Портал:Geografija/Izabrani
Izabrani članci
uredi
Januar
uredi
Mauna Loa (engl. Mauna Loa) najveći je vulkan na Zemlji s obzirom na obim i jedan od pet vulkana koji sačinjavaju ostrvo Havaji u američkoj saveznoj državi Havaji. Tipično za područje severnog Pacifika, Mauna Loa je aktivni vulkan u obliku štita, čija se zapremina procenjuje na 75.000 km3. Računajući od morskog dna, visok je 10.099 m, od čega je nad morem 4169,40 m. Ipak, to ga ne čini i najvišim vulkanom na Havajskom arhipelagu, jer je susedni vulkan Mauna Kea viši za 37 metara.
Havajsko ime Mauna Loa u prevodu znači duga planina. Lava koju vulkan izbacuje erupcijom siromašna je silicijum dioksidom, pa Mauna Loa ima blage padine. To takođe znači da erupcije nisu eksplozivnog karaktera. Premda se procenjuje da vulkan eruptira preko 700.000 godina i da se uzdigao iznad morskog nivoa pre 400.000 godina, starost stena na planini iznosi oko 200.000 godina. Magma mu dolazi iz havajske vruće tačke, koja je tokom desetina miliona godina stvorila Havajska ostrva. Naučnici predviđaju da će se pomeranjem Pacifičke ploče vremenom i Mauna Loa udaljiti od vruće tačke, te da će za petsto hiljada do milion godina postati ugašeni vulkan.
Poslednja erupcija vulkana dogodila se 1984. godine. Premda u poslednjih dvestotinak godina nisu zabeležene ljudske žrtve, erupcije iz 1926. i 1950. godine uništile su neka sela na obroncima, a grad Hilo je delom izgrađen na okamenjenoj lavi nastaloj nakon erupcije sa kraja 19. veka. Sa obzirom na potencijalnu opasnost koju predstavlja za okolna urbana područja, Mauna Loa je deo programa Decade Volcanoes, koji proučava najopasnije svetske vulkane, a prati se od 1912. godine iz Havajskog vulkanskog opservatorijuma. Blizu vrha vulkana su još dva opservatorijuma, od kojih jedan proučava atmosferu, a drugi Sunce. Područje nacionalnog parka Havajski vulkani obuhvata vrh, kao i jugoistočni obronak Mauna Loe, te susedni vulkan Kilauea.
Februar
uredi
Vankuver (engl. Vancouver, fr. Vancouver) je po veličini treći grad u Kanadi. Nalazi se u pokrajini Britanska Kolumbija i najveći je grad u zapadnom delu zemlje. Po popisu iz 2006. Vankuver ima 578.041 stanovnika, a grad sa okolinom 2.116.581 stanovnika.
Osnovan je 1867. kada su u oblasti Gastaun podignute prve pilane, koje su ubrzo postale jezgro budućeg naselja. Vankuver je status grada dobio 1886. Produžetak transkontinentalne pruge koji je vodio do grada, bio je završen 1887. s ciljem da se što bolje iskoristi velika prirodna luka Vankuvera, koja će uskoro postati važna veza u trgovini između Dalekog istoka i istočnog dela Kanade. Ovo je takođe imalo uticaja na ubrzani razvoj trgovine sa Evropom. Vankuverska luka je danas najveća i najprometnija luka u Kanadi, kao i četvrta najveća luka (po tonaži) u Severnoj Americi. Drvna industrija je i dalje glavna privredna delatnost u gradu, dok je turizam, zahvaljujući očuvanoj prirodi u okolini grada, na drugom mestu. Vankuver je treći najveći filmski centar u Severnoj Americi (posle Los Anđelesa i Njujorka) čime je zaslužio nadimak Severni Holivud. U gradu je 1986. održana Svetska izložba, a u februaru 2010. Vankuver je, zajedno sa Vislerom, bio domaćin Zimskih olimpijskih igara.
Mart
urediApril
uredi
Islamska Republika Iran (persijski: جمهوری اسلامی ايران) je država u jugozapadnoj Aziji. Na zapadu graniči sa Irakom i Turskom, na severu sa Jermenijom, Azerbejdžanom i Turkmenistanom i na istoku s Avganistanom i Pakistanom. Osim toga, na severu izlazi na Kaspijsko more, a na jugu na Persijski zaliv i Omanski zaliv, deo Indijskog okeana.
U Iranu prevladava planinski reljef, posebno u zapadnom delu u kojem živi većina stanovništva (planinski lanci Zagros i Alborz (Elburs) sa najvišom tačkom Irana, 5671 m visokim Damavandom). Uz Persijski zaliv reljef je nizijski, a na istoku preovladavaju slabo naseljene ravne pustinje sa povremenim slanim jezerima.
Islam je najzastupljenija i državna religija. Velika većina muslimana su šiiti. Stanovništvo uglavnom govori iranskim jezicima, među kojima se ističe persijski kojim govori nešto više od polovine stanovništva. Na severozapadu zemlje živi velika azerbejdžanska zajednica (oko 17 miliona stanovnika, više nego u susednom Azerbejdžanu).
Nakon islamske revolucije 1979. Iran je postao republika, ali uz izabrani parlament i predsednika odlučujuću reč u mnogim pitanjima i pravo veta na većinu odluka imaju verske vođe na čelu sa vrhovnim vođom (ovu funkciju je do svoje smrti 1989. obavljao Ajatolah Homeini).
Iranska privreda se zasniva na proizvodnji nafte i poljoprivredi. Iran je četvrti po veličini izvoznik nafte i ima 10% dokazanih svetskih rezervi. Industrijska proizvodnja zaostaje po produktivnosti za zemljama sličnog BDP-a.
Maj
urediJuni
urediJuli
uredi
Republika Južni Sudan (engl. Republic of South Sudan, arap. جنوب السودان) je kontinentalna država istočne Afrike. Graniči se sa Sudanom, Etiopijom, Ugandom, DR Kongom i Centralnoafričkom Republikom. Površina države iznosi oko 620.000 km², na kojoj živi približno 7—9 miliona stanovnika, po veri pretežno hrišćana i animista. Najbrojnije etničke grupe u Južnom Sudanu su Dinka, Nuer i Azande. Glavni i najveći grad je Džuba, koji se nalazi na jugu države. Južni Sudan je, pre sticanja nezavisnosti, u dva navrata postojao kao autonomni region u sastavu Sudana. Poslednjih pedesetak godina pre proglašenja nezavisnosti Južnog Sudana, ovi prostori su bili zahvaćeni građanskim ratom, koji je odneo oko tri miliona života. Južni Sudan je jedna od najmlađih nezavisnih država, a samostalnost je zvanično stekao 9. jula 2011. godine, nakon uspešnog referenduma o nezavisnosti održanog u januaru 2011. Južni Sudan je postao 193. članica Ujedinjenih nacija 14. jula 2011. godine. Odlukom u Adis Abebi, od 27. jula 2011. godine primljen je u Afričku uniju kao 54. članica. Južni Sudan je jedan od najsiromašnijih država sveta i ima jednu od nalošijih humanitarnih situacija.
Avgust
urediSeptembar
urediOktobar
urediNovembar
uredi
Kvebek ili Kvibek (fr. Québec, izgovor [kebɛk]) je po površini najveća od 10 pokrajina u Kanadi koja se nalazi na istoku zemlje, i druga po broju stanovnika posle Ontarija. Status pokrajine ima od 1867. godine. Pokrajina se na zapadu graniči sa pokrajinom Ontario i Hadsonovim zalivom, na severu sa Hadsonovim prolazom i Ungavskim zalivom, na istoku sa pokrajinama Njufaundlend i Labrador i Nju Bransvik i na jugu sa SAD (saveznim državama Mejn, Nju Hempšir, Vermont i Njujork).
Stanovništvo ove kanadske pokrajine je većinom frankofono, tako da status primarnog zvaničnog jezika ima francuski, iako su zagarantovana prava i engleskoj govornoj manjini; Kvebek je jedina kanadska pokrajina u kojoj engleski nije glavni službeni jezik na pokrajinskom nivou, a Kvebečani od 2006. imaju status „zasebne nacije unutar ujedinjene Kanade“.
Glavni grad pokrajine i drugi po veličini je grad Kvebek u regiji Kapital Nasional, kog nazivaju „starim glavnim gradom” (fr. la vieille capitale) zato što je bio i glavni grad Nove Francuske, Donje Kanade, kao i same Kanade. Najvažnije urbano područje je područje Montreala u kom živi skoro polovina stanovnika pokrajine.
Decembar
uredi
Jermenija (jerm. Հայաստան, Hajastan), ili zvanično Republika Jermenija (jerm. Հայաստանի Հանրապետություն) je kontinentalna planinska država u regionu Zakavkazja. Smeštena je na raskrsnici puteva iz jugozapadne Azije i istočne Evrope između Turske na zapadu, Gruzije na severu, Irana i azerbjedžanske enklave Nahčivan na jugu, te Azerbejdžana i defakto nezavisne Nagornokarabaške Republike na istoku.
Jermenija je država sa bogatim i drevnim kulturno istorijskim nasleđem. Kraljevina Jermenija je bila prva država na svetu koja je hrišćanstvo proglasila službenom nacionalnom religijom, još početkom 4. veka — 301. godine. Iako je prema Ustavu Republike Jermenije danas država odvojena od crkve, Ustav uvažava istorijsku važnost Jermenske apostolske crkve kao nacionalne crkve Jermena.
Nekadašnja članica Sovjetskog Saveza danas je članica preko 40 međunarodnih organizacija, uključujući Ujedinjene nacije, Savet Evrope, Zajednicu nezavisnih država, Organizaciju Ugovora o kolektivnoj bezbednosti, Svetsku trgovinsku organizaciju, Azijsku razvojnu banku, Organizaciju crnomorske ekonomske saradnje, Frankofonije, a takođe je potpisnica NATO programa Partnerstvo za mir. Jermenija je od 2. januara 2015. član Evroazijske ekonomske unije i zemlja posmatrač u Pokretu nesvrstanih.