Preistorija Britanije
Preistorija Britanije obuhvata period britanske prošlosti od prvog dolaska ljudi na teritoriju Britanije do prvih pisanih spomenika, tj. do rimskog osvajanja Britanije 43. godine.
Kameno doba uredi
Paleolit uredi
(do 10.000 godine p. n. e.)
Čovek je naseljavao današnju Britaniju još od vremena kada je ona bila sastavni deo evropskog kontinenta. Tokom stotinama godina, dok je trajalo starije kameno doba, čovek se morao prilagođavati promenama klime. Četiri ledena doba smenjivala su se sa razdobljima umerene ili tople klime. Izvesno vreme, Britanija je zajedno sa ostatkom Evrope bila prekrivena ledenim pokrivačem.
Procenjuje se da je u vreme kada su Britanska ostrva sačinjavala poluostrvo na krajnjem zapadu Evrope, na tom prostoru živelo svega dve stotine pedeset ljudi. Oni su se kretali u stadima od kojih je zavisila njihova ishrana i koristili oruđe od neobrađenog kamena. Međutim, za vreme poslednjeg ledenog doba oni počinju da usavršavaju svoje oružje.
Paleolitska umetnost iz tog perioda i dan danas privlači pažnju. Čuveni su pećinski crteži iz mlađeg paleolita, kao i rezbarije na drškama oruđa. Kada je reč o Britaniji, ne može se govoriti o velelepnim primercima paleolitske umetnosti, kao što su oni koji postoje u pećinama Španije i Francuske. Engleska paleolitska umetnost ograničena je uglavnom na izrezbarene predmete, a i oni su u malom broju primeraka.
Mezolit uredi
(oko 10.000 do oko 5500 godine p. n. e.)
Povlačenje leda iz severne Evrope, pa i iz Britanije, uslovilo je nešto povoljnije prilike za preistorijskog čoveka, te se broj stanovnika počeo postepeno povećavati. Po mnogo čemu je, ipak, još uvek trajalo negdašnje stanje iz paleolita, dok su se pojave koje će biti karakteristične za neolit tek ponegde ustalile. Zbog toga se ovaj period u preistoriji naziva mezolitom − mlađe kameno doba.
Smatra se da se između 6500. i 6200. godine p. n. e. britansko kopno odvojilo od Evropskog kontinenta. To je uslovilo promenu klime iz kontinentalne klime u klimu kakva je danas: vlažna i blaga. Obilje padavina uticalo je na promenu biljnog pokrivača, te su zimzelene šume ustupile mesto vlažnim hrastovim šumama, a močvarni predeli u rečnim dolinama proširili su se na velike prostore. Jugoistočni deo Britanije bio je pokriven gorostasnim šumama i močvarama i nije bio naseljen.
Arheolozi su zaključili da se mezolitska Britanija može podeliti na više plemenskih područja. No, u osnovi, njihov način života bio je veoma sličan - tegoban ali pun promene. Oni se nisu stalno zadržavali na jednom mestu niti su imali stalna zanimanja. Podela poslova zavisila je od snage pojedinca, odnosno od pola i starosti. Između muškarca i žene nije bilo utvrđenog starešinstva. Položaj pojedinca u grupi zavisio je od njegovih sposobnosti, a nikako od nasleđenih prava ili od pola. Bilo je grupa u kojima je predvodnik bila žena ili je žena bila na položaju vrača. Unutrašnja bratstva postepeno su izgradila mroalne norme ponašanja. No, te norme nisu važile za ljude koji nisu članovi bratstva. Naprotiv, bilo je pohvalno naneti zlo tuđincu, preoteti mu ulov, naterati ga u bekstvo, čak i ubiti.
Tokom više hiljada godina mezolita, čovek je usavršio i govor. Izmišljena su božanstva, poštovan je kult mrtvih. Zahvaljujući tome, arheolozi nalaze očuvane predmete mezolitskog perioda u praistorijskim grobovima.
Neolit uredi
(oko 4000. do oko 2000. godine p. n. e.)
Pre nego što je kultura neolita dospela u Britaniju, ona je cvala u plodnim predelima Azije, Afrike i Evrope. Pa i kada se pojavila na Britanskim ostrvima, neolitska kultura nije bila potpuna (nema dokaza da su znali za tkačku veštinu).
Pošto na Britanskim ostrvima ne postoje plodne aluvijalne doline, kao u Mesopotamiji ili u Egiptu, život prvih zemljoradnika se odvijao u mnogo skromnijim oblicima nego u onim kolevkama civilizacije starog sveta. Neolitska Britanija prima nekoliko talasa migracije sa Iberijskog poluostrva i sa ušća Rajne. Doseljenici su prelazili tada mnogo uži Lamanš i naseljavali ostrvo na kome je bilo vrlo malo stanovnika. Tragove tih tamnoputih, mirnih zemljoradnika nalazimo i danas u etničkom tipu onih crnomanjastih dolihokefalnih Engleza, za koje se pogrešno govori da su keltskog porekla.
Oruđa neolitskog Britanca bila su sekira od glačanog kamena, bradva, srp, luk i strela. Kremen je bio na najvišoj ceni zbog svoje tvrdoće. Najpoznatiji praistorijski majdan rkemena nalazi se u istočnoj Engleskoj, u Grajmsovim pećinama.
Naselja iz neolitskog vremena bila su sagrađena od tako trošnom materijala da su, osim čvrstih kamenih predmeta, svi tragovi ondašnjeg života vremenom propali. Izuzetno je, na krajnjem severozapadu Britanije nađeno selo ok kamena, koje je nekoliko hiljada godina ležalo zatrpano peskom. Na malo ostrvo Skara Bre, iz grupe Orknijskih ostrva, dospeli su neolićani čamcima i naselili se.
Neolitski stanovnici Britanije su pravili posuđe od gline, mleli su brašno ručnim žrvnjem, i verovatno su varili pivo od ječma. Sve te poslove su obavljale žene. One su takođe šile odeću i obuću za sve ukućane. Igla im je bila od kosti, a konac od remena. Kult mrtvih bio je razvijen i u Britaniji, kao i u ostatku Evrope.
Bronzano doba uredi
(oko 2200 do 750 godine p. n. e.)
Mnogo pre početka bronzanog doba u Engleskoj, u drugim delovima sveta znalo se za obrađivanje metala. Na Britanska ostrva, to znanje doneo je jedan narod koji se doselio sa evropskog kopna. Arheolozi su ih nazvali Biker Folk prema karakterističnom obliku jedne njihove posude. To su bila ratoborna plemena koja su pokorila miroljubive Iberijce i uskoro se sa njima stopila. Zasluga ovoga plemena je u tome što su doneli znanje o topljenju, obradi i upotrebi metala. Došavši u Britaniju, već upoznati sa upotrebom bronze, oni su otkrili da je ova zemlja bogata nalazištima bakra i kalaja. Iz seljačke mase postepeno se izdvojio poseban sloj ljudi − kovači, čiji je zadatak bila obrada metala.
U domaćem životu bronzano oruđe takođe je odigralo veliku ulogu jer je poboljšan način obrade zemlje, a u ratu je bronzano oružje davalo premoć onima koji su ga koristili. Ostaci bronzanih hramova nađeni su na više mesta u Engleskoj, Škotskoj i Irskoj, ali od svih su najpoznatiji oni podignuti u današnjoj pokrajni Vilšer koja je poznata još pod nazivom Veseks. Oko 1500. godine pre naše ere, Veseks je bio središte jedne dobro organizovane i cvatuće civilizacije.
Stounhendž uredi
Iz perioda neolita i bronzanog doba potiče i najpoznatija građevina preistorijske Britanije - Stounhendž. On se nalazi u jugozapadnoj Engleskoj, nedaleko od grada Solsberija. Stounhendž govori o velikom naporu preistorijskog čoveka da se stvore dela dostojna bogova. Stounhedž se sastoji od dva koncentrična kruga kamenih blokova u čijem središtu se nalazi oltarski kamen. U zoru najdužeg dana u godini sunčani zraci padaju na taj kamen prolazeći između stubova ulaznih vrata. Smatra se da je ovo bilo svetilište boga sunca. Monoliti od kojih je izgrađeno svetilište grubo su oklesani i na njima su izvedena građevinska uobličavanja (ispusti i žlebovi). Zbog sličnosti sa spomenicima u drevnom Mikeni ili na Peloponezu pretpostavlja se da je graditelj Stounhendža bio upoznat sa civilizacijom Sredozemlja. Stounhendž je građen i dograđivan u tri faze.
Graditelji Stounhendža su donosili monolite iz kamenoloma u južnom Velsu, udaljenom oko 240 mi (390 km), odnosno blizu 400 km. Prevoz su obavljali splavovima do najbližeg mesta na obali, a odatle su morali tovar prebaciti kopnom do gradilišta. Za to su im služili balvani koje su umesto točkova podmetali pod stenu i uz učešće velikog broja radnika veoma sporo kotrljali po neravnom terenu.
Gvozdeno doba uredi
(750. godina p. n. e. do 43. godina n. e.)
Početkom gvozdenog doba, južna Engleska bila je dobro naseljena. Upotreba bronze bila je široko rasprostranjena, mada ne sveopšta. Još uvek je bio u upotrebi kameni alat jer je on bio svima pristupačan. Tek je gvožđe istisnulo iz upotrebe kamene alatke jer je bilo jevtinije od bronze. Iako nje bilo čvršće od bronzanih alatki, gvozdene alatke bile su daleko pristupačnije. Sa gvozdenim sekirama, čovek je počeo krčiti šume na Ostrvu.
Za potrebe topljenja gvozdene rude potrebne su peći u kojima se može proizvesti prilično velika temperatura. Uz to, ove peći imaju složeni uređaj za dovod vazduha, pri čemu se upotrebljavaju mehovi. Sve to svedoči o postojanju razvijenog preistorijskog društva.
Kelti uredi
Prvi malobrojni keltski doseljenici prešli su Lamanš oko hiljadite godine stare ere. Njih su iz drugih delova kontinenta potiskivala ratoborna plemena. Prvo pleme osvajačkih Kelta nazvani su Gali. Kasnije su naišla plemena Britona koja su ostrvu dala ime. Poslednji su se doselili Belgi po kojima je Belgija dobila svoj naziv. Prilikom rimskog osvajanja Britanije, Rimljanima su najviše muka zadavali Belgi. Pokušaji starosedeoca da spreče dolazak Kelta bili su bezuspešni.
Kelti su imali plemensko-ratničku društvenu organizaciju. Društvena svest prevazilazila je porodicu i bratstvo te se izjednačuje sa plemenom. Na čelu svih bratstava od kojih se sačinjavalo jedno pleme nalazio se poglavar, koji je sebe često nazivao kraljem. Mnogi kraljevi u to vreme borili su se oko prevlasti. Pokorena plemena morala su pobedniku prilagati divljač, stoku, ribe, barske ptice... Kelti su se isticali i obradom zlata.
Kelti su razvili mnogobožačku religiju iz kulta prirode. Sveštenstvo Kelta nazivalo se druidima. Druidi su imali moralnu vlast nad narodom. Na čelu organizacije druida nalazio se vrhovni druid. Njega je birao skup i on je doživotno obavljao svoju dužnost. Za druide je bio karakterističan i kult imele. Bogovima su prinosili životinjske, a ponekad i ljudske žrtve.
Kada su Rimljani došli u Britaniju, pokazali su se neprijateljski raspoloženi prema druidima. Oni nisu bili protivnici religije već same druidske odganizacije pošto su druidi podstocali duh otpora protiv rimskog prodiranja. Zbog toga su Rimljani preduzeli snažan napad na središte druida − ostrvo Anglesiju kod velške obale (59. godina). Ipak, uspomena na druide još zadugo se čuvala u narodu, a neki od njihovih običaja su prešli u britanski folklor. Tako i danas postoji običaj da se o Božiću kuća okiti imelom.
Vidi još uredi
Izvori uredi
- Istorija Engleske, kratak pregled - dr Ivanka Đukoviđ KOVAČEVIĆ (1—18)