. 36. ISBN 978-0-7425-3553-4. 
  21. ^ Between Imperial Temptation And Anti-Imperial Function In Eastern European Politics: Poland From The Eighteenth To Twenty-First Century. Andrzej Nowak
  22. ^ Ulam 1989, str. 185.
  23. ^ a b v Polish-Soviet War: Battle of Warsaw Arhivirano 2007-10-07 na sajtu Wayback Machine
  24. ^ Norman Davies, White Eagle, Red Star, Polish edition, Wydawnictwo Znak. 1997. ISBN 978-83-7006-761-8. str. 228.
  25. ^ Piotr Łossowski, Konflikt polsko-litewski 1918–1920, Książka i Wiedza. 1995. ISBN 978-83-05-12769-1. str. 13-16. i pp. 36.
  26. ^ Eidintas, Zalys & Senn 1999, str. 78.
  27. ^ (jezik: poljski) Wojna polsko-bolszewicka Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. novembar 2013). Entry at Internetowa encyklopedia PWN.
  28. ^ Boemeke, Feldman & Gläser 1998, str. 314.
  29. ^ Roshwald 2001, str. 49.
  30. ^ Cohen, Yohanan (1989). Small Nations in Times of Crisis and Confrontation. SUNY Press. str. 65. ISBN 978-0-7914-0018-0. 
  31. ^ THE REBIRTH OF POLAND Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. februar 2012). University of Kansas, lecture notes by professor Anna M. Cienciala, 2004.
  32. ^ a b Tadeusz Marczak, "Międzymorze wczoraj i dziś Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. mart 2009), izvor na poljskom jeziku
  33. ^ a b v Ragsdale, Hugh (2004). The Soviets, the Munich Crisis, and the Coming of World War II. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-83030-0. 
  34. ^ Marek Jan Chodakiewicz, Intermarium: The Land between the Black and Baltic Seas.
  35. ^ Garliński, Józef (april 1975). „The Polish Underground State 1939-1945”. Journal of Contemporary History. Sage Publications, Ltd. 10 (2): 219—259. JSTOR 260146. S2CID 159844616. doi:10.1177/002200947501000202.  str. 246
  36. ^ The establishment of Communist rule in Poland, 1943-1948. Sjedinjene Američke Države: University of California Press. 1991. str. 50. ISBN 978-0-520-06219-1. 
  37. ^ Monika Wohlefeld, "Security Cooperation in Central Europe: Polish Views," NATO, 1996.
  38. ^ Marek Jan Chodakiewicz, Intermarium: The Land between the Black and Baltic Seas. Transaction Publishers: New Brunswick, NJ., 2012.
  39. ^ „Duda's mission: recover Pilsudski's Intermarium and Giedroyc's commitment to Ukraine | Geostrategy”. Arhivirano iz originala 26. 05. 2019. g. Pristupljeno 14. 04. 2018. 
  40. ^ Sojusz państw od Bałtyku po Morze Czarne? Duda chce odnowić międzywojenną ideę miedzymorza - wideo - - Forsal.pl – Biznes, Gospodarka, Świat
  41. ^ „Plan “Intermarium” – Britain will support you, not against France, Ukraine and Poland will do”. Arhivirano iz originala 17. 04. 2019. g. Pristupljeno 14. 04. 2018. 
  42. ^ „The Three Seas Initiative: Central and Eastern Europe takes charge of its own destiny | Visegrád Post”. visegradpost.com (na jeziku: engleski). 28. 8. 2016. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

  • European Review of History 'Intermarium' and 'Wedding to the Sea': Politics of History and Mental Mapping in East Central Europe. Retrieved September 9, 2007
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Међуморје&oldid=27614411”