Mice Kozaroski
Mice Lazarov Kozaroski - Jandre poznat i kao Mice Kozar (Varoš, 24. septembar 1910 − Nežilovo, 19. decembar 1942) bio je komunista, učesnik NOB-a, jedan od najuticajnijih članova radničkog pokreta u Makedoniji između dva svjetska rata.[1]
| mice kozaroski | |
|---|---|
 Mice Kozaroski | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 24. septembar 1910. |
| Mesto rođenja | Varoš, Osmanlijsko carstvo |
| Datum smrti | 19. decembar 1942. (32 god.) |
| Mesto smrti | Nežilovo, Kraljevina Bugarska |
| Delovanje | |
| Član KPJ od | 1934. |
| Učešće u ratovima | Narodnooslobodilačka borba |
Biografija
urediKozaroski je rođen u prilepskom selu Varoš 1910. godine. Odrastao je u dobrostojećoj porodici. Porodica Kozar posjedovala je veliku obradivu površinu pod vinogradima i duvanom, uključujući i han u staroj čaršiji. Nakon završetka drugog razreda gimnazije, pod pritiskom oca, prekida školovanje i postaje pomoćnik svome u ocu u njegovim poslovima. Samoinicijativno nabavlja socijalističku literaturu i postaje jedan od vođa komunističkog pokreta u Prilepu i Makedoniji. Godine 1934. postao je član KPJ i član Mjesnog komiteta Prilep.[2] Vremenom, njegov han postaje mjesto okupljanja napredne omladine. Radnici, duvandžije, zanatlije i intelektualci iz Prilepa, Kruševo, Velesa dolaze kod njega sa ciljem da osmisle i kordinišu svoju borbu protiv strane propagande u zemlji i fašizma u Evropi. Kozaroski se prijavljuje kao dobrovoljac u Republikansku armiju u Španskom građanskom ratu protiv Franka, ali nije uspeo da ode u Španiju.
Njegova politička aktivnost nije prošla nezapaženo. U narodu je stekao veliko poštovanje i simpatije, sa druge strane njegovo djelovanje se nije dopadalo vlastima. Kao posljedica tzv. „Velike provale“, akcije policijskih snaga za suzbijanje komunističkog pokreta (od kraja 1935. do marta 1936. uhapšeno 950 članova KPJ, među kojima i najveći dio rukovodstva u zemlji), nekoliko članova Mjesnog komiteta je uhapšeno i poslato u zatvore Kraljevine Jugoslavije. Mice Kozaroski je uhapšen 13. aprila 1937. Nakon godinu dana zatvora u Velesu, Kozaroski se vraća u rodni grad i nastavlja sa aktivnostima. Angažovan je u Narodnom univerzitetu u Prilepu, KUD-u Kosta Abrašević (kao sekretar uprave) i u Udruženju proizvođača duvana, gdje je član uprave. Jedan je od osnivača ovog udruženja koje i danas postoji i nosi njegovo ime. U decembru 1940. godine mobilisan je zajedno sa još nekoliko zatvorenika pod izgovorom vojne vežbe i odveden u logor na izolaciju u Međurečje kod Ivanjice. U logoru Kozaroski se aktivno družio sa Kostom Racinom. U logoru Međurečje ostaje do njegovog raspuštanja 27. marta 1941. godine.
Sa okupacijom Kraljevine Jugoslavije 1941, počinje kretanje masa pod okriljem KPJ. Kozaroski se aktivno uključuje i uskoro postaje borac partizanskog odreda "Goce Delčev" jedan je od šesnaestorice partizana koji podižu ustanak naroda u Makedoniji. Učestvovao je. 11. oktobra 1941. u napadu na zatvor u Prilepu. Po instrukcijama Partije, Kozaroski napušta Prilep i svoju porodicu, odlazi u ilegalu i djeluje u okolini Velesa, u oblasti Azota. Nakon raspuštanja odreda, Kozaroski se ilegalno preselio u Veles, gdje je ostao do 18. januara 1942. godine. Slijedi period političkog djelovanja i regrutovanja novih boraca u novoformirani odred „Dimitar Vlahov“, gde je Kozaroski bio komandir treće čete. Izvršeni su brojni napadi na neprijateljske snage i infrastrukturu, a sela ispod Solunske glave, duž železničke pruge Veles - Bitolj: Bogomila, Nežilovo, Oraov Dol, Teovo su pravac njihovog djelovanja.
Bugarske vlasti su, podstaknute događajima u Desovu 10. oktobra 1942. godine, preduzele veliku ofanzivu za uništavanje partizanskih jedinica u regionu. U tu svrhu, na železničkim stanicama Klajman, Bogomila, Gostiražni i Brailovo iskrcavaju se 14. i 15. bugarska divizija sa oko 4000 vojnika, pojačana sa 400 policajaca iz sofijske policijske škole i lokalnim kontračetnicima. Posle višednevnih blokada i pretresa sela, bugarski okupator nije uspeo da uništi partizanski odred, ali je počinio brojne zločine. Domaće kontračete su se posebno isticali po surovosti. Bez mogućnosti da stupe u kontakt sa svojom logistikom i kuriskom vezom sa odredom, borci treće čete koju je predvodio Mice Kozaroski prinuđeni su da se povuku u ispod Solunske Glave. Kozaroski je 30. novembra 1942. godine sa dva kurira otišao na konsultaciju u bazu odreda „Dimitar Vlahov” u Lisec. Na sastanku sa rukovodstvom odreda Kozaroski se oštro se usprotivio direktivi da se odred povuče u Albaniju. U pratnji Hrista Dume (u to vrijeme student medicine), borca iz prve čete ovog odreda, Kozarski je, 4. novembra, krenuo u svoju četu koja se nalazila podno Solunske Glave. Narednog dana presretnuti su u selu Čapleš, nakon što su izdati od strane seoskog kmeta, od strane bugarske policije i kontračetnika. Hristo Duma je ranjen i zarobljen, a Kozaroskom se gubi svaki trag. U decembru je treća četa odreda „Dimitar Vlahov” razbijena od strane neprijateljskih snaga. Većina boraca je ranjena i zarobljena, a među poginulima je bila i Nevena Georgieva-Dunja kao i Risto Šajkata.
Tijelo Mice Kozaroskog pronađeno je tek u proljeće 1945. godine kada su dva lovca iz Gornjeg Jabolčišta na nadmorskoj visini od 2.500 metara pronašla djelimično očuvano tijelo Mice Kozaroskog. Tijlo je identifikovano po odjeći, cokulama, satu, riđoj kosi i brkovima.[3] Na lokaciji gdje je pronađeno njegovo tijelo, 2000. postavljena je restaurisana spomen ploča na područiju Dolne Babine Dupke koja je devastirana 2017. godine. Pištolj kojim je Kozaroski pokrenuo narodni ustanak danas je relikvija u memorijalnom muzeju "11. oktobr" u Prilepu.[4]
Reference
uredi- ^ Stoilko Ivanoski-Planinski, „Mice Kozar: život i delo 1910–1942“, Skopje, 1996.
- ^ Ristovski, Blaže (ur.). Makedonska enciklopedija. Skopje: MANU. str. 707—708.
- ^ „Mice Lazarov Kozaroski – Kozar | | OLDPRILEP.COM”. web.archive.org. 2014-05-30. Arhivirano iz originala 30. 05. 2014. g. Pristupljeno 2022-08-23.
- ^ „Postavena e nova spomen ploča za partizanot Micko Kozar na Dolna Babina Rupa (foto)”. Ti Rekov Mi Reče (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-08-23.
