Tranziciona ekonomija

Tranzicija ili privreda u tranziciji je privreda koja se menja iz planske privrede (socijalizam) na slobodno tržište (kapitalizam) ili procec 'privatizacije' društvenog vlacništva u .tržišnoj privredi camoupravnog socijalizma.

Privreda u tranziciji prolazi kroz ekonomsku liberalizaciju, gde tržište formira cene umesto države. Organizacije i trgovinske barijere su uklonjene, a samim tim počinje i privatizacija državnih preduzeća i resursa, kao i stvaranje finansijskog i privatnog sektora da bi se olakšalo kretanje privatnog kapitala. Ovaj proces se primenjuje u Kini, u zemljama bivšeg Sovjetskog Saveza i bivšim komunističkim zemalja Evrope i zemljama trećeg sveta. Proces tranzicije obično karakterišu promena i stvaranje novih institucija, otvaranja većeg broja privatnih preduzeća, a samim tim proces tranzicije označava demokratizaciju države, ukidanje monopola u različitim sektorima privrede kao i stvaranje konkurencije na svetskom tržištu.

Znaci početka tranzicije uredi

Postojanje privatne svojine može biti osnovni element tržišne privrede, a razvoj privatnog sektora je glavno pravilo procesa tranzicije.

Prema MMF-u, glavni elementi procesa tranzicije su:

Liberalizacija - povećanje konkurencije na svetskom tržištu, i smanjenje trgovinskih barijera.
Makroekonomska stabilizacija - stavljanje inflacije pod kontrolu i smanjuje se tokom vremena, nakon početnog udarca od visoke inflacije koja sledi iz liberalizacije tržišta i povećanje potražnje za proizvodima. Ovaj proces zahteva disciplinu u državnom budžetu kao i rast novca i kredita kao i progres ka održivom bilansu isplaćivanja plata i penzija.
Restrikturiranje i privatizacija - stvaranje održivih reformi finansijskog sektora i preduzeća u privredi da bi došlo sposobnog načina za proizvodnju robe koja se može prodati u slobodnom tržištu kao i prenos državnog vlasništva u privatne ruke.
Pravne i institucionalne reforme - smanjuje ulogu države u tim privredama, kao i uspostavljanje vladavine prava i uvođenje politike konkurencije među domaćim preduzećima na svetskom tržištu.

Proces uredi

Proces tranzicije može biti različiti. Neke zemlje su radile eksperimente sa tržišnom privredom decenijama, dok su neke zemlje usvojioci te privrede (Srbija i Crna Gora). U nekim slučajevima reforme su bile praćene u političkim preokretima, kao što je obaranje diktatora (Rumunija), kolaps vlade (Sovjetski Savez), proglašenje nezavisnosti (Hrvatska), ili integracija sa drugom zemljom (Istočna Nemačka). U drugim slučajevima, ekonomske reforme su usvojene od strane aktuelne vlasti sa malo interesa za političke promene (Kina, Laos, Vijetnam ). Tranzicija se takođe razlikuje u pogledu obima centralnog planiranja kao i obim liberalizacije u naporima koji se preduzimaju (npr. relativno ograničene u Rumuniji). Tokom privatizacije u Srbiji i zemljama bivše SFRJ dolazilo je do mnogo grešaka tokom brze privatizacije, zato što se nije vodilo računa o tome da li kupac nekog preduzeća želi da nastavi poslovanje ili ne, pa zbog toga nastaje problem visoke nezaposlenosti u zemljama u tranziciji. Inače zemlje u tranziciji prate ove sledeće mane:

Dramastičan pad industrijske proizvodnje i kolaps giganskih preduzeća.
Slab rast BDP-A i životnog standarda.
Porast nezaposlenosti i osiromašenje većine stanovništva.
Slab dotok kapitala i investicija.
Odlazak mladih i sposobnih ljudi u zapadne zemlje.

Zemlje u tranziciji uredi

Navede zemlje su zemlje sa privredama u tranziciji:

Pored toga, 2002. godine Svetska banka definiše Bosnu i Hercegovinu, Saveznu Republiku Jugoslaviju (kasnije Srbiju i Crnu Goru), Bugarsku i Albaniju kao zemlje u tranziciji. Neke studije Svetske banke takođe uključuju Mongoliju i Iran. Osam zemalja, koje su se pridružile Evropskoj uniji 1. maja 2004 (Češka Republika, Estonija, Mađarska, Letonija, Litvanija, Poljska, Slovačka, Slovenija) su završile proces tranzicije.