Podela Osmanskog carstva
Podela Osmanskog carstva (Primirje sa Mudrosa, 30. oktobar 1918. – ukidanje Osmanskog sultanata, 1. novembar 1922) bio je politički događaj koji se dogodio nakon Prvog svetskog rata i okupacije Konstantinopolja od strane britanskih, francuskih i italijanskih snaga u novembru 1918. Podela je planirana kroz nekoliko sporazuma koje su saveznici napravili tokom Prvog svetskog rata,[1] posebno Sajks-Pikotov sporazum. Kako se svetski rat nazirao Osmansko carstvo je tražilo zaštitu ali je odbijeno od Britanaca, Francuza, i Rusa, a na kraju su sklopili Osmansko-nemački sporazum.[2] Ogroman konglomerat teritorija i naroda koji su nekada bili u sastavu Osmanskog carstva podeljeni su na nekoliko novih država.[3] Osmansko carstvo bila je vodeća islamska država u geopolitičkom, kulturološkom i ideološkom pogledu. Podela Osmanskog carstva nakon rata dovela je do jačanja pozicija zapadnih sila na srednjem istoku, kao što su Britanija i Francuska, i stvaranja modernog arapskog sveta i Turske republike. Otpor ovim silama poticao je od Turskog nacionalnog pokreta ali nije postao široko rasprostranjen u post-osmanskim državama sve do Drugog svetskog rata.
Mišljenje analitičara za nasilno stvaranje nacija poput Iraka (iz tri različite provincije Osmanskog carstva), Palestine i nasilne podele Sirije duž komunalnih linija, smatralo se delom šire strategije osiguravanja sukoba na Bliskom istoku, što je odredilo ulogu zapadnih kolonijalnih sila (u to vreme Britanije, Francuske i Italije) kao posrednika mira i dobavljača oružja.[4] Istraživački centri u Vašingtonu ovu strategiju nazivaju "Sirijana" ili Paks Sirijana[5][6]
Društvo naroda dala je mandat Francuskoj nad Sirijom i Libanom, Britaniji nad Mesopotamijom (kasnije Irak) i Palestinom koji je kasnije podeljen na Britanski mandat nad Palestinom i Transjordanski emirat (1921–1946). Osmanski posedi na Arabijskom poluostrvu postaju Kraljevina Hedžaz koja je aneksirana od Sultanata Nadžd (današnja Saudijska Arabija), i Mutaveklijsko kraljevstvo Jemen. Posedi Osmanskog carstva na zapadnoj obali Persijskog zaliva bili su aneksirani od Saudijske Arabije (Al Hasa i Katif), ili su ostali britanski protektorati (Kuvajt, Bahrein i Katar) ili postale nove arapske zemlje Persijskog zaliva.
Nakon što se osmanska vlada raspala, njeni predstavnici su potpisali Sevrski sporazum u 1920. godini. Turski rat za nezavisnost prisilio je zapadnoevropske sile da se vrate za pregovarački sto jer nisu ratifikovali sporazum. Potpisan je i ratifikovan novi Lozanski mir 1923. godine, čime je poništen Sevrski sporazum i rešena većina spornih teritorijalnih pitanja. Jedno nerešeno pitanje između Kraljevine Irak i Turske oko bivšeg vilajeta Mosul, kasnije je rešeno u okviru Društva naroda u 1926. godini. Britanci i Francuzi su međusobno podelili Veliku Siriju (Sajks-Pikotov sporazum). Ostali tajni sporazumi sklopljeni su sa Italijom i Rusijom.[7] Balforova deklaracija ohrabrila je međunarodni cionistički pokret da se zalaže za jevrejsku domovinu u Palestini. Dok je bila deo Trojne antante, Rusija je imala i ratne sporazume koji su je sprečavali da učestvuje u podeli Osmanskog carstva nakon Ruske revolucije. Sevrski sporazum formalno je priznao nove mandate Društva naroda u regionu, the nezavisnost Jemena, i britanski suverenitet nad Kiprom.
Pozadina uredi
Zapadne sile dugo su verovale da će na kraju postati dominantne u oblasti koju je držala slaba centralna vlast Osmanskog carstva. Britanija je imala potrebu da osigura područje zbog njegovog strateškog položaja na putu do Kolonijalne Indije, i smatra se kao najvažnije u borbi s Rusijom za imperijalni uticaj poznat kao Velika igra.[8] Ove sile nisu se složile oko svojih kontradiktornih possleratnih ciljeva, što je dovelo do nekoliko dvostrukih i trostrukih sporazuma.[9]
Francuski mandati uredi
Sirija i Liban su postali francuski protektorati (što je bilo skriveno mandatom Društva naroda).[10] Francuska kontrola je odmah naišla na oružani otpor i u cilju borbe protiv arapskog nacionalizma, Francuska je podelila područje mandata na Liban i četiri pod-države.[11]
Mandat nad Sirijom uredi
Mandat nad Libanom uredi
Veliki Liban je bio naziv teritorije koju je stvorila Francuska. To je bila preteča modernog Libana. Postojala je od 1. septembra 1920. do 23. maja 1926. Francuska je svoju teritoriju kreirala od Levantskog područja (mandat dodeljen od Društva naroda) kako bi stvorila "sigurno utočište" za maronitsko hrišćansko stanovništvo. Maroniti su stekli samoupravu i osigurali svoj položaj u nezavisnom Libanu 1943. godine.
Francuske intervencije u ime Maronita počele su sa kapitulacijama Osmanskog carstva, sporazumima sklopljenim u periodu od 16. do 19. veka. Godine 1866, kada je Jusef-beg Karam vodio maronitski ustanak na planini Liban, stigle su mornarice pod vođstvom francuske vojske, koje su pretile guverneru, Davud-paši, sultanskoj Porti, a potom odvele Karama na sigurno.
Britanski mandati uredi
Britancima su dodeljene tri mandatne teritorije, sa jednim od sinova šerifa od Meke Huseina, Fejsala koji je postavljen za kralja Iraka i drugim Abdulahom koji je postavljen za emira Transjordanskog. Britanski mandat nad Palestinom je bio pod direktnom britanskom upravom, a jevrejskom stanovništvu je bilo dozvoljeno da se naseljava, u početku pod britanskom zaštitom. Najveći deo Arabijskog poluostrva pripao je drugom britanskom savezniku, Ibn Saudu, koji je stvorio kraljevinu Saudijsku Arabiju u 1932. godini.
Mandat nad Mesopotamijom uredi
Sajks-Pikotov sporazum iz 1916. godine je dodelio Mosul Francuskoj a 1918. godine je dodeljen Britaniji nakon sporazuma između Lojda Džordža i Žorža Klemansoa. Velika Britanija i Turska osporavale su jedna drugoj kontrolu nad nekadašnjom osmanskom pokrajinom Mosul početkom 1920-ih. Nakon Lozanskog mira 1923. godine Mosul je pripao Britanskom mandatu nad Mesopotamijom, ali je nova Turska republika i dalje tvrdila da je pokrajina deo njenog istorijskog središta. Odbor Društva naroda poslat je u regiju 1924. godine kako bi proučio slučaj i 1925. preporučio je da region ostane povezan sa Irakom, i da bi trebalo da Velika Britanija ima mandat na još 25 godina, kako bi osigurala autonomna prava Kurda. Turska je odbacila ovu odluku. Ipak, Britanija, Irak i Turska su 5. juna 1926. potpisale sporazum, koji je uglavnom sledio odluku Društva naroda. Mosul je ostao pod Britanskim mandatom nad Mesopotamijom sve dok Irak nije dobio nezavisnost 1932. godine na zahtev kralja Fejsala, iako su Britanci zadržali vojne baze i tranzitna prava za svoje snage u zemlji.
Mandat nad Palestinom uredi
Tokom Prvog svetskog rata, Britanija je izdala tri suprostavljene, ali izvodljivo kompatibilne, izjave o svojim ambicijama za Palestinu. Britanija je podržala, preko svog obaveštajnog službenika Tomasa Lorensa (poznati kao: Lorens od Arabije), uspostavljanje ujedinjene arapske države koja bi zauzimala veliko područje Bliskog istoka u zamenu za arapsku podršku Britancima tokom rata. Balforova deklaracija iz1917. godine podstakla je jevrejske ambicije za nacionalni dom. Na kraju, Britanci su obećali u prepisci između Huseina i Mekmahona da će hašemitska porodica vladati nad velikom teritorijom u regionu u zamenu za njihovu podršku u Arapskoj pobuni.
Arapska pobuna, koja je delom režirana od strane Lorensa, rezultirala je pobedom Britanaca nad Osmanlijama u Sinajskoj i palestinskoj kampanji 1917. godine i okupacijom Palestine i Sirije. Tim zemljama su upravljali Britanci do kraja rata.
Velika Britanija je dobila kontrolu nad Palestinom na Pariskoj mirovnoj konferenciji kada je osnovano Društvo naroda u 1919. godini. Hebert Samjuel, bivši upravnik pošte u kabinetu Ujedinjenog Kraljevstva koji je bio ključan u izradi Balforove deklaracije, imenovan je za prvog visokog komesara u Palestini. U 1920. godini na konferenciji u Sanremu, u Italiji, Društvo naroda je dodelilo mandat nad Palestinom Britaniji. Britanija je 1923. godine je prebacila deo teritorije Golanske visoravni Francuskom mandatu nad Sirijomto u zamenu za Metula region.
Pokreti nezavisnosti uredi
Kada su Osmanlije proterane, Arapi su proglasili nezavisnu državu u Damasku, ali su bili previše slabi, vojno i ekonomski, da bi se odupreli evropskim silama, i Britanija i Francuska su uskoro ponovo uspostavile kontrolu.
Tokom 1920-ih i 1930-ih Irak, Sirija i Egipat su težili ka nezavisnosti, iako Britanci i Francuzi nisu formalno napustili region sve do Drugog svetskog rata. Ali u Palestini, sukobljene snage arapskog nacionalizma i cionizma stvorile su situaciju koju Britanci nisu mogli rešiti niti se izvući iz nje. Uzdizanje nacizma u Nemačkoj dovelo je do novih urgencija u cionističkom pokretu za stvaranje jevrejske države u Palestini, što je dovelo do Izraelsko-palestinskog sukoba (vidi još: Istorija Palestine).
Arabijsko poluostrvo uredi
Na Arabijskom poluostrvu, Arapi su uspeli da uspostave nekoliko nezavisnih država. Husein bin Ali, šerif od Meke, je u 1916. osnovao Kraljevinu Hidžaz, dok je Rijadski emirat pretvoren u Sultanat Nadžd. Kraljevina Nadžd i Hidžaz formirana je 1926. godine, a 1932. godine postaje kraljevina Saudijska Arabija. Mutaveklijsko kraljevstvo Jemen postalo je nezavisno 1918. godine, dok su Arapske zemlje Persijskog zaliva postale de fakto britanski protektorati sa nekom unutrašnjom autonomijom.
Anadolija uredi
Rusi, Britanci, Italijani, Francuzi, Grci, Asirci i Jermeni su imali svoje zahteve u Anadoliji, zasnovane na brojnim ratnim obećanjima, vojnim akcijama, tajnim sporazumima i ugovorima. Prema Sevrskom sporazumu, svima osim Asircima bi bile ispunjene želje. Jermenija je trebalo da dobije značajan istočni deo Anadolije, poznato kao Vilsonova Jermenija, koji se pružao na jugu do jezera Van a na zapadu do provincije Muš, Grčka je trebalo da dobije Smirnu i područje oko nje (i verovatno bi joj pripao Konstantinopolj i cela Trakija, kojom je upravljano kao međunarodno kontrolisanom i demilitarizovanom teritorijom), Italija je trebalo da dobije kontrolu nad centralnoj i zapadnoj obali Anadolije u okolini Antalije, Francuska bi dobila područje Kilikije, a Britanci celo područje južno od Jermenije. Sevrski sporazum je zamenjen Sporazumom iz Lozane 1923. čime su poništene sve njegove odredbe i teritorijalne aneksije.
Rusija uredi
U martu 1915. godine, ministar spoljnih poslova Ruskog carstva, Sergej Sazonov, rekao je britanskim i francuskim ambasadorima Džordžu Bučananu i Morisu Paleologu da u trajnoj posleratnoj nagodbi zahtevaju rusko posedovanje "grada Konstantinopolja, zapadnu obalu Bosfora, Mramorno more, Dardaneli, kao i južnu Trakiju do linije Enos-Midija", i "deo azijske obale između Bosfora, reke Sakarje, i tačke koja će se odrediti na obali zaliva Izmit."[12] Ruski list Izvestija objavio je u novembru 1917. godine Konstantinopoljski sporazum da bi dobio podršku jermenske javnosti u Ruskoj revoluciji.[13] Međutim, revolucija je zapravo okončala ruske planove.
Ujedinjeno Kraljevstvo uredi
Britanci, koji su tražili kontrolu nad Mramornim morem, izveli su okupaciju Konstantinopolja, uz pomoć Francuske, od 13. novembra 1918. do 23. septembra 1923. Nakon Turskog rata za nezavisnost i potpisivanja sporazuma u Lozani, britanske trupe su napustile grad.
Italija uredi
Prema sporazumu iz Sen Žan de Morjena između Francuske, Italije i Ujedinjenog Kraljevstva, Italija je trebalo da dobije svu jugozapadnu Anadoliju osim Adanske regije, uključujući i Izmir. Međutim, 1919. godine grčki premijer Elefterios Venizelos dobio je dozvolu na Pariskoj mirovnoj konferenciji da okupira Izmir, prevazilazeći odredbe prethodno navedenog sporazuma.
Francuska uredi
Prema tajnom Sajks-Pikotov sporazumu iz 1916, Francuzi su dobili Hataj, Liban i Siriju i izrazili težnje za deo jugoistočne Anadolije. Sporazum iz Sen Žan de Morjena iz 1917. između Francuske, Italije i Ujedinjenog Kraljevstva dodelio je Francuskoj Adansku regiju.
Francuska vojska, zajedno sa Britancima, okupirala je delove Anadolije od 1919. do 1921. godine u Francusko-turskom ratu, uključujući rudnike uglja, željeznice, crnomorske luke Zonguldak, Karadeniz Eregli i Konstantinopolj, Uzunkopru u istočnoj trakiji i region Kilikiju. Francuska se na kraju povukla iz svih ovih oblasti, nakon sporazuma iz Mudanje, Ankarskog sporazuma i Lozanskog sporazuma.
Grčka uredi
.png)
Zapadni saveznici, posebno britanski premijer Dejvid Lojd Džordž, obećali su Grčkoj teritorijalna proširenja na račun Osmanskog carstva ako bi Grčka ušla u rat na strani saveznika. Obećane teritorije obuhvatale su istočnu Trakiju, ostrva Imbros i Tenedos, i deo zapadne Anadolije oko grada Izmira.
U maju 1917. godine, nakon egzila Konstantina I, grčki premijer Elefterios Venizelos se vratio u Atinu i pridružio Antanti. Grčke vojne snage (iako podeljene na pristalice monarhije i pristalice Venizelosa) počele su da učestvuju u vojnim operacijama protiv bugarske vojske na granici. Iste godine, Izmir je obećan Italiji po sporazumu iz Sen Žan de Morjena između Francuske, Italije i Ujedinjenog Kraljevstva.
Na Pariskoj mirovnoj konferenciji 1918, zasnovanoj na ratnim obećanjima, Venizelos je snažno lobirao za proširenje Grčke (Megali ideja) koja bi obuhvatala veliku grčku zajednicu u severnom Epiru, Trakiju (uključujući konstantinopolj) i Malu Aziju. Na Pariskoj konferenciji 1919, uprkos italijanskom protivljenju, dobio je dozvolu da Grčka zauzme Izmir.
Jugozapadna Kavkaska Republika uredi
Jugozapadna Kavkaska Republika bila je entitet osnovan na ruskoj teritoriji 1918. godine, nakon povlačenja osmanskih trupa do granice iz Prvog svetskog rata kao rezultat Primirja sa Mudrosa. Imala je nominalno nezavisnu privremenu vladu sa sedištem u Karsu.
Nakon izbijanja sukoba Gruzija, Jermenija i britanski admiral Somerset Kaldorp okupirali su Kars 19. aprila 1919, ukidajući njegov parlament i uhapsivši 30 članova njegove vlade. Kars je stavljen pod jermensku kontrolu.
Jermenija uredi
U kasnijoj fazi Prvog svetskog rata, Jermeni u Rusiji uspostavili su privremenu vladu na jugozapadu Ruskog carstva. Vojni sukobi između Turaka i Jermena tokom i nakon rata konačno su odredili granice države Jermenije.
Zapadna Jermenija uredi
U aprilu 1915, Rusija je podržala osnivanje jermenske privremene vlade pod vođstvom rusko-jermenskog guvernera Arama Manukjana, lidera otpora u odbrani Vana. Jermenski nacionalni pokret oslobođenja se nadao da će Jermenija biti oslobođena osmanskog režima u zamenu za pomoć ruskoj vojsci. Međutim, Rusko carstvo je imalo tajni sporazum sa ostalim članovima Trojne antante o eventualnoj sudbini pojedinih delova Anadolije, nazvan Sajks-Pikotov sporazum.[12] Ovi planovi su objavljeni od strane jermenskih revolucionara 1917. godine kako bi dobili podršku šire jermenske javnosti.[14]
U međuvremenu, privremena vlada je postajala sve stabilnija kako se sve više Jermena doseljavalo na njenu teritoriju. Godine 1917. 150.000 Jermena preselilo se u provincije Erzurum, Bitlis, Muš i Van.[15] A Armen Garo i drugi jermenski lideri tražili su da se jermenski vojnici u evropskim kampanjama prebace na Kavkaski front.
Rusko carstvo je bilo prinuđeno da se povuče iz rata zbog revolucije. U decembru 1917. godine, primirje su potpisali predstavnici Osmanskog carstva i Zakavkaskog komesarijata. Međutim, Osmansko carstvo je počelo da pojačava svoju 3. armiju na istočnom frontu. Borbe su počele sredinom februara 1918. godine. Jermeni, pod velikim pritiskom osmanske vojske i lokalnih kurdskih boraca, bili su prinuđeni da se povuku iz Erzindžana u Erzurum a zatim u Kars, a 25. aprila su se evakuisali i iz Karsa. Kao odgovor na osmansku invaziju, Zakavkaski komesarijat je proglasio kratkotrajnu Zakavkasku Zakavkasku Demokratsku Federativnu Republiku, a nakon njenog raspada formirana je Demokratska Republika Jermenija 30. maja 1918. godine. Sporazum iz Batumija, potpisan 4. juna, smanjio je Jermensku Demokratsku Republiku na samo 11,000 kvadratnih kilometara.
Vilsonova Jermenija uredi
Na Pariskoj Mirovnoj konferenciji 1919. godine, jermenska dijaspora i Jermenska revolucionarna federacija smatrale su da bi istorijsko područje Jermenije, područje koje je bilo van kontrole Osmanskog carstva od 1915. do 1918, trebalo je da bude deo Demokratske Republike Jermenije. Na osnovu Vilsonovih "Četrnaest tačaka", jermenska dijaspora je tvrdila da je Jermenija "sposobna da kontroliše region", na osnovu jermenske kontrole uspostavljene nakon Ruske revolucije. Jermeni su takođe tvrdili da dominantna populacija u regionu postaje sve više jermenska, jer se turski stanovnici sele u zapadne pokrajine. Bogos Nubar, predsednik jermenske nacionalne delegacije, izjavio je: "Na Kavkazu, gde, bez spominjanja 150.000 Jermena u carskoj ruskoj vojsci, više od 40.000 njihovih dobrovoljaca doprinelo je oslobađanju dela jermenskih vilajeta, i gde su, pod komandom svojih lidera, Antranika i Nazerbekofa, oni, jedini među narodima Kavkaza, pružali otpor turskim vojskama, od početka boljševičkog povlačenja sve do potpisivanja primirja. "[16]
Predsednik Vilson je prihvatio argumente Jermena za crtanje granice i napisao: "Svet očekuje od njih (Jermena) da daju sva ohrabrenja i pomoći u okviru svojih moći onim turskim izbeglicama koje požele da se vrate u svoje bivše domove u okruzima Trabzona, Erzuruma, Vana i Bitlisa sećajući se da su i ovi ljudi, takođe, jako patili."[17] Na konferenciji je prihvaćena njegova sugestija da Demokratska Republika Jermenija treba da se proširi na današlju istočnu Tursku.
Gruzija uredi
Nakon pada Ruskog carstva, Gruzija je postala nezavisna republika i nastojala je da zadrži kontrolu nad Batumimijem kao i Ardahanom, Artvinom, i Oltuem, područjima sa muslimanskim gruzijskim elementima, koje je Rusija preuzela od Osmanlija 1878. godine. Osmanske snage su okupirale sporne teritorije do juna 1918, primoravajući Gruziju da potpiše sporazum iz Batumija. Nakon propasti osmanske vlasti, Gruzija je uspela da vrati Ardahan i Altvin od lokalnih muslimanskih vlasti 1919. godine a Batumi od britanske administracije 1920. godine. Tvrdili su da nikada nisu želeli da kontrolišu Oltu, na kom je pretendovala i Jermenija. Sovjetska Rusija i Turska pokrenule su gotovo istovremeni napad na Gruziju u februaru i martu 1921. godine, što je dovelo do novih teritorijalnih raspodela koje su završene Karskim mirom, kojim je Batumi ostao u granicama nove Gruzijske SSR, dok su Ardahan i Artvin priznati kao delovi Turske.
Republika Turska uredi
Između 1918. i 1923. turski pokreti otpora koje je predvodio Mustafa Kemal Ataturk primorali su Grke i Jermene da se povuku iz Anadolije, dok Italijani nikada nisu uspostavili prisustvo. Turski revolucionari takođe su potisnuli kurdske pokušaje da postanu nezavisni tokom 1920-ih. Nakon što je turski otpor dobio kontrolu nad Anadolijom, nije bilo nade da će ispuniti uslove iz Sevrskog sporazuma.
Pre pristupanja Sovjetskom Savezu, Demokratska Republika Jermenija je potpisala sporazum u Aleksandropolju, 3. decembra 1920, pristajući na sadašnju granicu između dve zemlje, mada je jermenska vlada već propala zbog sovjetske invazije 2. decembra. Nakon toga Jermenija je postala sastavni deo Sovjetskog Saveza. Ova granica je ponovo ratifikovana Moskovskim sporazumom (1921), kojim su boljševici priznali Turskoj okupirane provincije Kars, Igdir, Ardahan, i Artvin u zamenu za Adžariju sa prestonicom u Batumiju.
Turska i novoosnovani Sovjetski Savez, zajedno sa Jermenskom SSR i Gruzijskom SSR, ratifikovali su Karski mir 11. septembra 1922. godine, uspostavljajući severoistočnu granicu Turske i donoseći mir u regionu, uprkos tome što nijedna od njih nisu bile međunarodno priznate u tom periodu. Konačno, Lozanski mir 1923., potpisan 1923. godine, formalno je okončao sva neprijateljstva i doveo do stvaranja moderne Turske Republike.
Vidi još uredi
Beleške uredi
- ^ Paul C. Helmeich, From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920 (Ohio University Press, 1974) ISBN 0-8142-0170-9
- ^ Fromkin, A Peace to End All Peace (1989), pp. 49–50.
- ^ Roderic H. Davison; Review "From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920" by Paul C. Helmreich in Slavic Review, Vol. 34, No. 1 (Mar. 1975), pp. 186–187
- ^ Baer, Robert. See No Evil: The True Story of a Ground Soldier in the CIA's War on Terrorism. Broadway Books.
- ^ „Ex-CIA Agent Robert Baer, Inspiration for 'Syriana'”. NPR. 6. 12. 2005. Pristupljeno 11. 4. 2019.
- ^ „Syriana Blu-ray”. www.WBShop.com.
- ^ P. Helmreich, From Paris to Sèvres (Ohio State University Press, 1974)
- ^ Fromkin, A Peace to End All Peace (1989), pp. 26–28.
- ^ H. H. Asquith (1923). The Genesis of the War. p. 82
- ^ Fromkin, A Peace to End All Peace (1989), pp. 436–437.
- ^ Quilliam, Syria and the New World Order (1999), p. 33. "In order to inhibit Arab nationalism from developing potency and challenging their administration, the French authorities operated an imperial policy of divide and rule. The dismemberment of 'Historical Syria' into artificial statelets signified a policy that sought to thwart the appeal of Arab nationalism. As the region is full of ethnic, religious, and linguistic minorities, the dismemberment followed a logical pattern that generated structural problems for the future. Mount Lebanon was detached from Syria with the surrounding Muslim environs of Sidon, Tripoli, and Beqa'. The remaining territory was subdivided into four mini-states: Aleppo, Damascus, Latakia, and Jabal al-Druze, thus disrupting the coherence of Arab nationalism within Bilad al-Sham."
- ^ a b Armenia on the Road to Independence, 1967, p. 59
- ^ Richard G. Hovannisian, The Republic of Armenia
- ^ Richard G. Hovannisian, The Republic of Armenia
- ^ Richard G. Hovannisian, The Armenian People from Ancient to Modern Times: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth...
- ^ letter to French Foreign Office – 3 December 1918
- ^ President Wilson's Acceptance letter for drawing the frontier given to the Paris Peace Conference, Washington, 22 November 1920.
Literatura uredi
- Fromkin, David. A Peace to End All Peace: Creating the Modern Middle East. New York: Henry Holt and Company, 1989. ISBN 0-8050-0857-8
- Quilliam, Neil. Syria and the New World Order. Reading, UK: Ithaca Press (Garnet), 1999. ISBN 0-86372-249-0