Svetozar Pribićević
Svetozar Pribićević (Kostajnica, 26. oktobar 1875 — Prag, 15. septembar 1936) je bio srpski političar, ministar unutrašnjih poslova i ministar prosvete Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Od zagovornika jake centralne vlasti postao njen protivnik.
| Svetozar Pribićević | |||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||||||||||||||
| Lični podaci | |||||||||||||||||||||||||||||
| Datum rođenja | 26. oktobar 1875. | ||||||||||||||||||||||||||||
| Mesto rođenja | Kostajnica, Austrougarska | ||||||||||||||||||||||||||||
| Datum smrti | 15. septembar 1936. (60 god.) | ||||||||||||||||||||||||||||
| Mesto smrti | Prag, Čehoslovačka | ||||||||||||||||||||||||||||
| Državljanstvo | Kraljevina Jugoslavija | ||||||||||||||||||||||||||||
| Narodnost | Srbin | ||||||||||||||||||||||||||||
| Univerzitet | Univerzitet u Zagrebu | ||||||||||||||||||||||||||||
| Politička karijera | |||||||||||||||||||||||||||||
| Politička stranka | Srpska samostalna stranka (u Austrougarskoj) Demokratska stranka (1919—1924) Samostalna demokratska stranka (od 1924) | ||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||
Biografija
uredi
Svetozar je jedan od četvorice sinova oca Vasa, građanskog učitelja iz Glavičana i majke Hristine, domaćice.[1] Svetozar je imao trojicu braće: Milana, oficira, Valerijana Vasu, profesora i Adama. Pribićevići nisu bili istaknuta porodica među Srbima u bivšoj Vojnoj krajini, ali ih je njihov otac sve školovao, što nije bilo uobičajeno u to vrijeme i na tim prostorima.[2] Pribićević je kao student u Zagrebu pripadao krugu napredne omladine. Svoje političke poglede izneo je 1897. u programskom članku Misao vodilja Srba i Hrvata (u almanahu Narodna misao) u kojem je zastupao gledište da su Srbi i Hrvati jedan narod. Posle diplomiranja na zagrebačkom univerzitetu Pribićević je jedno vreme predavao matematiku.[2]
Od 1902. je bio urednik Novog Srbobrana, organa Srpske samostalne stranke. Učestvovao je u osnivanju Hrvatsko-srpske koalicije (1905), i postao vođa njenog srpskog krila. Posle istupanja Franje Supila iz koalicije, Pribićević je bio njen stvarni šef.
Njegovom političkom ugledu nije previše naudilo suđenje trojici njegove braće, u montiranom veleizdajničkom procesu (1908), koji se završio dugogodišnjim robijama za dvojicu braće. Vrlo brzo, 1910. ovaj proces je obustavljen, a učesnici pomilovani.
U vreme Prvog svetskog rata vodio je oportunističku politiku, ali se pred slom dvojne, Austrougarske monarhije priključio Narodnom vijeću Slovenaca, Hrvata i Srba i postao njegov potpredsednik. Pribićević je igrao značajnu ulogu u danima stvaranja zajedničke jugoslovenske države.
Zastupnik centralizma (1918—1927)
urediSmatrajući da su Hrvati i Srbi jedan narod, svoju političku aktivnost usmeravao je na izgradnju jugoslovenskog unitarizma, i zalagao se za centralističko uređenje države. Na tim koncepcijama bio je jedan od osnivača Demokratske stranke (1919) zajedno sa Ljubom Davidovićem, Jašom Prodanovićem i drugima, i vodio odlučnu borbu protiv federalističkih snaga, posebno protiv Stjepana Radića i njegove Hrvatske republikanske seljačke stranke. U Kraljevini SHS bio je ministar unutrašnjih poslova (1919—1920) te ministar prosvete (1920—1922. i 1924—1925). Pribićević se razišao sa Davidovićem posle Davidovićevog sporazuma sa HRSS o decentralizacije države. On je u takvom popuštanju video opasnost za prevagu srpske buržoazije u hrvatskim krajevima, gde su Srbi predstavljali brojno slabiju snagu.[3] Zbog neslaganja sa umerenijim delom vođstva Demokratske stranke o tom pitanju, Pribićević je istupio iz nje (1924) i sa 14 poslanika osnovao Samostalnu demokratsku stranku (SDS), koja je isticala svoj unitaristički i centralistički program.
Tada je sa Nikolom Pašićem osnovao vladu Nacionalnog bloka koja je branila centralistički Vidovdanski ustav. Kada je Pašić zaključio sporazum sa Stjepanom Radićem (1925), Pribićević je prešao u opoziciju.[4]
Zastupnik federalizma (1927—1936)
uredi
Smatrajući da je njegova podrška radikalima učvrstila srpsku dominaciju, on je posle skupštinskih izbora 1927. povezao svoju stranku sa Radićevom Hrvatskom seljačkom strankom (koja je prešla u opoziciju) i s Radićem stvorio Seljačko-demokratsku koaliciju (SDK).
Tada je počela njegova postepena transformacija: od pobornika centralizma postao je njegov protivnik. U vreme Šestojanuarske diktature interniran je u Brus (Srbija), a zatim je zbog lošeg zdravlja prebačen u bolnicu u Beograd, u odeljenju koje je služilo kao zatvor. U bolnici je proveo više od osamnaest meseci. Da bi izbegao ponovno interniranje u Brus, Pribićević je započeo štrajk glađu i zatražio da iz zdravstvenih razloga otputuje u Čehoslovačku. Pod pritiskom Čehoslovačke i Francuske, vlada je dopustila da ode u inostranstvo. Pribićević je 23. jula otišao u Prag. U Čehoslovačkoj je proveo dve godine, zatim tri godine u Francuskoj, a 1936. se vratio u Prag, gdje je i umro od raka pluća.[5] Sahranjen je na Olšanskom groblju.[6]
U emigraciji je napisao Diktatura kralja Aleksandra (fr. La dictature du roi Alexander 1933), svoj politički obračun sa kraljem Aleksandrom, u kojoj se izjasnio za federalno i republikansko ustrojstvo Jugoslavije. Kralja Aleksandra je nazvao tiraninom koji bi radije da amputira Hrvatsku od Jugoslavije nego da uvede federalno uređenje.[7] Svoje novo stajalište je izrazio u Pismu Srbima (1933), u kojem se zalagao za sporazum Srba i Hrvata na osnovu ravnopravnosti obaju naroda: „Svaki drugi put i rješenje značilo bi vječite trzavice, međusobne sukobe i ratove, koji bi se na kraju katastrofalno završili za oboje...“
Pred kraj života naglašavao je i potrebu stvaranja seljačko-radničkog pokreta.[8]
Reference
uredi- ^ Političke aktivnosti Pribićevića Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. decembar 2013), Pristupljeno 28. 4. 2013.
- ^ a b Banac 1988, str. 170.
- ^ Petranović 1988, str. 139–140.
- ^ „Šta je vođa Srba iz Hrvatske poručivao Srbiji 1934: „Ili dogovor s Hrvatima ili katastrofa za oboje””. Telegraf.rs (na jeziku: srpski). 2021-07-25. Pristupljeno 2023-01-31.
- ^ Tomasevich 2002, str. 28.
- ^ "Politika", 20. sept. 1936
- ^ Banac 1988, str. 171.
- ^ „SVETOZAR PRIBIĆEVIĆ – bezrezervno je vjerovao u jedinstvo Srba i Hrvata”. PROSVJETA | Službeni portal (na jeziku: hrvatski). 2021-10-26. Pristupljeno 2023-01-31.[mrtva veza]
Literatura
uredi- Mikavaca, Dejan (2017). Prečanski Srbi do sloma Austrougarske: Jovan Subotić i Svetozar Pribićević. Novi Sad: Prometej i RTV. str. 401. ISBN 978-86-515-1284-4.
- Pavlović, Marko (2000). Jugoslovenska država i pravo: 1914-1941. Kragujevac: N. Pavlović. str. 375. ISBN 86-83313-01-8.
- Kazimirović, Vasa (2022). Srbija i Jugoslavija 1914-1945, Knj. 1. Novi Sad: Prometej. str. 722. ISBN 978-86-515-2015-3.
- Kazimirović, Vasa (2022). Srbija i Jugoslavija 1914-1945, Knj. 2. Novi Sad: Prometej. str. 698. ISBN 978-86-515-2017-7.
- Radojević, Mira (2018). Srpski narod i jugoslavenska kraljevina 1914-1941, tom I. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 428. ISBN 978-86-379-1388-7.
- Dimić, Ljubodrag (2001). Istorija srpske državnosti. 3. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Krestić, Vasilije (1991). Istorija Srba u Hrvatskoj i Slavoniji 1848-1914. Beograd: Politika.
- Mikavica, Dejan (2011). Srpsko pitanje na Ugarskom saboru 1690-1918. Novi Sad: Filozofski fakultet.
- Mikavica, Dejan (2015). Srpska politika u Hrvatskoj i Slavoniji 1538-1918. Novi Sad: Filozofski fakultet.
- Mikavica, Dejan (2017). Srpska politika u Hrvatskoj 1538-1918. Novi Sad: Zavod za kulturu Vojvodine.
- Mikavica, Dejan (2018). Srpska politička elita u Austrougarskoj monarhiji: 1860-1918. 2. Novi Sad: Zavod za kulturu Vojvodine.
- Petranović, Branko (1980). Istorija Jugoslavije 1918-1978. Beograd: Nolit.
- Petranović, Branko (1988). Istorija Jugoslavije 1918-1988. 1. Beograd: Nolit.
