Terazije (Beograd)
  Trg
TERAZIJE | |
|---|---|
  | |
| Opština | Stari grad (Beograd) |
| Početak | Knez Mihailova ul. i Kolarčeva ul. |
| Kraj | Ul. kralja Milana i Ul. Dragoslava Jovanovića |
| Dužina | 450 m |
| Širina | 15 do 40 m |
| Stvorena | 1840-ih |
| Nazvana | 1840-ih |
| Stari nazivi | Prestolonaslednikov trg (deo) |
 | |
 
| |
Trg Terazije obuhvata područje od Sremske ulice do Ulice kralja Milana.
Najpoznatiji je beogradski trg. Počeo je da se formira u prvoj polovini 19. veka; 1840-ih godina, knez Miloš Obrenović naredio je da se srpske zanatlije, naročito kovači i kazandžije, isele iz varoši u šancu, gde su bili izmešani sa turskim življem, i da svoje kuće i radnje podignu na mestu današnjih Terazija. Ilija Čarapić, sin Vase Čarapića, koji je izvesno vreme bio i predsednik Beogradske opštine, imao je poseban zadatak da ovim zanatlijama deli placeve na Terazijama; ko god je pristao da ogradi plac, dobio ga je besplatno.
Trg Terazije je dobio status kulturnog dobra kao prostorna kulturno-istorijska celina.[1]
O postanku imena uredi
O postanku imena Terazije istoričar i književnik Milan Đ. Milićević zabeležio je: „Uvodeći vodu u varoš Beograd, Turci su duž onoga đeriza (zidanog vodovoda), koji uzima vodu iz mokroluških izvora, na izvesnim daljinama zidali kule, na koje su vodovodnim cevima izvodili vodu da bi ona dobila viši skok za svoj dalji tok.“ Jedna od takvih kula bila je postavljena na mestu gde je sada Terazijska česma. Pošto su Turci te kule zvali terazije za vodu, ovaj trg je dobio naziv Terazije.
Sve do polovine šezdesetih godina 19. veka na Terazijama su se nalazile, uglavnom, prizemne i jednospratne zgrade. Godine 1860. vodovodna kula je uklonjena i na njenom mestu je postavljena Terazijska česma u znak sećanja na kneza Miloša. Ulicom je prolazio drvored kestenova, piljarice iz Zemuna i sela oko Beograda su prodavale namirnice kod česme, do polovine 1870-tih, kada su pomerene na Zeleni venac.[2] Česma je prilikom prve rekonstrukcije trga, 1911. godine, premeštena u Topčider, a ponovo vraćena na Terazije 1976. Značajne promene učinjene su na Terazijama 1911—1912. godine, kada su potpuno preuređene pod nadzorom arhitekte Jelisavete Načić. Sredinom trga postavljeni su pravilni cvetni skverovi[3], ograđeni niskom gvozdenom ogradom, a na delu prema današnjoj Nušićevoj ulici izgrađena je velika fontana.
Krajem 19. i u prvoj polovini 20. veka Terazije su centar društvenog života Beograda; Najpoznatiji hoteli, kafane i trgovinske radnje smešteni su ovde. Od značajnijih objekata, koji su se nalazili ili se i sada nalaze na Terazijama, treba pomenuti hotel „Pariz“ sagrađen oko 1870. na mestu gde je danas Bezistan. Srušen je prilikom rekonstrukcije trga 1948. Na mestu gde je danas „Dušanov grad“ bila je kafana „Kod zlatnog krsta“ u kojoj je 6. juna 1896. održana prva bioskopska predstava. Do hotela „Pariz“ bio je stari hotel „Kasina“, sagrađen oko 1860. godine, u kojem je 1918. kratko vreme zasedala Narodna skupština Srbije. Ovde su, do 1920. godine, priređivane predstave Narodnog pozorišta. Sadašnji hotel „Kasina“ sagrađen je na istom mestu 1922. Na ovoj strani Terazija, između dva rata, nalazili su se kafana i bioskop „Takovo“.
I danas je na Terazijama hotel „Moskva“, sagrađen 1906 u stilu secesije. Poznatije kafane su bile "Albanija", "Balkan", "Šiško" i "Zadužbina".[4] Između hotela "Albanija" i "Balkan", početkom 1920-tih su se nalazile "niske i trošne čatrlje", gradska opština je tu planirala podići platformu sa pogledom na sremsku ravnicu.[5]
Godine 1938, na temeljima starog, sagrađen je novi hotel „Balkan“ - iza zajedničke fasade, dve zgrade su podigli Akademija nauka i industrijalac Nikola D. Đorđević.[6] Zgrada novog hotela je bila zadužbina trgovca Goluba Janića, ostavljena Srpskoj akademiji nauka.[7] Hotel je osvećen 14. aprila 1939, a restoran je proradio nešto ranije.[8]
Na mestu male kafane „Albanija“ podignuta je 1938. palata Albanija.[9] Zgrada Praške kreditne banke sagrađena je oko 1921. godine, na istom mestu na kojem se krajem 19. veka nalazila jednospratna „žuta kuća“, zgrada je kasnije rekonstruisana i u njoj se danas nalazi hotel „Evropa“. Pred Drugi svetski rat, dovršena je Palata penzionog fonda u kojoj je danas Pozorište na Terazijama, a gde se nekada nalazila čuvena „Šiškova kafana“.
Pred rat je predlagano uklanjanje skverova i vodoskoka, jer su i kolovozi i trotoari postajali pretesni zbog pojačanog saobraćaja[10][11] - u to vreme, Terazije su bile "čvor tramvajskog saobraćaja". Tada je zamišljena i gradnja podzemnih prolaza.[12] Terazijska fontana je izazivala oprečna mišljenja, neki su je smatrali za "zastrašujući primer", "kako ne treba podizati česme" u odnosu na prostor i ulični saobraćaj.[13]
Prilikom bombardovanja Beograda 1941. Terazije su bile teško oštećene. Svoj definitivni oblik Terazije su dobile prilikom poslednje rekonstrukcije 1947. godine po projektu arhitekte Nikole Dobrovića, kada su uklonjeni skverovi, fontana i tramvajske šine.
Na Novom Beogradu je 2012. godine podignuta replika Terazija iz '30-ih godina 20. veka.[14][15]
Objekti od kulturne i istorijske vrednosti na Terazijama uredi
- Palata Albanija, prvi oblakoder u Beogradu, završena 1939. godine po projektima Miladina Prljevića i konstruktora inž. Đorđa Lazarevića.
- Terazijska česma, podignuta 1860. godine po nalogu kneza Miloša, čime je obeležen njegov povratak na presto. Rad je vajara Franca Lorana.
- Hotel Moskva, nekadašnja Palata Rosija je hotel i nekadašnja zgrada osiguravajućeg društva Rosija u Beogradu. Nalazi ce na uglu Terazija i Balkanske ulice. Zgradu projektovali arhitekta Jovan Ilkić i grupa arhitekata iz Sankt Peterburga. Gradnja palate je otpočela u proleće 1905. godine, a svečano je otvorena 14. januara 1908. godine.
- Spomenik obešenima na Terazijama, podignut 1983. godine, u spomen na pet sugrađana i rodoljuba obešenih od strane Gestapoa 17. avgusta 1941. godine. Rad je vajara Nikole Jankovića.
- Palata Igumanov, sagrađena 1938. godine prema projektu arhitekata Petra i Branka Krstića u stilu modernizma.
- Palata Anker, sagrađena 1899. godine po projektu arhitekte Milana Antonovića. Ovu dvospratnu kuću sa lokalima u prizemlju i poslovnim prostorijama na spratovima podiglo je za svoje potrebe Osiguravajuće društvo „Anker“.
- Krsmanovićeva kuća, podignuta 1885. godine po planovima arhitekte Jovana Ilkića u stilu akademizma, kao stambena kuća za trgovca Marka O. Markovića. Braća Krsmanovići su kupili kuću i plac 1898. godine i posle deobe kuća je pripala Aleksi Krsmanoviću. Aleksa je u njoj živeo do svoje smrti 1914. godine, a zgradu, kao i čitavo imanje zaveštao srpskom narodu.
- Zgrada Smederevske banke, sagrađena u periodu od 1910. do 1912. godine po projektu arhitekata Milorada Ruvidića i Isaila Fidanovića, kao kuća trgovca Milana M. Stefanovića Smederevca.
- Palata Atina, kao stambeno-poslovnu zgradu, po projektu arhitekte Dimitrija T. Leka, podigao je trgovac Đorđe Vučo 1902. godine. U prizemlju zgrade Antonio de Franko, otvorio je restoran „Atina”, pa je zdanje vremenom postalo poznato kao Palata „Atina”.
- Zgrada Ministarstva pravde, podignuta 1883. godine za potrebe Ministarstva pravde, prema projektu arhitekte Svetozara Ivačkovića, u saradnji sa inžinjerom Jovanom Subotićem.
- Fotografski atelje Milana Jovanovića, podignut je 1903. godine kao prvi i do danas jedini objekat zidan za potrebe snimanja i izrade fotografija. Potreba da se privuče ugledna klijentela i status koji je imao uslovili su da Milan Jovanović, dvorski fotograf, kupi parcelu u neposrednoj blizini dvora od Đorđa Simića, poslanika Srbije u Beču i angažuje arhitektu Milana Antonovića da mu projektuje zgradu za atelje.
- Palata penzionog fonda činovnika i služitelja Narodne banke kraljevine Jugoslavije, zgrada u kojoj se danas smešteno popularno „Pozorište na Terazijama“, podignuta je 1939. godine prema projektu ruskog arhitekte Grigorija Samojlova.
- Dom Vukove zadužbine, sagrađen 1870—1871. godine po projektu arhitekte Aleksandra Bugarskog. Podigao ju je sudija Dimitrije Mita Golubović. Odmah po podizanju zgrada je postala sedište Ruskog Carskog konzulata u Beogradu, a nakon 1877. godine adaptirana je za potrebe smeštaja Zavoda za srpsku siročad. Od 1879. godine u zgradi je bilo smešteno Ministarstvo prosvete, zatim i druga ministarstva. Od 1988, dve godine nakon prve revitalizacije fasade, zgrada je dodeljena Vukovoj zadužbini na trajno korišćenje i upravljanje.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „Trg Terazije u Beogradu dobio status kulturnog dobra”. Politika. 21. 1. 2020. Pristupljeno 22. 1. 2020.
- ^ "Politika", 9. jun 1938
- ^ "Vreme", 23. apr. 1940, str. 16. (fotografija) digitalna.nb.rs
- ^ "Politika", 20. okt. 1937
- ^ "Politika", 28. okt. 1922, str. 6
- ^ "Politika", 12. mart 1938
- ^ "Politika", 9. jul 1939
- ^ "Politika", 15. april 1939
- ^ „28. novembar 1936, pp. 9”. Arhivirano iz originala 17. 07. 2020. g. Pristupljeno 04. 04. 2016.
- ^ U Beogradskoj opštini studira se pitanje regulisanja saobraćaja u centru grada, Vreme, 31. maj 1940, str. 7. digitalna.nb.rs
- ^ Politika, 6. jul 1940, str. 12[mrtva veza]. digitalna.nb.rs
- ^ „Politika”, 6. jul 1940
- ^ "Vreme", 9. apr. 1938, str. 10. digitalna.nb.rs
- ^ Replika starih Terazija na Novom Beogradu biće završena u maju („Blic“, 12. mart 2012)
- ^ Potemkinove terazije, bog te video („Politika“, 4. novembar 2013)
Spoljašnje veze uredi
- Branislav Nušić: Terazije
- Milan Đ. Milićević: Terazije
- Terazijsku česmu uništila posleratna vlast („Večernje novosti“, 21. februar 2014)
- Živorad Jovanović: Postanak Terazija Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. april 2023), pristupljeno 14. februara 2016.
- Terazije — od močvare do žile kucavice Beograda (17. jul 2017)
- Šta će biti sa Terazijskom "terasom"?. "Vreme", 8. feb. 1938, str. 5. digitalna.nb.rs
- "Kolo", 13. februar 1943, str. 12 - fotografija Terazija iz 1890-tih.
- "Ilustrovani list"; 1924, br 5, str. 1 i 12 - avionske fotografije
