Mletačka Dalmacija
Ovaj članak sadrži spisak literature (štampane izvore i/ili veb-sajtove) korišćene za njegovu izradu, ali njegovi izvori nisu najjasniji zato što ima premalo izvora koji su uneti u sam tekst. Molimo vas da poboljšate ovaj članak tako što ćete dodati još izvora u sam tekst (inlajn referenci). |
Mletačka Dalmacija (lat. Dalmatia Veneta) bila je dio Dalmacije koji se nalazio pod vlašću Mletačke republike, uglavno od 16. do 18. vijeka.[1] Prvi posjedi su stečeni oko 1000. godine, ali Mletačka Dalmacija je u potpunosti konsolidovana tek 1420. i trajala je do 1797. godine kada je Mletačka republike nestala poslije Napoleonovih osvajanja.
| Dalmacija | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1409.—1797. | |||||||||
 Područje Mletačke republike, 1796. | |||||||||
| Glavni grad | Zadar | ||||||||
| Regija | Balkan | ||||||||
| Zemlja |  Mletačka republika | ||||||||
| Događaji | |||||||||
| Status | Bivša pokrajina | ||||||||
| Vladavina | |||||||||
| • Oblik | pokrajina | ||||||||
| Istorija | |||||||||
• Uspostavljeno | 1409. | ||||||||
• Ukinuto | 1797. | ||||||||
| |||||||||
Geografija
Mletačka republika je imala posjeda na Balkanskom poluostrvu i istočnom Sredozemlju, kao što je Mletačka Albanija u Jadranskom moru i Mletačka Jonska ostrva u zapadnoj Grčkoj. Posjedi u Dalmaciji su se prostirali od Istre do današnjeg Crnogorskom primorja: sva dalmatinska ostrva i kopnene teritorije od centralnog Velebita do sjevernih granica Dubrovačke republike. Požarevačkim mirom iz 1718. godine Mletačka je po posljednji put uvećala svoje posjede u Dalmaciji: napravljeni su mali pomaci, uzimajući oblast Sinja, Imotskog i Vrgorca u Dalmatinskom zaleđu.[2]
Istorija
Srednji vijek
Počevši sa duždom Pjetrom II Orseolom, koji je Mletačkom vladao od 991. godine, mletačku pažnju prema Venetu definitivno je zasijenila jaka želja za kontrolom Jadranskog mora. Unutrašnji sukobi su se stišali, a trgovinu sa Vizantijskim carstvom pojačao je povoljan ugovor (Zlatna bula) sa vizantijskim carem Vasilijem II. Carski ukaz mletački trgovci su oslobođeni poreza, koji su plaćali drugi stranci ali i samo Vizantijci. Godine 1000. ekspedicija mletačkih brodova u priobalnim dijelovima Istre i Dalmacije obezbjedila je mletačku vrhovnu vlast u tom području, a Neretljani, srpsko pleme koje se bavilo piratstvom, trajno je potisnuto. Tom prilikom dužd Orseolo se proglasio „duždom Dalmacije”, što je označilo početak mletačkog kolonijalnog carstva. On je takođe bio odgovora za uspostavljanje slavne cernomije „Vjenačanje mora”. U tom trenutku Mletačka republika je imala čvrstu kontrolu nad Jadranskim morem, ojačani ekspedicijama Pjetrovog sina Otona 1017. godine.
Stvaranje mletačkog prekomorskog carstva počelo je sa osvajanjem Dalmacije i dostiglo je svoj najveći obim na kraju Četvrtom krstaškog rata 1204. godine, sticajem tri oktave Vizantijskog carstva.[3]
Godine 1409, tokom dvadesetogišnjig ugarskog građanskog rata između kralja Žigmunda i napuljske dinastije Anžu koju je predvodio Ladislav Napuljski, Ladislav je prodao svoja „prava” na Dalmaciju Mletačkoj republici za sumu od 100.000 dukata. Centralizovanija trgovačka republika preuzela je kontrolu nad gradovima 1420. godine (izuzev Dubrovačke republike), koji će ostati pod mletačkom kontrolom u periodu od 377. godine (1420—1797).[4] Najjužnija područja Dalmacije (danas dio Crnogorskog primorja) nosila su naziv Mletačka Albanija tokom tog perioda.
Mletačko-turski ratovi (1499—1540)
Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Kandijski rat
Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Prvi morejski rat
Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Drugi morejski rat
Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Pad Mletačke Dalmacije
Tokom proleća 1797. godine, došlo je do naglog pogoršanja međunarodnog položaja Mletačke republike. Sklapanjem Leobenskog ugovora (18. april) između Francuske republike i Habzburške monarhije započet je proces postepenog komadanja mletačkog državnog područja. Ugovor je sadržao odredbe o budućoj promeni statusa Mletačke Dalmacije, koja je obećana Habzburškoj monarhiji. Iskoristivši političke nemire u Veneciji, bečki dvor je već tokom leta 1797. godine izvršio vojno zaposedanje Mletačke Dalmacije, a novo stanje je ozvaničeno Kampoformijskim mirom (17. oktobar 1797. godine), čime je okončano viševekovno mletačko prisustvo na istočnoj obali Jadrana.[5][6][7]
Demografska istorija
Mletačku Dalmaciju je naseljavalo autohtono romansko stanovništvo i slovensko stanovništvo (koje je u Dalmaciju stiglo poslije 640. godine). Romansko stanovništvo je govorilo dalmatski i venetski jezik, ali i italijanski i latinski jezik. Slovensko stanovništvo je govorilo srpskim jezikom.
Dalmatinsko stanovništvo koje je bilo katoličke vjeroispovjesti živjelo je u primorskim oblastima i gradovima, dok je pravoslavni stanovništvo većinom živjelo u zaleđu. Za slovensko stanovništvo koje je živjelo u ruralnim zajednicima u Dalmatinskom zaleđu korišten je naziv Morlaci, uglavnom su bili pripadnici Srpske pravoslavne crkve.
Vidi još
Reference
- ^ „Map of Venetian Dalmatia in 1750, with the 21 provinces called "Reggimenti"”. Arhivirano iz originala 14. 03. 2017. g. Pristupljeno 01. 04. 2017.
- ^ Maps showing the historical evolution of the Venice empire
- ^ Beginning of Venetian Dalmatia
- ^ Dalmatia history
- ^ Antoljak 1936.
- ^ Del Negro 1998, str. 191–262.
- ^ Hochedlinger 2013.
Literatura
- Antoljak, Stjepan (1936). Dalmacija i Venecija na preliminarima u Leobenu i na miru u Campo-Formiu. Zagreb: Filozofski fakultet.
- Bakotić, Lujo (1939). Srbi u Dalmaciji od pada Mletačke republike do ujedinjenja. Beograd: Geca Kon.
- Božić, Ivan (1979). Nemirno Pomorje XV veka. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Božić, Ivan (1982). „Raspad mletačkog sistema u Primorju”. Istorija srpskog naroda. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 403—413.
- Veselinović, Rajko (1986). „Srbi u Dalmaciji”. Istorija srpskog naroda. 4 (2). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 7—66.
- Del Negro, Piero (1998). „La fine della Repubblica aristocratica”. Storia di Venezia dalle origini alla caduta della Serenissimaa. 8. Roma: Istituto della Enciclopedia italiana. str. 191—262.
- Desnica, Boško (1991). Stojan Janković i uskočka Dalmacija: Izabrani radovi. Beograd: Srpska kniževna zadruga.
- Jačov, Marko (1983). Spisi Tajnog vatikanskog arhiva XVI-XVIII veka. Beograd: SANU.
- Jačov, Marko (1984). Venecija i Srbi u Dalmaciji u XVIII veku. Beograd: Istorijski institut SANU.[mrtva veza]
- Jačov, Marko (1986). Spisi Kongregacije za propagandu vere u Rimu o Srbima 1622-1644. Beograd: SANU.
- Jačov, Marko (1990). Srbi u mletačko-turskim ratovima u XVII veku. Zemun: Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve.
- Lane, Frederic Chapin (1973). Venice, a Maritime Republic. JHU Press.
- Milutinović, Kosta (1981). „Srbi u Dalmaciji 1797-1878”. Istorija srpskog naroda. 5 (2). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 277—307.
- Nazor, Ante (2002). „Poljičani u Morejskom ratu (1684-1699)”. 21 (21). Croatian Institute of History. ISSN 0351-9767. Pristupljeno 7. 7. 2012.
- Nicolle, David (1989). The Venetian Empire, 1200–1670. Osprey Publishing. ISBN 978-0-85045-899-2.
- Norwich, John Julius (1982). A history of Venice (1. American izd.). New York: Alfred A. Knopf. ISBN 978-0-394-52410-8.
- Radonić, Jovan (1950). Rimska kurija i južnoslovenske zemlje od XVI do XIX veka. Beograd: Naučna knjiga.
- Računica, Aleksije (2005). „Razlozi seobe Srba iz Dalmacije u Rusko carstvo tokom 18. vijeka” (PDF). Seoba Srba u Rusko carstvo polovinom 18. veka. Novi Sad: Srpsko-ukrajinsko društvo. str. 52—65.
- Setton, Kenneth Meyer (1991). Venice, Austria, and the Turks in the Seventeenth Century. DIANE Publishing. ISBN 978-0-87169-192-7.
- Spremić, Momčilo (1982). „Pripajanje Zete Despotovini i širenje mletačke vlasti u Primorju”. Istorija srpskog naroda. knj. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 195—204.
- Stanojević, Gligor (1970). Jugoslovenske zemlje u mletačko-turskim ratovima XVI-XVIII vijeka. Beograd: Istorijski institut.
- Finkel, Caroline (2006). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire 1300–1923. London: John Murray. ISBN 978-0-7195-6112-2.
- Hochedlinger, Michael (2013). Austria's Wars of Emergence: War, State and Society in the Habsburg Monarchy, 1683-1797. London-New York: Routledge.
- Čoralić, Lovorka (2001). „Boka kotorska u doba Morejskoga rata (1684–1699)”. Kolo. Matica hrvatska (3). ISSN 1331-0992. Arhivirano iz originala 19. 05. 2011. g. Pristupljeno 01. 04. 2017.
- Wolf, Larry (2003). Venice and the Slavs : The Discovery of Dalmatia in the Age of Enlightenment ([Reprint]. izd.). Stanford, CA: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-3946-7.
