Stari dvor

Stari dvor je reprezentativno zdanje u Beogradu, na uglu Ulice kralja Milana i ulice Dragoslava Jovanovića, čiji glavni ulaz gleda na Bulevar kralja Aleksandra. Dvor, koji je podigao kralj Milan I Obrenović u periodu 1881–1884, bio je rezidencija kralja Petra I Karađorđevića (u periodu 1903–1921) i kralja Aleksandra I (1921–1922), a danas je sedište Skupštine grada Beograda.

Stari dvor
Stari dvor, pogled iz Bulevara kralja Aleksandra Stari dvor, pogled iz Bulevara kralja Aleksandra
Informacije
Lokacija	Beograd, Srbija
Status	završena
Sagrađena	1881-1884; 1947-1949
Kompanije
Arhitekta	Aleksandar Bugarski i Dragiša Brašovan

Stari dvor, zajedno sa zgradom Novog dvora, danas predstavlja svedočanstvo prvog dvorskog kompleksa u Srbiji i vladavine dve dinastije, Obrenović i Karađorđević.

Istorijat

Istorija prvog dvorskog kompleksa u Beogradu seže sve do četrdesetih godina 19. veka, kada je imanje koje je obuhvatalo prostor današnjeg Pionirskog parka, zajedno sa Devojačkim parkom, između Ulica kralja Milana i Kraljice Natalije, kupio Stojan Simić, jedan od najuticajnijih ljudi Kneževine Srbije, vođa ustavobraniteljskog režima i predsednik Državnog saveta.

Stari dvor noću

Simić je isušio močvare, nasuo i izravnao teren, i na neparnoj strani današnje Ulice kralja Milana podigao kuću u periodu 1840-1842. godine, koja je kasnije dobila naziv Stari konak. Otkup ovog zdanja sa okolnom baštom za potrebe smeštanja dvora kneza Aleksandra Karađorđevića 1842/43. godine označio je nastajanje prvog dvorskog kompleksa u Beogradu. Zgrada je za potrebe kneževskog dvora detaljno preuređena i znatno proširena, oko bašte je podignuta ograda a ostatak močvare je isušen i bašta iznova uređena. Pretvaranju u reprezentativnije uređen „vernakularni vrt“ posvetila je pažnju još kneginja Persida Karađorđević. Dvorska bašta bila je podeljena na „vrt“, okrenut ka Ulici kralja Milana koji je činio reprezentativni deo dvorske celine i na „park“ u zadnjem delu ograđen zidanom ogradom. U središnjem delu parka nalazio se bazen sa skulpturom devojke sa krčagom u ruci, izrađenom u Beču. Od sredine 19. veka oko Starog konaka, kao stožera budućeg kompleksa, podignut je čitav niz građevina: Mali dvorac, Dvor prestolonaslednika (zgrada Ministarstva inostranih i unutrašnjih poslova), zgrada Maršalata dvora i nekoliko pomoćnih objekata prema Dvorskoj (danas ulica Dragoslava Jovanovića) i ulicama Kneza Miloša i Krunskoj. Nijedna od navedenih građevina nije sačuvana do danas.

Ideja o pretvaranju dvorskog kompleksa u reprezentativnu vladarsku rezidenciju javila se u vreme sticanja državne i teritorijalne samostalnosti nakon Berlinskog kongresa 1878. godine, a dodatno je bila podstaknuta i pripremama za proglašenje Srbije za kraljevinu 1882. godine. Budući dvor zamišljen je kao tročlana kompozicija, čiji je centralni deo namenjen boravku vladara predviđen na mestu Starog konaka. Sa desne strane Starog konaka planirana je izgradnja krila namenjenog za Dvor prestolonaslednika, dok je levo krilo trebalo da služi za održavanje svečanih prijema i diplomatskih poseta. Od celokupne zamisli realizovano je jedino levo krilo kompleksa – Stari dvor, dok je izgradnja desnog krila izvedena tek tri decenije kasnije podizanjem Novog dvora prema potpuno novom projektu. U doba austro-ugarske okupacije u Prvom svetskom ratu Sala trona Kraljevskog dvora je pretvorena u katoličku crkvu.

Stil izgradnje

Ovu je zgradu u duhu akademizma i s dekoracijom antičkog, renesansnog i baroknog porekla, projektovao Aleksandar Bugarski, a na osnovu zamisli i prema uputstvima samog kralja Milana Obrenovića. To je veoma reprezentativno zdanje, koje su prvobitno krasile i dve velike kupole sa pozlaćenim krunama na vrhu. Međutim kako je zgrada Starog Dvora teško oštećena u oba Svetska rata, današnji izgled Dvora se delimično razlikuje od prvobitnog. Neki delovi palate su potpuno uništeni (na primer Dvorska kapela) ili su izmenjeni. Dvoglavog orla u poletu na vrhu ugaone kupole, u komunističkom periodu, zamenila je zvezda petokraka, simbol nove države. Početkom 1997. godine skinuta je petokraka, a u septembru iste godine nakon sanacije kupole postavljena je pozlaćena skulptura dvoglavog orla, rad vajara Miroljuba Stamenkovića, izrađen po projektu arhitekte Zorana Jakovljevića.

Stari dvor je sagrađen u periodu od 1881. do 1884. godine na mestu nekadašnjeg Malog dvorca kneza Mihaila na uglu Ulica kralja Milana i Dvorske (danas Dragoslava Jovanovića). O unutrašnjoj dekoraciji Starog dvora brinula se komisija koju su pored arhitekte Bugarskog činili profesor Velike škole Mihailo Valtrović i slikar Domeniko d’Andrea. Celokupan dekorativni ukras i nameštaj dvora nabavljeni su u bečkim umetničkim radionicama. Skladnim odnosom između simetrične forme i akademski oblikovanih fasada sa bogatom dekoracijom antičkog, renesansnog i baroknog porekla, Stari dvor odražava vladajuće akademske stilske i arhitektonske koncepcije i predstavlja najraskošniju vladarsku rezidenciju do tada podignutu u Srbiji.

Ideja o formiranju složenijeg dvorskog kompleksa uticala je na to da značenje glavne fasade Starog dvora dobije fasada orijentisana prema dvorskom vrtu i planiranom desnom krilu kompleksa, dvoru prestolonaslednika. Ova fasada je, kao i fasada prema Ulici kralja Milana, bila znatno raskošnije ukrašena u odnosu na preostala dva fasadna platna. Njena simetričnost istaknuta je položajem glavnog ulaza kao i tročlanom podelom i skladnim rasporedom arhitektonskih elemenata – balkona, stubova sa jonskim i korintskim kapitelima, parova karijatida, dekorativne fasadne plastike i dvema kupolama ukrašenim kraljevskim krunama. U središtu velikog frontona timpanona nad karijatidama fasade prema Ulici kralja Milana, postavljen je novi grb Kraljevine Srbije, koji se smatra prvim i najstarijim grbom Kraljevine istaknutim na javnom zdanju. Ugaoni deo objekta prema Ulicama kralja Milana i Dragoslava Jovanovića rešen je tako da podseća na kulu koja se završava kupolom sa visokim šiljkom i dvoglavim orlom na vrhu. Postavljanje ovog simbola ukazuje na direktne veze između građenja dvora i proglašenja Kraljevine Srbije. Skromnije obrađenom fasadom prema bašti dominirao je bočni rizalit sa trostranom apsidom dvorske kapele na spratu.

Oblik i rešenje osnove, kao i činjenica da je objekat prvobitno namenjen za smeštaj gostiju kraljevske porodice i za održavanje svečanih prijema, u značajnoj meri odredili su i raspored prostorija, čije je uređenje bilo predmet posebne pažnje arhitekte Bugarskog. Najupečatljiviji element enterijera bila je njegova centralna prostorija - zimska bašta, okružena holovima iz kojih je bio omogućen pristup u sve ostale odaje prizemlja i sprata. Prostorija se isticala staklenim krovom, bogatom pozlaćenom dekorativnom plastikom na zidovima, a centralni motiv predstavljalo je dvokrako hrastovo stepenište. Sve reprezentativne prostorije dvora imale su bogato uređenje: svečana sala, salon sa klavirom, žuti salon, crveni salon, turska soba, trpezarija, lila salon, biblioteka, dvorska kapela.

Rušenje i obnova

Dvorski kompleks 1930.

Nakon dinastičke smene na vladarskom prestolu Srbije 1903. godine, Stari konak je porušen, a Stari dvor je postao zvanična rezidencija dinastije Karađorđević. Zbog stradanja objekta u bombardovanju tokom Prvog svetskog rata, 1921. godine otpočeli su radovi na restauraciji zdanja. Komisiju koja je vodila ove radove činili su predstavnici Ministarstva građevina i finansija, upravnik dvora i slikar Uroš Predić. Do aprila 1922. završena je većina radova, obnovljeni su pozlaćeni gipsani radovi na zidovima zimske bašte i u svečanoj sali, a sve prostorije opremljene su novim nameštajem, nabavljenim u Lionu i Beču. Kada je 1922. godine Novi dvor otvoren kao zvanična kraljevska rezidencija, Stari dvor je dobio svoju prvobitnu, javnu namenu, predviđenu još projektom Aleksandra Bugarskog iz 1881. godine.

Stari dvor, oko 1926, slika iz Istorijskog arhiva Beograda.

Naredna temeljna obnova Starog dvora usledila je tokom 1930. i 1931. pod nadzorom arhitekte uprave dvora Dragomira Tadića. Sve fasade i dekorativna plastika objekta, prvobitno izvedeni u malteru, zamenjeni su likorezačkim i ukrasnim radovima u veštačkom kamenu, koji su rađeni pod nadzorom arhitekte Svetomira Lazića. Stari dvor je teško oštećen u bombardovanju Beograda 6. aprila 1941. godine. Posle oslobođenja i društvenih promena koje su potom nastupile, staro dvorsko zdanje dobilo je novu namenu. Izmenama nastalim tokom rekonstrukcije 1947-1949. godine, građevina je dobila ne samo novu funkciju već i potpuno novo rešenje ulazne partije i fasade prema Bulevaru kralja Aleksandra, prema projektu arhitekte Dragiše Brašovana. Prilikom ove rekonstrukcije uklonjene su i dve manje kupole sa kraljevskim krunama, a na obnovljene delove fasada nisu vraćena nekadašnja kraljevska znamenja. Rekonstrukcija i uređenje enterijera izvedeni su prema projektu arhitekte Aleksandra Đorđevića. Posebna pažnja posvećena je uređenju svečane sale koja je ukrašena novim državnim i republičkim simbolima, kao i vitražima sa temama iz Narodnooslobodilačke borbe. Osim Brašovana i Đorđevića u rekonstrukciji zdanja učestvovali su i drugi domaći arhitekti, između ostalih Bratislav Stojanović, Milan Minić, Slobodan Mihailović i Momčilo Belobrk.

U ovom Dvoru je bila zvanična Kraljevska Rezidencija, ali je palata povremeno korišćena i u druge svrhe. Tako je ovde 1919. i 1920. godine zasedala Skupština Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. U ovom Dvoru su priređivani zvanični prijemi i druge državne funkcije. Posle Drugog svetskog rata u zgradi Starog dvora nalazio se Prezidijum Narodne skupštine, Vlada FNRJ i Savezno izvršno veće. Od 1961. u Starom dvoru smeštena je Skupština grada Beograda. Zgrada Starog dvora je 1983. godine proglašena za spomenik kulture.

Galerija

• 
• 
• 
  Razrušen jugoslovenski kraljevski Dvor Bombardovanje Beograda (1941)
• 
• 
  Zgrada Starog dvora sa Beograđankom u pozadini
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
  Čaša iz Starog dvora, staklo, srebro, livenje, brušenje, slikanje, visina 10,2 cm, prečnik 7,3 cm, kraj 19. veka
• 
  Svećnjaci iz Starog dvora, patinirana bronza, livenje, visina 20 cm, prečnik 9 cm, kraj 19. veka
• 
  Tanjir iz Starog dvora, staklo, srebro, livenje, brušenje, slikanje, prečnik 28,3 cm, kraj 19. veka

Vidi još

• Kraljevski dvorovi Kraljevskog Doma Jugoslavije i Srbije
• Novi dvor
• Stari konak

Literatura

• Durković - Jakšić, Ljubomir (1990). Srbija i Vatikan, 1804.-1918. Žičko i šumadijsko vladičanstvo. 

Spoljašnje veze

• Grad Beograd – Stari dvor
• Zdanje sagrađeno da bude najlepši dvor srpskih vladara (24 sata, 25. jun 2012)
• Stari dvor - od rezidencije do skupštine („Večernje novosti“, 19. april 2014)
• Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd
• Lista spomenika
• "Politika", 6. maj 1922, str. 3-4 (opis unutrašnjosti)