Radenko Stanković
Radenko Stanković (Leskovica, 26. april 1880 — Beograd, 5. decembar 1956) bio je srpski lekar-kardiolog, osnivač i profesor Medicinskog fakulteta u Beogradu, senator, ministar prosvete za vreme vladavine kralja Aleksandra I i kraljevski namesnik maloletnog kralja Petra II Karađorđevića.
| Radenko Stanković | |
|---|---|
.jpeg) | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 26. april 1880. |
| Mesto rođenja | Leskovica, Austrougarska |
| Datum smrti | 5. decembar 1956. (76 god.) |
| Mesto smrti | Beograd, FNRJ |
Biografija
urediRođen je u banatskom selu Leskovica, na levoj obali Nere, kod Bele Crkve. U Novom Sadu je završio Srpsku veliku gimnaziju. Medicinske nauke je studirao u Budimpešti, Inzbruku i Beču, gde je i doktorirao 1903. godine. Do 1906. godine bio je u Beču asistent prof. Hermana Notnagela i dr Karla Landštajna.
Od 1906. do 1920. imao je u Zagrebu privatnu ordinaciju. U to vreme uključio se u rad Srpskog privrednog društva Privrednik u Zagrebu gde je bio član uprave.[1] Znatna je bila njegova uloga za vreme oslobođenja u Narodnom vijeću, gde je bio poverenik za socijalnu politiku. Po prelasku u Beograd na novoosnovanom Medicinskom fakultetu izabran je za vanrednog profesora interne propedeutike 1921. godine. Školske 1921/22. bio je na studijskom putovanju po SAD. Po povratku izabran je za šefa Interne propedeutičke klinike, u kojoj je instalirao prvi EKG aparat u Srbiji.[2]
Redovni profesor i lični lekar kralja Aleksandra bio je od 1929. godine Kliniku je, pošto je imenovan za senatora, napustio u drugoj polovini 1932. godine.
Početkom 1934, nakratko je bio ministar prosvete. Nakon ubistva kralja Aleksandra I, oktobra 1934. godine, imenovan je za kraljevskog namesnika maloletnog kralja Petra II Karađorđevića, zajedno sa knezom Pavlom Karađorđevićem i Ivom Perovićem. Vlast je u suštini pripala Pavlu Karađorđeviću, jer su druga dvojica namesnika svedena na „prisutne građane“.[3] Na mestu namesnika, knez Pavle je ostao sve do puča 27. marta 1941. godine, kada je otišao u izgnanstvo. Na imanju u blizini čortanovačkog tunela je izgradio zamak.[4]
Bio je prisutan na sednici Krunskog saveta, 6. marta 1941. gde je doneta odluka da Kraljevina Jugoslavija pristupi Trojnom paktu uz određene uslove. Namesnik Stanković se na sednici zalagao za „simboličan rat“ protiv Nemaca, što je značilo da kralj i vlada sa 100.000 vojnika treba da se probiju u Grčku i pridruže britanskim vojnim snagama. Ovaj njegov predlog je odbijen od ostalih učesnika sednice. Na sednici je došlo do sudbonosnog izbora između rata i pakta. Na kraju se pristupilo glasanju, gde su se svi jednoglasno složili da se pakt prihvati uz određene uslove.
Dva dana posle potpisivanja protokola o pristupanju Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu u dvorcu Belvedere 25. marta 1941. godine, grupa visokih jugoslovenskih oficira je izvela vojni udar, zbacila vladu i Namesništvo, uhapsila premijera Dragišu Cvetkovića i ostale ministre, proglasila kralja Petra II Karađorđević za punoletnog i predala mu vlast.
Dana 27. marta, oko 7 uveče, knez-namesnik Pavle Karađorđević, sa ostalom dvojicom namesnika dr Radenkom Stankovićem i dr Ivom Perovićem, potpisao je ostavku.
Po već oprobanom modelu munjevitog rata, Nemačka je napala Kraljevinu Jugoslaviju bez objave rata 6. aprila izjutra.
Posle okupacije Kraljevine Jugoslavije 1941. godine, Nemci su uhapsili dr Stankovića i odveli ga u Austriju, pokušavajući da ga nagovore da formira srpsku vladu, što je on odbio. U Austriji je ostao godinu dana. Po povratku u Beograd je penzionisan, a u kućnom pritvoru se nalazio do kraja rata.
Okružni sud u Beogradu osudio je 1949. godine dr Stankovića na 12 godina zatvora, gubitak svih građanskih prava i konfiskaciju celokupne imovine. Kaznu je izdržao u zatvoru u Sremskoj Mitrovici iz kojeg je pušten 1956. (ili 1953.[5]) godine, teško bolestan. Preminuo je decembra iste godine.
Rehabilitovan je 18. decembra 2006. godine odlukom Okružnog suda u Beogradu Reh. br. 24/06.
Dr Stanković je bio mason.[6] Njegov sin bio je vajar Radeta Stanković.
Bibliografija
uredi- Aritmije, Medicinski pregled, 1/1926.
- O konstantnosti pojava kod mitralne stenoze, Medicinski pregled, 3-4/1929.
- Nosologija u internoj dijagnostici, Medicinski pregled, 3/1929.
Vidi još
urediReference
uredi- ^ Nikola Gaćeša, Srpsko privredno društvo Privrednik (1814—1997), Matica srpska, Novi Sad, 2004
- ^ „Radenko Stakovic”. www.fbg.org.rs. Текст „ Форум београдских гимназија” игнорисан (помоћ)
- ^ Petranović 1988, стр. 211.
- ^ "Политика", 17. дец. 1936
- ^ Еxregent leaves a Yugoslav Prison. nytimes.com Aug. 30 1953
- ^ Petranović 1988, str. 284.
Literatura
uredi- Dimić, Ljubodrag (2001). Istorija srpske državnosti. 3. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Pavlowitch, Stevan K. (2008). Hitler's new disorder: the Second World War in Yugoslavia. Columbia University Press. ISBN 978-0-231-70050-4.
- Petranović, Branko (1980). Istorija Jugoslavije 1918-1978. Beograd: Nolit.
- Petranović, Branko (1988). Istorija Jugoslavije 1918-1988. 1. Beograd: Nolit.
- Tomasevich, Jozo (1975). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0857-9.
Spoljašnje veze
uredi- Novine Glas javnosti - Rehabilitacija za Radenka Stankovića Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. mart 2016)
- Glas javnosti - Smetao i Nemcima i komunistima Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. januar 2018)
