Rudnik Lece
Rudnik Lece nalazi se u neposrednoj blizini istoimenog naselja Lece koje pripada opštini Medveđa, u podnožju Radan planine. Rudnik je na nadmorskoj visini od 525 m. To je krševit predeo, živopisnog izgleda, prilično pošumljen i dosta gusto naseljen. Rudnik okružuju sela Lece, po kome je i dobio ime, zatim Drence, Gajtan, Bučumet, Gazdare, Pusto Šilovo i druga.
Selo Lece je, pre svega zahvaljujući rudniku, postalo centar okoline. U selu se nalaze stara i nova rudnička kolonija, samačke zgrade (dve u Lecu i jedna u Gazdaru) i veći broj stambenih zgrada.
Geografski položaj uredi
Selo Lece, u čijoj se neposrednoj blizini nalazi rudnik, smešteno je između planina Radan, Petrove gore, Majdana i Rasovače.
Ovo selo udaljeno je 30-ak km zapadno od Leskovca, 35 km severoistočno od Prištine i istočno od Trepče i 20-ak km jugoistočno od Kuršumlije. Na 10-ak km od Leca nalazi se varošica Medveđa, sedište opštine dok je na 20-ak km od rudnika Sijarinska banja, poznata po svojim lekovitim izvorima.
Najbliža železnička stanica je Leskovačka preko koje se ruda otpremala prugom Beograd-Niš-Skoplje. Lece je povezano sa Leskovcem asfaltnim putem preko Lebana dugim 52 km i sa Prištinom putem preko Tulara i Medveđe dugim 60 km.[1]
Fizičko-geografske odlike uredi
Geološku građu ove rudne oblasti čine stene andezitskog kompleksa tercijarne starosti. Prema stručnim nalazima, stene ovog kompleksa nastale su u toku gornjeg oligocena i miocena deponovanjem moćnih izliva andezita i naslaga njihovih piroklastita preko metamorfnog kompleksa stena Srpsko-makedonske zone proterozojske starosti.
Stvaranje ležišta i rudnih pojava olova, cinka i zlata u rejonu Leca genetski je vezano za tektonsko-magmatske procese tercijarne metalogenske epohe.
U leckom andezitskom masivu ima rudnih i nerudnih minerala. Od rudnih minerala prisutni su: pirit, markasit, sfalerit, halkopirit, enargit, galenit, hematit itd a od nerudnih: karbonat, kvarc, apatit i dr.
Ovo ležište, sa svojom bližom i daljom okolinom, nalazi se u području koje čini deo velikog slišanskog (jablaničkog) andezitskog masiva koji se, prema jugu, kod Tulara sužava. Dužina ovog masiva iznosi oko 50 km a najveća širina do 25 km. Prema severozapadu ovaj masiv doseže skoro do Kuršumlije a na jugu do Tulara odnosno Kitke (Velja Glava). Njegova površina iznosi oko 750 km2.
Bitnu karakteristiku leckog rudnog rejona, rudnog polja i samog ležišta čine brojne kvarcio-brečaste zone. One su posledica hidrotermalnih procesa i nalaze se u rasedima i rasednim zonama nastalim u dva osnovna pravca: severozapad – jugoistok i istok-zapad. Dužina kvarc-brečastih zona i kvarcnih žica iznosi nekoliko stotina metara, ređe i do nekolikiko kilometara, a njihova debljina kreće se od par metara do preko 50 metara.
Glavno ležište olova, cinka, zlata, srebra i drugih metala vezano je za pukotinsku zonu Rasovača – Šuta i Jezerina u dužini od 3,5 km.
Izvori mineralne vode u rejonu Sijarinske banje i Tulara ukazuju na ostatke tercijarnog vulkanizma u ovom kraju.
U topografskom pogledu, oblast rudnika „Lece” zadržala je sve karakteristike vulkanskog terena. Oštri vrhovi vulkanskih kupa izdvajaju se oblikom i visinom od ostalih delova masiva. Prosečna nadmorska visina ove oblasti kreće se između 500 i 750 m dok su vrhovi vulkanskih kupa retko niži od 1 000 m. Veći vrhovi u oblasti su Šopot (1 408 m), Sokolov vis (1 370 m), Ravna planina (1 194 m), Sveti Petar ( 1 149 m), Majdan planina (1 090 m) i drugi. Hidrotermalne promene (silifikacija i kaolinizacija) uticale su da se na terenu stvore izraziti rišovi i odseci, koji štrče i do deset metara.
Morfološku granicu istočnog oboda masiva, od ogranaka Radan planine do nešto severnije od „Leca”, čini venac andezitskih kupa Petrovca. Tu je prelaz između tufova, koji ograničavaju andezitski masiv, i škriljaca.
Najveći broj dolina usečen je na granici sučeljavanja dva andezitska sliva dolina Gajtanske reke, Rasovačkog i Brajšorskog potoka. Dolinske strane retko prelaze nagib od preko 30o.
U morfološkom pogledu, posebnu karakteristiku terenu daju pukotinske zone i najmlađa facija andezita. Pukotine su najčešće otkrivene na padinskim stranama. Najmlađi andeziti imaju osobinu da se u reljefu ističu svojim kupolastim oblicima a ponekad masama sa određenim sistemima naprslina.
Klima rudne oblasti vrlo je povoljna za rad rudnika, transport rude i prevoz radnika.
Osnovna hidrografska karakteristika ovog područja jeste veliki broj duboko usečenih vodenih tokova. Manji rečni tokovi (Lecka reka, Gajtanska reka) i potoci imaju bujični karakter dok tokom leta gotovo presuše. Ovi tokovi utiču u Gazdarsku reku, pritoku Jablanicu. Male količine podzmenih voda čine da je jama rudnika relativno suva i da se voda iz tri vodosabirna okna lako i brzo ispumpava. Rudnik se snabdeva pijaćom vodom vodovodom koji je izgrađen od Radana do Leca. [1]
Tragovi starih naselja i rudarskih radova uredi
Tragovi materijalne kulture potvrđuju da je rejon rudnika bio naseljen još u praistoriji.
U okolini rudnika, na prostoru od oko 10 km, pronađeni su tragovi praistorijskog života na nekoliko mesta: u selima Drence (na mestu zvanom Vrtop), Lece (u Lisavcu i Rasovačkom potoku), na planini Rasovači, Gornjem Bučumetu (zaselak Šišince), Medveđi, Petrilju, Lozanu, Vujanovu i drugde.
Arheološki ostaci spomenika, kastela, crkava, opeka, keramika, rudarskog alata, puteva koji su povezivali Južnu Moravu i Nišavu preko Toplice i Jablanice sa Kosovom ukazuju da su se Rimljani, pored ostalog, bavili rudarstvom. Tragova Rimljana ima u Lecu, Gazdaru, Pustom Šilovu. Na oko 2000 metara od rudnika nađeni su spomenici sa latinskim natpisima. U selu Lecu, u ruševinama crkve i u blizini bivše uprave rudnika „Lece”, nađena su 2 spomenika koji su sada u Narodnom muzeju u Leskovcu. U ataru sela Gazdara nađena su 3 spomenika: 2 u crkvi svetog Prokopija a drugi nedaleko od crkve u Gazdaru, na levoj obali Lecke reke. Svi ovi spomenici potiču iz II i III veka naše ere. Okolina Leca bila je gusto naseljena za vreme Rimljana i Vizantijaca. Na to ukazuje gustina porušenih crkava iz tog doba kao i nađeni novac (zlatni, srebrni i bakarni) na više mesta koji potiče iz vremena od III do VI veka.
Iz rimskog perioda ostalo je više lokaliteta koji nose nazive „Rimski cirk”, „Rimski majdan” i Majdan planina (Madam) koji svedoče o radovima na vađenju rude i topljenju. Rimljani su uglavnom radili na površini i u mekim delovima stena, a nešto manje u tvrdim stenama. Rimsko rudarenje bilo je velikog obima i značajnog intenziteta.
Oko glavnog ležišta „Leca”, na južnoj strani Rasovače, nalazi se mesto Pećura na kome se takođe radilo u dalekoj prošlosti. Pre rata, u potrazi za olovom, cinkom i zlatom, nađena je ruda iz koje je vađen poludragi kamen (ametist i ahat). Posle Drugog svetskog rata, ovaj nalaz potvrdio je poznati inženjer geologije A. Cisarc. On smatra da je u antičko doba ovde otkopavano drago kamenje.
Obimni radovi izvođeni su i u vreme postojanja Vizantije. Postoje i srednjovekovni tragovi rudarenja u području „Leca”. Ovi radovi su po svom obimu znatno skromniji. Ovde su radili i Sasi, koji su u XIII i XIV veku, na zahtev Dubrovnika i Venecije a po odobrenju srpskih vladara došli u ove krajeve.
Bez obzira na nedostatak podataka pouzdano se može tvrditi da je rudarstvo bilo rasprostranjeno na prostoru od Novog Brda, preko Gornje Jablanice do Leca i Đavolje varoši u Kosanici. Rudarski radovi mogu se lokalizovati na celine oko rudnika „Lece”, Tulara – Medevca, Marovca – Borovca – Sijarinske banje i Đavolje varoši. Gotovo u svakom selu, na ovom području, nalaze se arheološki ostaci rudarskih radova od kojih se izdvajaju između rudnika „Leca” i Đavolje varoši, u Gornjem Gajtanu, na Gajtanskim vratima, Sokolovom visu, Ivankuli i Kosanici (vidljivi su izvesni tragovi starih rudarskih radova).
Tragovi starih rudarskih radova pronađeni su na Radanu, Majdanu (planine koje okružuju Lece) koje su i dobile ime po rudama ili rudnicima. Na Radanu tragovi su pronađeni u selima Majkovcu, Ivanju, Borovcu, Marovcu. U užem i širem rejonu „Leca”, na rudarske radove u prošlosti, ukazuju i ostaci topljenih ruda: troska (šljaka), peći i toponimi. To potvrđuje da su rudarski radovi trajali dugo i da je ruda prerađivana na više mesta. Nažalost, nema puno podataka o tome.[1]
Istorijat razvoja rudnika uredi
Najstariji tragovi rudarstva datiraju iz doba Rimljana. Pedesetak metara jugoistočno od današnje jame, iznad Leca, sasvim dobro je očuvan broj o radovima na preko 300 metara dužine u rimsko vreme. Prošlo je preko 1.500 godina a ti tragovi nisu izbrisani, pa jasno pokazuju kako su Rimljani kopali rudu. Pored tragova o površinskim radovima, sačuvan je i rimski hodnik (tunel) od preko 80 metara dužine sa raznim manjim oknima (bunari).“
Oko 1200. godine u ove krajeve stižu Sasi. Tragovi njihovog rada nalaze se u starom hodniku, poznatom po imenu „Rimski tunel“. Dr. D. Pešut je o njima zapisao: „Još uvek su, na ovom hodniku, jasno očuvani karakteristični detalji saskog stila izrade rudarskih postrojenja. Padom Novog Brda i Srbije u turske ruke, rudarstvo je naglo opalo, ali nije svuda prestalo. Turski izvori o ovoj privrednoj grani dosta su oskudni. Ipak, sačuvani su podaci da su u trećoj i četvrtoj deceniji 16. veka na području „Leca“ radila dva rudnika, od kojih je jednom bilo ime „Prlo“, a nalazio se verovatno između sela Leca i Stuble, na mestu Vrelo. Ime drugog rudnika, to je verovatno samo „Lece“, nije identifikovano, kaže dr. Olga Zirojević. Na osnovu toga, moglo bi se, znači pretpostaviti, sa dosta sigurnosti, da je rad u kopovima „Leca“ nastavljen i pod Turcima. Nedostatak podatak o tome ukazuje, najverovatnije, na mali obim rudarske proizvodnje.“
Od 1903. godine, profesor Živojin hadžić, tada direktor leskovačke gimnazije i narodni poslanik Skupštine Kraljevine Srbije, dobio koncesiju da vrši istražne radove i kopove u jablaničkom srezu. Nakon udruživanja sa partnerima, prve istražne radove obavili su u ležištu „Lece“ jula 1904. godine sa seljacima koje su angažovali za rad. Radnici su radili 12 časova dnevno, za šta su imali dnevnicu od jednog dinara. Istražni radovi su vršeni do 1912. godine.
Posle Prvog svetskog rata, industrijalac Živojin Žika Rafajlović iz Leskovca dobio je koncesiju i dve godine 1921-1923. vršio je istražne radove u ataru sela Drence. 1923. godine, Milan Popović vršio je istražne radove jugoistočno od mesta na kojima se radilo u rimsko vreme. Od 1928. godine Gavrilo Nikolić Gaja iz Lebana, bivši načelnik sreza jablaničkog i narodni poslanik Demokratske stranke, vršio je istražne radove u rejonu „Leca“. On je bio najaktivniji istraživač, njegovi radnici su vršili i miniranja.“[2]
Rudnik Lece otvoren je 1931. godine od strane AA "British Pacific" i Rudnika bakra Bor. U periodu od 1931—1941. godine otkopano je oko 59000 tona rude.
Proizvodnja je prekinuta 1941. godine, kada je korišćen od strane okupatora kao magacinski prostor, te je jednom prilikom bio i meta diverzije partizanskih jedinica pod vođstvom Ratka Pavlovića Ćićka. Nakon završetka Drugog svetskog rata proizvodnja je pokrenuta 1951. godine. Do 1953 rudnik je obnovljen u potpunosti i izgrađena je nova flotacija u selu Gazdare. Pored flotacije izgrađeno je i postrojenje cijanizacije 1956 god. Zamena opreme, koja je dotrajala, obavljeno je 1975 - 76 godine, oprema je nabavljena iz Sovjetskog Saveza i Italije. U periodu od 1953—1990. godine otkopano je i prerađeno 2,88 miliona tona rude. Od 29. decembra 1995. godine posluje u sastavu RMHK -Trepča, sve do 2003. godine. Od 2003 -2008. godine rudnik posluje ka samostalno preduzeće DP RIF-Lece sa sedištem u Medveđi, a potom je privatizovan.[3]
Kvalitet rude uredi
Novija istraživanja uredi
Novija istraživanja pokazuju da je rudnik jedan od najvećih nalazišta zlata u Evropi, sa prosečnim udelom od 260 gr zlata po toni rude.[4]
Reference uredi
- ^ a b v Ilić, Nikola (1984). Rudnik Lece. Leskovac.
- ^ Moj grad Leskovac | Moj grad Leskovac je portal namenjen građanima Leskovca, čiji je cilj da motiviše, informiše i podstiče građane da vole svoj grad u kome žive. Ono što nudi o...
- ^ „Razvoj rudnika”. Arhivirano iz originala 14. 03. 2014. g. Pristupljeno 04. 10. 2018.
- ^ Blic Online | Rudnik Lece najveći evropski rudnik zlata