Википедија

Petar Gojniković

принц Србије

Petar Gojniković (između 843. i 846 — posle 917) bio je knez Srbije od 892. do 917. godine i jedan od najznačajnijih pripadnika srpske dinastije Vlastimirovića. Bio je sin Gojnika, koji je bio proteran u Hrvatsku, jer se pobunio protiv srpskog kneza Mutimira. Petar se zbog osvete 892. godine vraća u Srbiju i zbacuje Mutimirove sinove Pribislava, Brana i Stefana. Godine 895. Bran diže pobunu protiv Petra zbog osvete i da bi preuzeo presto, ali je pobuna brzo ugašena. Branov brat Klonimir, naredne godine isto diže pobunu sa istim razlogom kao i Bran, ali je i njemu pobuna ugašena. Petar je sklopio mir sa Bugarima i Simeon mu je bio kum, čak je bio neutralan tokom vizantijsko-bugarskih sukoba. Sa dračkim strategom se Petar susreo u Paganiji da se dogovaraju o tajnom savezu protiv Bugara sa Mađarima, ali to je čuo Mihailo Višević i javio Simeonu. Godine 917. Simeon završava sa Vizantijom i šalje vojsku u Srbiju sa Pavlom Branovićem, koji je zauzeo presto i zbacio Petra. Petar se predao Bugarima i umro je u zarobljeništvu u Bugarskoj. U sastav Petrove države su ulazile Srbija (Raška i Bosna) i Paganija, dok je Travunija bila vazal. Podatke o Petru nam donosi samo delo vizantijskog cara Konstantina VII Porfirogenita u dokumentu „De administrando imperio”.

Petar Gojniković
Stilizovano znamenje sa pečata kneza Strojimira iz 9. veka
Lični podaci
Puno imePetar Gojniković Vlastimirović
Datum rođenjaizmeđu 843. i 846.
Mesto rođenja Srbija
Datum smrtiposle 917.
Mesto smrtiBugarska
Porodica
RoditeljiGojnik
DinastijaVlastimirovići
Knez (arhont) Srbije
Period892 — 917.
PrethodnikPribislav Mutimirović
NaslednikPavle Branović

Detinjstvo i mladost uredi

Petar je bio sin Gojnika, koji je bio brat od srpskog kneza Mutimira i sin srpskog kneza Vlastimira. Knez Vlastimir (oko 830 — oko 850) je oko 849. godine ratovao sa bugarskim carem Presijanom, kojeg je u tom ratu i pobedio. Vlastimirova vladavina se završava oko 850. godine, a nasleđuju ga njegovi sinovi Bran, Strojimir i Mutimir kao najstariji sin i glavni vladar. Boris, bugarski car, zbog prethodno izgubljenog rata sa Srbima, objavljuje rat Mutimiru oko 854. godine. Rat se završio pobedom Mutimira, a u tom ratu je zarobljen i Borisov naslednik Vladimir. Nakon mirovnog sporazuma Mutimir šalje svoje sinove Stefana i Brana, da otprate taoca Vladimira do granice, i da ga predaju bugarskom caru Borisu. Tada Stefan i Bran verovatno nisu imali više od 14 godina, što znači da je Petar verovatno rođen između 843. i 846. godine, ali nikako posle 850. godine. Nakon ovog rata Srbija poboljšava odnose sa Bugarskom i prema njoj vodi spoljnu politiku. Posle ovog dolazi do sukoba između Mutimira i njegove braće, Strojimira i Gojnika. Mutimir ih je proterao u Bugarsku i u to vreme se prvi put pominje Petar. Mutimir je Petra zadržao na svom dvoru kao taoca. Kasnije Petar beži u Hrvatsku. Mutimir je umro 891. godine, a nasledili su ga sinovi, Stefan, Bran i Pribislav kao glavni vladar.[1]

 
Romantičarska predstava kneza Mutimira (19. vek)

Vladavina uredi

Preuzimanje vlasti (892) uredi

Godine 892. Petar dolazi u Srbiju iz Hrvatske zbog osvete, zauzima presto i zbacuje Pribislava, a Pribislav, Bran i Stefan su se sklonili u Hrvatsku, ali moguće je da su se sklonili i u Bugarsku. U to vreme u Hrvatskoj je vladao Branimir i 892. godine se njegova vladavina i završava, a nasledio ga je Muncimir. Živković misli da je moguće da ih je Branimirov sin Muncimir verovatno pustio, a oni su verovatno otišli u Bugarsku[2][3] Izgleda da na Petrovo preuzimanje vlasti nije uticala ni jedna veća sila, osim možda Hrvatske preko rodbinskih veza. Dolazi do pitanja sa kojom vojskom je Petar zbacio Pribislava? Živković misli da je tu političku moć Petar, na hrvatskom dvoru dobio preko ženidbe. Izgleda da je Petru za takvo preuzimanje prestola falio legitimitet.[4]

Bran je došao iz Hrvatske ili Bugarske, 895. godine, kako bi se osvetio Petru i zauzeo presto, ali biva poražen od strane Petra i oslepljen.[5]

Klonimirova pobuna (896) uredi

 
Spomenik hrvatskom knezu Branimiru.

U vreme vizantijsko-bugarskog rata 894 — 896. godine, pada pokušaj i Strojimirovog sina, Klonimira, da preuzme vlast u Srbiji.[2][6] Simeon je tada osvojio 30 dračkih utvrđenja, a Klonimira je tada verovatno poslao u Srbiju, da se ne bi Petar umešao na stranu Vizantije.[7]

Klonimiru je Boris, car Bugarske, za ženu dao Bugarku. Izgleda da je ona bila iz carske porodice, a sa njom je imao i sina Časlava. Tako da je ta rodbinska veza verovatno bila i razlog zašto je Simeon poslao njega, jer je znao da ako Klonimir zauzme presto, on će imati dobre odnose sa Bugarskom.[8][9][10]

Klonimirova pobuna je na početku bila veoma uspešna, uspeo je da zauzme grad Destinik i to „sa ciljem da preuzme vlast”. Obično se smatralo da je Destinik neki grad na granici Srbije i Bugarske, ali piščev iskaz „sa ciljem da preuzme vlast” verovatno naglašava da je taj grad bio prestono mesto onovremene Srbije. Porfirogenit uvek stavlja glavni grad neke države kao prvi na mestu spiska gradova, kao što je za Hrvatsku Nin, za Srbiju je to Destinik.[11][12][13]

Petar je Klonimira896/897. godine porazio, verovatno kod Destinika i napokon je možda postao priznat iste godine kao legitimni vladar Srbije od strane vizantijskog cara. Probleme sa Bugarskom je rešio tako što je potpisao mir sa Bugarima verovatno iste godine, a sa Simeonom se čak i okumio.[2] Narednih 20 godina će Petar da vlada u miru.[14]

Porfirogenitov navod da je Simeon bio kum Petru, ostao je nerazjašnjen. Prema srpskom prevodu B. Ferjančića, izlazi da je Simeon postao kum Petru, dok je prema Džepkinsonovom engleskom prevodu Simeon postao kršteni kum Petrovom detetu.[15] S druge strane, Simeonov mlađi sin se takođe zvao Petar, rođen oko 900. godine i bio je to budući bugarski car (927—969). Da li je ovo kumstvo uticalo na to da Simeon da svom sinu ime Petar, baš zbog Petra Gojnikovića? Moguće je i da su se Simeon i Petar pobratili.[16]

Sukob Bugarske i Vizantije uredi

Vizantijski car Lav VI Mudri je preminuo 11. maja 913. godine, a njegov brat Aleksandar III ga je nasledio. Aleksandar je vladao do svoje smrti 6. juna 913. godine. Ovo je bilo idealno za Simeona, i napao je Vizantiju u oblasti Trakije. U avgustu 913. godine, Simeon se pojavio kod Carigrada, ali nije hteo da pljačka ili zauzme grad, već je hteo samo krunu. Simeon je za razliku od cara Borisa, bio školovan u Carigradu i imao je vizantijsku ideologiju. Patrijarh Nikola Mistik priznao je Simeona kao cara Bugarske, i oženio je njegovu ćerku sa Konstantinom VII Porfirogenitom. U februaru 914. godine, Zoja Karbonopsina, majka Konstantina, brzo je zbacila Nikolu kao regenta (iako ga je pustila da ostane patrijarh), i ona, kao regent, poništila je Simeonovu krunu i bračne planove. Zoje je razbesnela Simeona, pa je krenuo na osvajanje Trakije. Romeji nisu imali izbora nego da traže saveznike, Mađare, Pečenjeze i Srbe.[17] Izgleda da je Petar čuvao neutralnost sve do 917. godine, kada se Srbija uvukla u taj rat.[14]

 
Konstantin i Simeon na večeri.

Tajni savez protiv Bugarske uredi

Kao što je navedeno, 913. godine je započet sukob između Vizantije i Bugarske, ali je Petar upao u taj sukob, zbog zavere suseda, zahumskog kneza Mihaila Viševića. Drački strateg Lav Rabduh se sastao sa Petrom u Paganiji, koji ga je ubeđivao da sa Ugarima interveniše protiv Bugara. Izgleda da su Romeji hteli da uvuku bugarske susede u koaliciju protiv Simeona, ali do koalicije nikada nije došlo. Izgleda da je za ovo saznao Mihailo Višević i obavestio Simeona.[18][19][13] Porfirogenit je zapisao da je ovo on uradio zbog ljubomore. Ne može se reći da je baš ljubomora, više iz političkih razloga, jer izgleda da je Mihailo Višević hteo da on zavlada Srbijom umesto Petra, a tu pomoć je pronašao u Bugarskoj.[20]

Kraj vladavine i zbacivanje sa vlasti (917) uredi

Neposredno nakon bitke kod Anhajala, 20. avgusta 917. godine, koja se završila katastrofalnim vizantijskim porazom, Simeon se okrenuo ka Srbiji i poslao vojsku pod zapovedništvom Sirgice Teodora i Marmaja. Zajedno sa bugarskim vojvodama poslat je i Pavle, sin slepog Brana, kao budući vladar Srbije.[21][22][23]

 
Srpske kneževine u 9. i 10. veku.

Bugarski zapovednici su stupili u pregovore sa Petrom i ubedili da se preda, rekavši da mu neće ništa loše nauditi. Petar ih je poslušao, a oni su ga zarobili i odveli u Bugarsku, gde je kasnije umro u zatvoru.[24][25][23]

Uklanjanjem kneza Petra sa vlasti, doveden je bugarski štićenik Pavle, sin slepog Brana, unuk kneza Mutimira. Kasnije će se dve sile, Bugarska i Vizantiji, boriti da pridobiju Srbiju kao saveznika.[26]

Granice države uredi

Knez Petar je držao Rašku, Bosnu i Paganiju, a Travuniju kao vazala. Paganiju je osvojio pre 913. godine, Bosna je verovatno bila i sastavni deo države i pre, a Travunija je vazal Srbije još od vremena kneza Vlastimira.[27] Za vreme Petra u Travuniji su verovatno vladali Hvalimir (druga polovina 9. veka – početak 10. veka) i Čučimir (početak 10. veka – 931).[28] Prema američkom istoričaru Fajnu, Petar je između 914. i 917. godine osvojio Bosnu, od bosanskog kneza Tišemira, a kasnije je osvojio i Paganiju,[29] ova teorija je manje verovatna. Izvan njegove vlasti bili su Zahumlje, pod nezavisnim knezom Mihailom Viševićem, i Duklja, koja je verovatno bila pod uticajem Vizantije.[27]

 
Bazilika u Martinićima

Bazilika u Martinićima uredi

Bazilika se nalazi na lokalitetu Gradina, selo Martinići, blizu Podgorice u Crnoj Gori, možda na mestu grada Lontodukla, koji je pomenut u delu Porfirogenita. Pronađeni su daljim iskopavanjem fragmenti na grčkom jeziku, koje su pojedini istraživači doveli u vezu sa Ktitorom. Misle da je to mogao biti Petar Gojniković. Natpisi mogu da ukazuju i na to da datiraju u vreme vizantijske vlasti na teritoriji Duklje. Izgradnja ove bazilike bi mogla da datira u vreme vladavine vizantijskog cara Vasilija I, što je i period pokrštavanja Srba. Ostaci građevine su otkriveni 1956. godine. O ovoj bazilici ne postoje nikakve informacije, a sva saznanja o njoj zasnovana su na arheološkim istraživanjima u periodu između 1972. i 1989. godine.[30]

Reference uredi

  1. ^ Živković 2006, str. 44 — 46.
  2. ^ a b v VINJ, II 1959, str. 53.
  3. ^ DAI I, 32.72 – 74
  4. ^ Živković 2006, str. 47.
  5. ^ Živković 2006, str. 48.
  6. ^ DAI I, 32.74 – 77
  7. ^ Živković 2006, str. 48 — 49.
  8. ^ VINJ, II 1959, str. 52 — 53.
  9. ^ DAI I, 32.62 – 65
  10. ^ Živković 2006, str. 49.
  11. ^ VINJ, II 1959, str. 41, 61, 63, 65.
  12. ^ DAI I, 31.69; 33.21; 34.20; 36.14
  13. ^ a b Živković 2006, str. 49 — 50.
  14. ^ a b Živković 2006, str. 50.
  15. ^ Živković 2006, str. 50 — 51.
  16. ^ Živković 2006, str. 51.
  17. ^ Ferjančić 1959, str. 54.
  18. ^ VINJ, II 1959, str. 53 — 54.
  19. ^ DAI, 32.81 – 90
  20. ^ Živković 2006, str. 52 — 53.
  21. ^ VINJ, II 1959, str. 54.
  22. ^ DAI, 32.91 – 95
  23. ^ a b Živković 2006, str. 53.
  24. ^ VINJ, II 1959, str. 54 — 55.
  25. ^ DAI, 32.95 – 99
  26. ^ Živković 2006, str. 54.
  27. ^ a b Živković 2006, str. 54 — 55.
  28. ^ Venance Grumel, La chronologie, Paris 1958, 390 p.
  29. ^ Fine, John Van Antwerp Jr. (1991) [1983]. The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press. str. 148. 
  30. ^ „NAJMISTERIOZNIJE CRKVE BALKANA: Ostaci moćne države od PRE NEMANjIĆA”. www.carsa.rs. Centar akademske reči, Šabac. 3. 3. 2018. Arhivirano iz originala 10. 09. 2018. g. Pristupljeno 10. 9. 2018. 

Izvori i literatura uredi

Izvori uredi

Literatura uredi

Vikizvornik uredi

 
Petar Gojniković na Vikimedijinoj ostavi.

Spoljašnje veze uredi


Srpski knez
(892 — 917)


Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Петар_Гојниковић&oldid=27549206”