Википедија

Plotin

Plotin (grč. Πλωτίνος, lat. Plotinus; Likopolj, 204 — Kampanija, 270) je bio helenistički filozof iz 3. veka koji se smatra začetnikom novoplatonizma.

Plotin
Plotinova bista
Lični podaci
Puno imePlotin
Datum rođenja205.
Mesto rođenjaLikopolj, Rimsko carstvo
Datum smrti270.(270-Nedostaje neophodni parametar 1, mesec!-00) (64/65 god.)
Mesto smrtiKampanija, Rimsko carstvo
Filozofski rad
EpohaPozna antika
RegijaHelenistička filozofija
Škola filozofijeneoplatonizam
Interesovanjaetika, metafizika, mistika
IdejeJedno, emanacija, hipostaza, duša sveta, ekstaza, jednost[1][2][3][4]
Uticaji odPlaton, Amonije Sakas
Uticao naPorfirije, Avgustin Aurelije, Pseudo-Dionisije, Maksim Ispovednik, Erijugena, Avicena, Avicebron, Majstor Ekhart

Plotinova filozofija emanacionizma govorio o Jednom (hen), kao iskonu bića iz kojeg isticanjem (emanacijom) nastaju duh (nus), duša (psihe) i na posletku tvar (hile), koja je potpuno odsustvo bića, nebiće. Smisao filozofije je povratak čoveka svome iskonu, što podrazumeva put povratka od mnoštva ka jednosti. Vrhunac ovog puta ushođenja je ekstaza, mistično istupanje iz sebe kojim čovek prevazilazi odeljenu svest i stapa se sa Jednim.

Plotinovi spisi su nadahnjivali pokolenja helenskih, hrišćanskih, jevrejskih i islamskih filozofa i mistika.

Biografija uredi

Plotin je rođen u Likopolisu blizu Aleksandrije u Egiptu oko 204. godine.[5] Studirao je filozofiju u Aleksandriji, posećujući mnoga predavanja, nezadovoljan što ne može naći pravog filozofa. Sa dvadeset i osam godina posetio je Amonija Sakasa, koji vide šta Plotin traži, i nakon prvog predavanja Plotin shvati da je to i našao, i osta kod Amonija punih jedanaest leta.[5]

Sa svojih trideset i devet godina, kada je car Gordijan III 243. godine poveo rat protiv Persijanaca, Plotin mu se pridružio kako bi upoznao persijsku i indijsku filozofiju.[5] Međutim, početkom 244. godine, Persijanci su kod Faludže porazili Rimljane, car Gordijan je ubijen. Nakon sklapanja mira sa Šapurom I, rimska vojska se povlači prema Rimu, gde stiže sredinom 244. godine.

Sa četrdeset godina, Plotin stiže u Rim, gde osniva svoju filozofsku školu.[6] Tu stiče mnoge učenike, poput Porfirija, Amelija, Kastrikusa Firmusa, Evstohija Aleksandrijskog, kao i nekoliko rimskih senatora koji su se okrenuli filozofiji poput Marcelija Orontija (Marcellus Orontius) Savinija (Sabinillus) i Rogantijana (Rogantianus). Plotin je nameravao da ostvari ideju Platonove Države i podigne idealni filozofski grad koji bi u čast svog velikog učitelja nazvao Platonopolis. Rimski car Galijen mu je čak izdao dozvolu da na ruševinama jednog grada u Kampaniji osnuje filozofski grad, međutim, ljudi s dvora su uspeli sprečiti Plotinov poduhvat, onemogućivši osnivanje Platonopolisa.[7]

Plotin je bio blaga pogleda, prijateljski nastrojen prema svima.[8] On je bio asketska priroda, mistik koji u religioznoj ekstazi vidi najvišu vid ljudske spoznaje. Prema svedočanstvu njegovog učenika i biografa Porfirija, Plotin je u njegovom prisustvu »neizrecivi cilj«, odnosno mističku ekstazu, dosegao četiri puta.[9] Pred kraj života, delomično slep, većinu vremena je posvećivao meditaciji. Svom silom je težio božanskom i želio se osloboditi zemaljskih opterećenja.[5] Umro je oko 270. godine na dobru jednog svog učenika u Kampaniji u Italiji.[6] Njegove poslednje reči pred smrt, namenjene prijatelju lekaru Eustohiju, bile su:


Učenje uredi

 
Plotin sa učenicima.

Plotin se smatra osnivačem i najvažnijim misliocem neoplatonizma. Bio je ponajviše pod uticajem Platona, ali u njegovoj filozofiji takođe ima raznih aristotelovskih, stoičkih, gnostičkih i mističkih elemenata.[7] Njegov filozofski sistem se često naziva sistem emanacija (isijavanja).

Plotin je koristio pojam hipostaza za označavanje supstancija, odnosno stupnjeva bića.[6] U celini postojećeg, Plotin razlikuje sledeće hipostaze[11]:

  • Jedno (hen), neizrecivo i sveprisutno, kao iskon svega;
  • duh ili um (nus), koji sadrži ideje, odnosno forme svega;
  • duša (psiha), koja obuhvata dušu sveta i pojedinačne duše živih bića; ona je veza duhovnog i materijalnog sveta, ona oživljava tvar;
  • tvar ili materija (hile), koja nije hipostaza, budući da ničemu nije podloga; sama je bezoblična, a oblikuje je duša.

Svaka hipostaza je utemeljena u višoj, a jedina koja je utemeljena u sebi samoj jeste najviša – Jedno. Isticanje ili isijavanje (lat. emanacija) je proces koji teče odozgo prema dole, od jednog ka tvari.

Jedno uredi

Glavni članak: Jedno

Plotin je poistovetio Jedno (Hen) sa dobrotom i bitkom, stavljajući ga iznad svih određenih bića i misli kao poslednji i neizrecivi iskon svega postojećeg.[12] Pošto je Jedno iznad razuma, filozofija ne može pozitivno odrediti šta ono jeste, a znanje i pojmovno mišljenje ne mogu ga obuhvatiti. Jedno je neodređeno i teško mu je pridati bilo koji atribut, osim da postoji i da sve što postoji po njemu postoji.


Emanacije Jednog uredi

Glavni članak: Emanacija

Jedno emanira (lat. emanare - isticati, isijavati, izlivati) iz sebe niže stupnjeve bića. Jedno se poredi sa suncem, koje neprestano isijava svetlost, čime ništa ne gubi. Pa ipak, isijavanje (emanacija) je slabijeg intenziteta što se više udaljuje od izvora. Kao što su stvari udaljenije od svetla sve slabije obasjane izvornim sjajem, tako biće udaljeno od Jednog sve manje jeste, dok je na krajnjem stupnju materija, koja je potpuno odsustvo bića, nebiće. Otuda postupnost opadanja u prirodi, i nastanak zla.

Duh uredi

Glavni članci: Nus, Duh i Um

Nus (duh ili um) je Jedno koje se očituje u umovanju. Um može misliti jedno samo u razlici spram njega samoga, čime nastaje dvojstvo. Tako iz Jednog proizlazi um (nous) kao prvo dvojstvo.[6] Ta prva emanacija sadrži ideje, odnosno forme svega.

Duša uredi

Glavni članci: Duša i Duša sveta
 
Prema Plotinu, duša sveta prožima čitav svemir.

Duša sveta (psihe), koja prožima čitav svemir, je izvor nastanka svih pojedinačnih duša. Ona je za Plotina treća hipostaza koja proizvodi život svih stvari, uređuje ih i njima vlada.[5] Okrenuta ka unutra, upravljena je na više sfere duha, a okrenuta spoljašnjem, emanira svoje najniže sfere. Tako duša stvara i materiju koja nema svoje nezavisne realnosti. Sve dok duša živi u čistom svetu biti, ona se ne odvaja od drugih duša; ali čim postane vezana uz jedno telo, upravljajući onim što je niže od nje, odvaja se od drugih bestelesnih duša. Tako duša, osim u malog broja ljudi, postaje sve više vezana uz telo.[7]


Duša u čoveku svojim višim delovima dotiče duhovnu oblast, a nižim čulnu. Čovek je biće na sredini svetova, koga njegova priroda vuče i ka materijalnom i ka duhovnom svetu. Čovek se može kretati gore ili dole po lestvici bivanja. Krećući se prema gore, ka Jednom, čovek postaje bolji, a ako ide nadole, ka materiji, postaje zao. Što se duša više razvija prema večnom životu, ona će se sve manje sećati ovozemaljskog života; prijatelji i porodica će postepeno biti zaboravljeni, sve dok više ništa ne budemo znali o stvarima ovoga sveta, nego ćemo samo posmatrati duhovnu sferu. Međutim, ako je duša bila grešna, nakon smrti mora da uđe u drugo telo, jer pravda zahteva da bude kažnjena. Plotin daje ovaj primer:


Tvar uredi

Glavni članak: Tvar

Tvar (ili materija, gr. hile) je ono najniže u procesu emanacije. Sama je bezoblična, a oblikuje je duša. Materija nije hipostaza, budući da ničemu nije podloga. U vidu mnoštva pojedinačnih telesnih stvari, ona je najudaljenija od istinskog bivstva, kraj procesa emanacije, odsustvo bića, nebiće, tama, zlo.

Povratak Jednom uredi

Glavni članci: Ekstaza i Jednost

Za Plotina, smisao filozofije nije puka spoznaja već povratak svom počelu. Metafizika nam otkriva put isijavanja - silazak od Jednog k mnoštvu postojećih bića, a etika nas uči putu povratka - usponu k Jednom. Put povratka podrazumeva usavršavanje vrline, napredovanje u samospoznaji i očišćenje (katarza) od materijalnih stvari, pri čemu dolazi do oduhovljenja duše.

 
Duh kontemplacije, skulptura.

Čovek svojim nastojanjem da se uzdigne do Jednog kao izvora istine, dobrote i lepote, prelazi povratni put od tame ka svetlosti. Umovanje o isijavanju bića jeste vraćanje, uspinjanje po hipostazama, koje dovodi do preobražaja čoveka.[6]


Sozercanje Jednog je moguće samo kada čovek i sam postane jedan iz mnoštva.[14] Put povratka je kretanje od složenosti ka prostoti, od podeljenosti ka jednosti. Jednost nastaje kada se sozercatelj toliko poistoveti sa sozercanim, da iščezava svaka dvojstvenost i s njim postaje jedno. Vrhunac ushođenja je ekstaza, odnosno mistično istupanje kojim čovek prevazilazi odeljenu svest o sebi i stapa se sa Jednim.


Dela uredi

 
Porfirije i Plotin na srednjovekovnom rukopisu.

Plotin je podučavao pretežno usmeno pa se ne može sa sigurnošću utvrditi originalnost svih spisa koji mu se pripisuju.

Njegov učenik Porfirije je sakupio i izdao 54 njegova predavanja, obuhvativši ih u šest knjiga, svaka s po devet poglavlja, koje je nazvao Eneade (devetnice). Eneade počinju etičkim poglavljem, druga i treća Eneada se bave filozofijom prirode, četvrta knjiga govori o duši, peta o duhu i onostranom, a posljednja se bavi Jednim.

Uticaji uredi

Među Plotinovim učenicima nalaze se Porfirije, Apulej, Jamblih, Julijan Apostata, Temistije, Simplikije, Makrobijus, Proklo, i Hipatija koja je stradala od ruku hrišćanskih fanatika 415. godine.[5]

Plotinovo učenje je narednih vekova uticalo na pokolenja duhovnih mislioca, među kojima su i Avgustin, Pseudo-Dionisije, Maksim Ispovednik, Avgustin, Erijugena, Avicena, Algazel, Avicebron, Majstor Ekhart, Nikola Kuzanski, Đordano Bruno, Herder, Jakobi, Šeling, Gete, Novalis. Plotin je znatno uticao i na hrišćanstvo.[7]

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Gerson, Lloyd P. (2017). „Plotinus and Platonism”. Ur.: Tarrant, Harold; Renaud, François; Baltzly, Dirk; Layne, Danielle A. Brill's Companion to the Reception of Plato in Antiquity. Brill's Companions to Classical Reception. 13. Leiden and Boston: Brill Publishers. str. 316—335. ISBN 978-90-04-27069-5. ISSN 2213-1426. doi:10.1163/9789004355385_018. 
  2. ^ Armstrong, A. Hilary; Duignan, Brian; Lotha, Gloria; Rodriguez, Emily (1. 1. 2021) [20 July 1998]. „Plotinus”. Encyclopædia Britannica. Edinburgh: Encyclopædia Britannica, Inc. Arhivirano iz originala 17. 4. 2021. g. Pristupljeno 5. 8. 2021. „Plotinus (born 205, Lyco, or Lycopolis, Egypt?—died 270, Campania), ancient philosopher, the centre of an influential circle of intellectuals and men of letters in 3rd-century Rome, who is regarded by modern scholars as the founder of the neoplatonic school of philosophy. [...] In his 28th year—he seems to have been rather a late developer—Plotinus felt an impulse to study philosophy and thus went to Alexandria. He attended the lectures of the most eminent professors in Alexandria at the time, which reduced him to a state of complete depression. In the end, a friend who understood what he wanted took him to hear the self-taught philosopher Ammonius Saccas. When he had heard Ammonius speak, Plotinus said, “This is the man I was looking for,” and stayed with him for 11 years. [...] At the end of his time with Ammonius, Plotinus joined the expedition of the Roman emperor Gordian III against Persia (242–243), with the intention of trying to learn something at first hand about the philosophies of the Persians and Indians. The expedition came to a disastrous end in Mesopotamia, however, when Gordian was murdered by the soldiers and Philip the Arabian was proclaimed emperor. Plotinus escaped with difficulty and made his way back to Antioch. From there he went to Rome, where he settled at the age of 40. [...] Plotinus's own thought shows some striking similarities to Indian philosophy, but he never actually made contact with Eastern sages because of the failure of the expedition. Though direct or indirect contact with Indians educated in their own religious-philosophical traditions may not have been impossible in 3rd-century Alexandria, the resemblances of the philosophy of Plotinus to Indian thought were more likely a natural development of the Greek tradition that he inherited.” 
  3. ^ Gerson, Lloyd P. (jesen 2018). „Plotinus”. Ur.: Zalta, Edward N. Stanford Encyclopedia of Philosophy. The Metaphysics Research Lab, Center for the Study of Language and Information, Stanford University. ISSN 1095-5054. OCLC 643092515. Arhivirano iz originala 26. 11. 2018. g. Pristupljeno 5. 8. 2021. „Plotinus (204/5 – 270), is generally regarded as the founder of neoplatonism. He is one of the most influential philosophers in antiquity after Plato and Aristotle. The term ‘neoplatonism’ is an invention of early 19th century European scholarship and indicates the penchant of historians for dividing ‘periods’ in history. In this case, the term was intended to indicate that Plotinus initiated a new phase in the development of the Platonic tradition. What this ‘newness’ amounted to, if anything, is controversial, largely because one's assessment of it depends upon one's assessment of what Platonism is. In fact, Plotinus (like all his successors) regarded himself simply as a Platonist, that is, as an expositor and defender of the philosophical position whose greatest exponent was Plato himself. [...] The three basic principles of Plotinus' metaphysics are called by him ‘the One’ (or, equivalently, ‘the Good’), Intellect, and Soul. These principles are both ultimate ontological realities and explanatory principles. Plotinus believed that they were recognized by Plato as such, as well as by the entire subsequent Platonic tradition. [...] Porphyry informs us that during the first ten years of his time in Rome, Plotinus lectured exclusively on the philosophy of Ammonius. During this time he also wrote nothing. Porphyry tells us that when he himself arrived in Rome in 263, the first 21 of Plotinus' treatises had already been written. The remainder of the 54 treatises constituting his Enneads were written in the last seven or eight years of his life.” 
  4. ^ Siorvanes, Lucas (2018). „Plotinus and Neoplatonism: The Creation of a New Synthesis”. Ur.: Keyser, Paul T.; Scarborough, John. Oxford Handbook of Science and Medicine in the Classical World. New York: Oxford University Press. str. 847—868. ISBN 9780199734146. LCCN 2017049555. doi:10.1093/oxfordhb/9780199734146.013.78. 
  5. ^ a b v g d đ Neoplatonist Plotin Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. jun 2008), Pristupljeno 23. 4. 2013.
  6. ^ a b v g d Franci Zore, Granice filozofijske spoznaje u Plotinovu i Pletonovu platonizmu, Pristupljeno 23. 4. 2013.
  7. ^ a b v g d Plotin iz Likopolisa, Filozofija, Enciklopedijski leksikon, Mozaik znanja, Beograd 1973.
  8. ^ Porfirije, Plotinov život
  9. ^ Porfirije, Plotinov život 23, 16
  10. ^ Porfirije, Vita Plotini, 2, pp. 26–27.
  11. ^ Emanacija, Filozofijski rečnik, Matica Hrvatska, Zagreb 1984.
  12. ^ Branko Pavlović, Filozofski rečnik (odrednica: jedno), Plato, Beograd 1997.
  13. ^ Navedeno prema: B. Bošnjak, Filozofija od Aristotela do renesanse i odabrani tekstovi filozofa, pp. 182-183.
  14. ^ Ilarion Alfejev, Očišćenje i ozarenje Arhivirano na sajtu Wayback Machine (25. јул 2008), Приступљено 23. 4. 2013.

Литература uredi

  • Émile Bréhier, Plotin: Ennéades (with French translation), Collection Budé, 1924–1938.
  • Paul Henry and Hans-Rudolf Schwyzer (eds.), Editio maior (3 volumes), Paris, Desclée de Brouwer, 1951–1973.
  • Paul Henry and Hans-Rudolf Schwyzer (eds.), Editio minor, Oxford, Oxford Classical Text, 1964–1982.
  • Thomas Taylor, Collected Writings of Plotinus, Frome, Prometheus Trust, 1994. ISBN 1-898910-02-2 (contains approximately half of the Enneads)
  • Plotinus. The Enneads (translated by Stephen MacKenna), London, Medici Society, 1917–1930 (an online version is available at Sacred Texts); 2nd edition, B. S. Page (ed.), 1956.
  • A. H. Armstrong, Plotinus. Enneads (with Greek text), Loeb Classical Library, 7 vol., 1966–1988.
  • Lloyd P. Gerson (ed.), George Boys-Stones, John M. Dillon, Lloyd P. Gerson, R.A. King, Andrew Smith and James Wilberding (trs.). The Enneads. Cambridge University Press, 2018.
  • J. H. Sleeman and G. Pollet, Lexicon Plotinianum, Leiden, 1980.
  • Roberto Radice (ed.), Lexicon II: Plotinus, Milan, Biblia, 2004. (Electronic edition by Roberto Bombacigno)
  • Porphyry, "On the Life of Plotinus and the Arrangement of his Works" in Mark Edwards (ed.), Neoplatonic Saints: The Lives of Plotinus and Proclus by their Students, Liverpool, Liverpool University Press, 2000.
  • Kevin Corrigan, Reading Plotinus: A Practical Introduction to Neoplatonism, West Lafayette, Purdue University Press, 2005.
  • John M. Dillon and Lloyd P. Gerson, Neoplatonic Philosophy: Introductory Readings, Hackett, 2004.
  • Long, Anthony A., ur. (2022). Ennead II.4: On matter. Las Vegas: Parmenides Publishing. ISBN 9781733535762. 
  • Erik Emilsson, Plotinus, New York: Routledge, 2017.
  • Kevin Corrigan, Reading Plotinus. A Practical Introduction to Neoplatonism, Purdue University Press, 1995.
  • Lloyd P. Gerson, Plotinus, New York, Routledge, 1994.
  • Lloyd P. Gerson (ed.), The Cambridge Companion to Plotinus, Cambridge, 1996.
  • Dominic J. O'Meara, Plotinus. An Introduction to the Enneads, Oxford, Clarendon Press, 1993. (Reprinted 2005)
  • John M. Rist, Plotinus. The Road to Reality, Cambridge, Cambridge University Press, 1967.
  • Cinzia Arruzza, Plotinus: Ennead II.5, On What Is Potentially and What Actually, The Enneads of Plotinus Series edited by John M. Dillon and Andrew Smith, Parmenides Publishing, 2015, ISBN 978-1-930972-63-6
  • Michael Atkinson, Plotinus: Ennead V.1, On the Three Principal Hypostases, Oxford, 1983.
  • Kevin Corrigan, Plotinus' Theory of Matter-Evil: Plato, Aristotle, and Alexander of Aphrodisias (II.4, II.5, III.6, I.8), Leiden, 1996.
  • John N. Deck, Nature, Contemplation and the One: A Study in the Philosophy of Plotinus, University of Toronto Press, 1967; Paul Brunton Philosophical Foundation, 1991.
  • John M. Dillon, H.J. Blumenthal, Plotinus: Ennead IV.3–4.29, "Problems Concerning the Soul", The Enneads of Plotinus Series edited by John M. Dillon and Andrew Smith, Parmenides Publishing, 2015, ISBN 978-1-930972-89-6
  • Eyjólfur K. Emilsson, Steven K. Strange, Plotinus: Ennead VI.4 & VI.5: On the Presence of Being, One and the Same, Everywhere as a Whole, The Enneads of Plotinus Series edited by John M. Dillon and Andrew Smith, Parmenides Publishing, 2015, ISBN 978-1-930972-34-6
  • Barrie Fleet, Plotinus: Ennead III.6, On the Impassivity of the Bodiless, Oxford, 1995.
  • Barrie Fleet, Plotinus: Ennead IV.8, On the Descent of the Soul into Bodies, The Enneads of Plotinus Series edited by John M. Dillon and Andrew Smith, Parmenides Publishing, 2012. ISBN 978-1-930972-77-3
  • Lloyd P. Gerson, Plotinus: Ennead V.5, That the Intelligibles are not External to the Intellect, and on the Good, The Enneads of Plotinus Series edited by John M. Dillon and Andrew Smith, Parmenides Publishing, 2013, ISBN 978-1-930972-85-8
  • Sebastian R. P. Gertz, Plotinus: Ennead II.9, Against the Gnostics, The Enneads of Plotinus Series edited by John M. Dillon and Andrew Smith, Parmenides Publishing, 2017, ISBN 978-1-930972-37-7
  • Gary M. Gurtler, SJ, Plotinus: Ennead IV.4.30–45 & IV.5, "Problems Concerning the Soul", The Enneads of Plotinus Series edited by John M. Dillon and Andrew Smith, Parmenides Publishing, 2015, ISBN 978-1-930972-69-8
  • W. Helleman-Elgersma, Soul-Sisters. A Commentary on Enneads IV, 3 (27), 1–8 of Plotinus, Amsterdam, 1980.
  • James Luchte, Early Greek Thought: Before the Dawn. London: Bloomsbury Publishing, 2011. ISBN 978-0567353313.
  • Kieran McGroarty, Plotinus on Eudaimonia: A Commentary on Ennead I.4, Oxford, 2006.
  • P. A. Meijer, Plotinus on the Good or the One (VI.9), Amsterdam, 1992.
  • H. Oosthout, Modes of Knowledge and the Transcendental: An Introduction to Plotinus Ennead V.3, Amsterdam, 1991.
  • J. Wilberding, Plotinus' Cosmology. A study of Ennead II. 1 (40), Oxford, 2006.
  • A. M. Wolters, Plotinus on Eros: A Detailed Exegetical Study of Enneads III, 5, Amsterdam, 1972.
  • Robert M. Berchman, From Philo to Origen: Middle Platonism in Transition, Chico, Scholars Press, 1984.
  • Frederick Copleston, A History of Philosophy: Vol. 1, Part 2. ISBN 0-385-00210-6
  • P. Merlan, "Greek Philosophy from Plato to Plotinus" in A. H. Armstrong (ed.), The Cambridge History of Later Greek and Early Medieval Philosophy, Cambridge, 1967. ISBN 0-521-04054-X
  • Pauliina Remes, Neoplatonism (Ancient Philosophies), University of California Press, 2008.
  • Thomas Taylor, The fragments that remain of the lost writings of Proclus, surnamed the Platonic successor, London, 1825. (Selene Books reprint edition, 1987. ISBN 0-933601-11-5)
  • Richard T. Wallis, Neoplatonism and Gnosticism, University of Oklahoma, 1984. ISBN 0-7914-1337-3 and ISBN 0-7914-1338-1
  • R. B. Harris (ed.), Neoplatonism and Indian Thought, Albany, 1982.
  • Girard, Charles (2023). L'homme sans dualité: la question du sujet le « nous » chez Plotin. Paris: Librairie Philosophique J. Vrin. ISBN 9782711630684. 
  • Giannis Stamatellos, Plotinus and the Presocratics. A Philosophical Study of Presocratic Influences in Plotinus' Enneads, Albany, 2008.
  • N. Joseph Torchia, Plotinus, Tolma, and the Descent of Being, New York, Peter Lang, 1993. ISBN 0-8204-1768-8
  • Antonia Tripolitis, The Doctrine of the Soul in the thought of Plotinus and Origen, Libra Publishers, 1978.
  • M. F. Wagner (ed.), Neoplatonism and Nature. Studies in Plotinus' Enneads, Albany, 2002.

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Плотин&oldid=27553389”