Ulica Njegoševa (Novi Sad)
Ulica Njegoševa jedna je od najstarijih ulica u Novom Sadu.[1] Nalazi se u starom gradskom jezgru. Ulica počinje na Trgu slobode, prolazi pored Trifkovićevog trga i završava se na raskrsnici sa ulicom Jovana Subotića. Od ove raskrsnice nastavlja se kao Masarikova ulica. Na potezu od Trga slobode do Trifkovićevog trga ulica se nalazi u pešačkoj zoni. Ulica je dugačka nešto manje od 350 m,[2] a u njoj se nalazi nekoliko objekata značajnih za kulturu ne samo Novog Sada, već cele Srbije.
| Njegoševa ulica | |
|---|---|
 Početak Njegoševe ulice sa brojnim kafićima i restoranima | |
| Bivša imena | Fazanova Bele lađe ulica Andrašijeva |
| Nazvana po | Petru II Petroviću Njegošu |
| Održava | Grad Novi Sad |
| Dužina | oko 350 m |
| Lokacija | Novi Sad |
| Poštanski broj | 21000 |
| Konstrukcija | |
| Početak izgradnje | polovina 18. veka |
| Drugo | |
| Poznata po | Palata Gvozdeni čovek Kafana „Kod fazana” Kafana „Bela lađa” Muzička škola Isidor Bajić |
.jpg)
Ime ulice
urediPrvobitno ime ulice bilo je Fazanova, nazvana tako po gostionici „Kod fazana”, koja se nekada nalazila na mestu gde se danas nalazi Muzička škola Isidor Bajić.
Kasnije je nazvana Bele lađe ulica, odnosno Weisse Schiff – Gase na nemačkom) i Feher-hajo utca na mađarskom jeziku, po čuvenoj kafani „Bela lađa” u kojoj se nekada okupljali viđeniji vojvođanski Srbi.[3]
Prilikom davanja novih naziva ulicama, 90-tih godina 19. veka, ulica je dobila ime Andrašijeva po nekadašnjem predsedniku mađarske vlade, grofu Juliju Andrašiju.[1]
Današnje ime Njegoševa dobila je posle Prvog svetskog rata u čast Petra II Petrovića Njegoša, vladike i vladara Crne Gore i jednog od najvećih srpskih i crnogorskih filozofa i književnika. Za vreme okupacije tokom Drugog svetskog rata ponovo se zvala Andrašijeva. Kako po oceni tadašnje vlasti nije bilo u suprotnosti sa tada aktuelnim ideološkim dogmama,[4] posle oslobođenja vraćeno je ime Njegoševa, koje ova ulica nosi i danas.[5]
Istorija
urediNjegoševa ulica jedna je od najstarijih u Novom Sadu. Deo ulice od Trifkovićevog trga ka Masarikovoj može se videti već na prvom planu grada Novog Sada iz 1745. godine, dok je deo od Trga Slobode do Trifkovićevog trga probijen i izgrađen na prelazu iz 18. u 19. vek. Ovaj kasniji deo ulice je izgrađen na velikoj parceli koja je bila dodeljena rimokatoličkoj crkvenoj opštini u vreme kada je Petrovaradinski šanac potpao pod upravu Bačke županije 1727. godine. Izgradnja ovog dela ulice je počela 1739-40. godine, kada su se u nju doselili nemački trgovci, izbeglice iz Beograda, nakon ponovnog pada Beograda pod tursku vlast. Tokom godina počele su se zidati kuće sa obe strane nove ulice, tako da je do kraja 18. veka ulica već dobila svoje današnje konture.[1]
U vreme kada je potpuno izgrađena, ulica je dobila naziv Fazanova po imenu velike gostionice „Kod Fazana” koja se nalazila na mestu današnje muzičke škole. U ovoj gostionici su se preko cele godine održavale pozorišne predstave, sve dok nije 1878. otkupljena za takozvani žensku katoličku školu.
Još jedna kafana koja se nalazila u ovoj ulici ostavila je dubok trag u kulturnom i političkom životu grada. To je bila kafana „Bela lađa”, koja se prvi put pominje 1810. godine kao „Alba navis”. Za vreme Bune i bombardovanja Novog Sada Fazanova ulica je bila pošteđena baš zbog velikog broja Nemaca koji su u njoj živeli.[1] Tako je ova kafana bila jedna od svega 6 kuća u gradu kojima krov nije izgoreo. O tome piše u svojim putopisima austrijski pisac Sigfrid Kaper, koji je posetio Navi Sad 1850. godine, neposredno nakon bombardovanja i odseo u „Beloj lađi”:
| „ | Sa glavnog trga (Trg Slobode)… skrenuli smo u jednu bočnu uličicu, ako tako uopšte mogu da se nazovu dva reda ruševina. Nekim čudom pošteđena, uzdiže se usred tih ruševina jednospratna kuća sa neoštećenim krovom. Jedna mala plava tabla kazuje da je to gostiona „Bela lađa“, trenutno najbolji, buduće da je jedini, hotel u Novom Sadu; ranije ova gostiona po svoj prilici nije primala goste na konak. Ona je samo zahvaljujući slučaju od obične, bedne i skajnute krčme, u koju su navraćali ubogi seljački kočijaši da potraže konačište za sebe i svoje konje, dobila u značaju i ugledu i postala nešto poput varoškog hotela. Zatražio sam jednu sobu; pošto su me najpre slali od jednog do drugog, dali su mi jednu vlažnu sobu pored konjušnice, koja je bila taman tolika da su u nju mogla da stanu dva daščana okvira, što će reći nešto kao dva ležaja, i dve pletene stolice, tako da je taman ostalo još malo prostora za stajanje… | ” |
„Bela lađa” postala je stecište srpske političke i književne elite, pa je cela ulica narednih decenija nosila ime upravo po ovoj kafani.
U Njegoševoj ulici podignuta je 80-tih godina 19. veka Mađarska državna ženska građanska škola, koja je 1919. godine postala opšta državna škola. Na uglu prema Trgu Slobode početkom 18. veka podignuta je palata Gvozdeni čovek. U ovoj zgradi je za vreme Bune bio Magistrat, ali kako je u bombardovanju bila polusrušena, Magistrat je privremeno vraćen u staru trošnu gradsku kuću na Trgu slobode. O toj zgradi piše Zigfrid Keper u svojim putopisima.[5] Jedna od znamenitosti ove ulice bilo je i gradsko kupatilo, koje se u njoj nalazilo tokom 40-ak godina posle Bune. Na uglu Njegoševe i ulice Jovana Subotića do kraja 19. veka nalazio se i mali parni mlin.[1]
Njegoševom ulicom
urediKako se ulica nalazi u starom gradskom jezgru duž cele ulice, a posebno u prvom delu koji se nalazi u pešačkoj zoni, nalazi se niz ugostiteljskih objekata - kafića i restorana.
Njegoševa 2
uredi_064.jpg)
U Njegoševoj ulici na broju 2, na samom uglu gde se Njegoševa uliva na Trg slobode, nalazi se palata Gvozdeni čovek. To je dvospratna reprezentativna stambeno-poslovna palata, izgrađena u stilu secesije, sa osnovom u obliku ćiriličnog slova „Š“. Zgrada je sagrađena 1909. godine po projektu novosadskog arhitekte[6] Pekla Bele, u saradnji sa peštanskim arhitektom Karoljem Kovačem, za vlasnika Rimokatoličku crkvenu opštinu.
Na mestu ove zgrade se u 18. veku nalazilo katoličko groblje, a početkom 18. veka tu je izgrađena starija dvospratna zgrada, koja je takođe nosila naziv „Gvozdeni čovek“. Godine 1846. adaptirana je i ustupljena za potrebe Magistrata. U bombardovanju Novog Sada 1849, [7] tokom bune - Srpske revolucije 1848—1849. godine, u velikom požaru u kome se ceo grad pretvorio u buktinju[8] i ova zgrada je izgorela i bila polusrušena.
U Velikoj obnovi[9] zgrada je obnovljena po sačuvanim nacrtima, da bi početkom 19. veka bila srušena, a na njenom mestu izgrađena je današnja palata. Od 1913. u prizemlju ove zgrade se nalazila čuvena poslastičarnica „Dormšteter“. Posle smrti vlasnika Jakoba Dormštetera 1944. godine i promene vlasti u Jugoslaviji posle oslobođenja poslastičarnica prelazi u državno vlasništvo i nosi najpre ime „Moskva“, zatim „Zagreb“, a od 90-ih godina 20. veka menja ime u „Atina“.[10]
Njegoševa 5
uredi
Na broju 5 nalazi se zgrada parterna zgrada izgrađena u stilu klasicizma na prelazu iz 18. u 19 vek. U njoj se nekada nalazila čuvena novosadska kafana „Bela lađa”, jedna od najstarijih u Novom Sadu.[3] U ovoj kafani su se uglavnom okupljali viđeniji Srbi, srpska kulturna i politička inteligencija.[11] Među njima su bili Jaša Tomić, Svetozar Miletić, Laza Kostić, Tona Hadžić i drugi. U njoj su se pevale srpske pesme i izvodile kompozicije koje su komponovali čuveni Isidor Bajić i Marko Nešić,[12] a neretko se donosile i važne odluke.
„Bela lađa” je nacionalizovana 28. juna 1948. godine, a 1950. zgradu je dobilo na korišćenje preduzeće „Vojvodinaput”. Njena unutrašnjost adaptirana za novu namenu. Danas je zgrada napuštena i u lošem stanju, a nedavno je restitucijom vraćena neslednicima predratnih vlasnika.[13]
Njegoševa 9
uredi
Na broju 9, delimično okrenuta Trifkovićevom trgu, nalazi se Srednja muzička škola „Isidor Bajić”. U prvoj polovini 19. veka u zgradi se nalazila čuvena gostionica „Kod Fazana” u kojoj su se preko cele godine održavale pozorišne predstave i po kojoj je cela ulica nosila ime. Stara gostionica je 1878. godine, zalaganjem Novosadskog mađarskog ženskog društva, otkupljena za takozvani kloster - žensku školu koju su vodile rimo-katoličke opatice. Kasnije, najverovatnije oko 1905. godine, na zgradi je dozidan sprat. Od 1953. godine u njoj se nalazi muzička škola „Isidor Bajić“.
Zgrada u Njegoševoj 9 sagrađena je u prvoj polovini 19. veka kao parterna zgrada u stilu klasicizma, sa osnovom u obliku nepravilnog ćiriličnog slova „P“. Oko 1850. godine u Velikoj obnovi je obnovljena u stilu neoromantizma. U prizemlju zgrade prozori su segmentno završeni, kao i kapija, sa dekoracijama oko otvora u stilu neoromantizma, dok su prozori na kasnije dograđenom spratu arhitravno završeni, i nadvišeni klasicističim arhitravnim frontonima. U drugoj polovini 20. veka zgrada je restaurirana, pri čemu su originalni fasadni dekorativni elementi oko prozora u prizemlju uklonjeni i zamenjeni jednostavnim malterskim ramovima.[14]
Ugao Njegoševe i Trifkovićevog trga
urediNa uglu Njegoševe i Trifkovićevog trga nekada se nalazio Vatrogasni dom. Kada bi se oglasilo zvono sa gradske kuće, ovde bi se okupljali dobrovoljni vatrogasci, uglavnom novosadske zanatlije i odavde kretali da gase požar. U Domu su se nalazile šupe za kola i šmrkove, a do njih štale, u kojima se uvek u pripravnosti nalazilo dva para konja. Sačuvana je fotografija Vatrogasnog doma iz 1963. godine. Pored Vatrogasnog doma bila je bašta rimokatoličke plebanije (rimokatolički župni dom). Ovu baštu je plebanija parcelisala, te su u drugoj polovini 19. veka tu podignute dve zgrade.
Na drugom uglu nalazi se stambeno-poslovna zgrada poznata kao „Apoteka”, prvobitno izgrađena za trgovca Kostu Jovanovića 1922. godine. Ovo je jedan od prvih većih objekata koje je projektovao čuveni novosadski arhitekta Daka Popović. Ovaj objekat i danas svojim nenametljivim poznosecesijskim izgledom predstavlja najskladnije arhitektonsko delo na trgu. Na masivnoj trospratnici nema previše ukrasa. Glavni efekat pružaju dva bočna kalkana i ugaona kupola konstruisana i izvedena po eklektičkim načelima.[15] U prizemlju zgrade se i danas nalazi apoteka po čemu je zgrada i dobila ime pod kojim je poznata.[16] Pored apoteke, na Trifkovićevom trgu, stanovao je veliki komediograf Kosta Trifković po kome je trg i dobio današnje ime.[17]
Njegoševa 22
uredi
Na broju 22, gotovo preko puta muzičke škole, nalazi se Gimnazija „Svetozar Marković”. Zgrada Gimnazije izgrađena je 80-tih godina 19. veka i u njoj se nalazila Mađarska državna ženska građanska škola, koja je 1919. godine postala Opšta državna škola, a u njoj je bila smeštena i tada osnovana Ženska gimnazija. Danas se u ovoj zgradi nalazi gimnazija „Svetozar Marković“.[5] Pre zgrade na broju 22 nekada se nalazilo i gradsko kupatilo, još jedna od znamenitosti ove ulice. Kupatilo je ovde otvoreno posle bune 1848—1849. godine i nalazilo se tu narednih četrdesetak godina. Zgrada u kojoj se ono nalazilo srušena je, a na njenom mestu je danas ulica Miloša Hadžića, koja predstavlja prolaz do Uspenske crkve i Srpskog narodnog pozorišta.[1]
Njegoševa 32
urediNa uglu Njegoševe i ulice Jovana Subotića, do kraja 19. veka nalazio se mali parni mlin. Mlin je srušen, a na njegovom mestu je podignuta najpre zgrada Radničkog osiguranja, a zatim đačka poliklinika, kasnije Dom zdravlja[1] u kom su se nalazili školski pedijatri i Savetovalište za mlade. Dom zdravlja je 2011. preseljen.[18]
Vidi još
urediReference
uredi- ^ a b v g d đ e Knežev, Zoran (1. 7. 2016). „IZ ISTORIJE GRADA: Tihi šapat starih novosadskih ulica, 2. deo”. Moj Novi Sad. Pristupljeno 27. 11. 2021.
- ^ „Ulica Njegoševa, Novi Sad, Južno-Bački okrug”. PlanPlus. Pristupljeno 27. 11. 2021.
- ^ a b Gajić 1948, str. 218
- ^ Obšust 2014
- ^ a b v „O NJEGOŠEVOJ ULICI”. NS Priče. 31. 12. 2020. Pristupljeno 27. 11. 2021.
- ^ „Peklo Bela”. Graditelji Novog Sada. Pristupljeno 27. 11. 2021.
- ^ Đurđev, Petar. „BOMBARDOVANjE NOVOG SADA 1849. GODINE”. Centar za društvenu stabilnost. Pristupljeno 20. 11. 2021.
- ^ Knežev, Zoran (5. 10. 2015). „Kafana "Kod kamile": Tu se kritikuju književna dela, tu se pretresa svetska politika”. Moj Novi Sad. Pristupljeno 20. 11. 2021.
- ^ Mitrović, Vladimir (9. 5. 2015). „Novosadski graditelji obnove (1850-1860)”. Graditelji Novog Sada. Pristupljeno 28. 11. 2021.
- ^ „NJEGOŠEVA 2”. NS Priče. 3. 1. 2020. Pristupljeno 27. 11. 2021.
- ^ „Zašto se Novi Sad naziva i ,,Srpska Atina“?”. VojvodinaInfo. 25. 7. 2020. Arhivirano iz originala 04. 04. 2022. g. Pristupljeno 20. 11. 2021.
- ^ Knežev, Zoran (12. 5. 2012). „KAFANA "BELA LAĐA" I NJEN SVIRAC ČIKA LAZA”. Moj Novi Sad. Pristupljeno 20. 11. 2021.
- ^ „NJEGOŠEVA 5”. NS Priče. 3. 1. 2020. Pristupljeno 27. 11. 2021.
- ^ „NJEGOŠEVA 9”. NS Priče. 3. 1. 2020. Pristupljeno 28. 11. 2021.
- ^ „Stambeno-poslovna zgrada trgovca Jovanovića, 1922/23”. Graditelji Novog Sada. 15. 3. 2013. Pristupljeno 3. 12. 2021.
- ^ „Kategorija: Period Socijalizma”. Kultura sećanja. Arhivirano iz originala 03. 12. 2021. g. Pristupljeno 3. 12. 2021.
- ^ „O TRIFKOVIĆEVOM TRGU”. NS Priče. 29. 12. 2020. Pristupljeno 3. 12. 2021.
- ^ „DOM ZDRAVLjA- Seli se pedijatrija iz Njegoševe”. Zvanična prezentacija. Grad Novi Sad. Pristupljeno 28. 11. 2021.
Literatura
uredi- Gajić, Aleksandar M. (1948). „BELA LAĐA – KNjIŽEVNA KAFANA DRUGE POLOVINE XIX VEKA”. Istorijski arhiv grada Novog Sada: 217—223. Pristupljeno 20. 11. 2021.
- Obšust, Kristijan (2014). Odonimi Novog Sada: kratak pregled imena ulica u kontekstu istorijskog pamćenja i kolektivne memorije grada. projekat ,,Mapiranje mesta sećanja i kultura sećanja Novog Sada”. Pristupljeno 27. 11. 2021.
- „PLAN DETALjNE REGULACIJE DELA STAROG GRADSKOG CENTRA U NOVOM SADU” (PDF). SLUŽBENI LIST GRADA NOVOG SADA. 42: 1064—1085. 21. 11. 2006. Pristupljeno 27. 11. 2021.
Spoljašnje veze
uredi
- „Ulice i trgovi”. NS Priče. Pristupljeno 27. 11. 2021.