Anastasija Naka Spasić
Anastasija Naka Spasić (Oršava, 31. decembar 1864 — Beograd, 13. oktobar 1953) bila je dobrotvor, humanitarni radnik, pokretač, inspirator i učesnica većine značajnih inicijativa za pružanje pomoći u Srbiji, u prvoj polovini 20. veka. Za života nikad nije stvarala humanitarne fondove, jer se plašila da će se ti fondovi nacionalizovati, već je narod darivala samo onim što je imala[1].
Anastasija Naka Spasić | |
|---|---|
 | |
| Datum rođenja | 31. decembar 1864. |
| Mesto rođenja | Oršava,  Austrijsko carstvo |
| Datum smrti | 13. oktobar 1953. (88 god.) |
| Mesto smrti | Beograd, SFRJ |
| Narodnost | Srpkinja |
| Zanimanje | dobrotvor, humanitarni radnik |
| Supružnik | Nikola Spasić |
| Nagrade |  Krst Milosrđa |
Porodica uredi
Bila je najstarije dete, od oca Stevana Lujanovića, koji je bio trgovac, direktor štedionice i počasni konzul Kraljevine Srbije.[2] Anastasijnina majka bila je Jelisaveta Veta Lazarević, rođena u Negotinu, a u Oršavu se preselila kod svoje tetke Anastasije Teodor, koja je bila udata za grka Šorđa Teodora, po zanimanju trgovca. Porodica Lujanović bila je veoma imućna, a prebegla je prvo živela u Vršcu, da bi izbegli u Oršavu nakon pretnje mađarskih komšija, da će ih ukoliko ostanu, sve ubiti[3].
Biografija uredi
Rođena je 1864. godine u Oršavi, gradu koji se danas nalazi u Rumuniji. Nadimak Naka dobila je u ranom detinjstvu.
Obrazovanje je stekla u svom domu, jer nije htela da pohađa mađarsku osnovnu školu, što je u to vreme bila obaveza, s ozbirom da je živela na teritoririji Austrijskog carstva. Roditelji su Anastasiji obezbedili nekoliko učitelja i u potpunosti je podržali u želji da se školuje od kuće i da prva slova nauči na njenom maternjem, srpskom jeziku. U svom domu stekla je široko obrazovanje, a naučila je pored maternjeg, da tečno govori rumunski, nemački, francuski i engleski jezik.
Kada je imala 20. godina, Anastasija se i pored protivljenja porodidice udala za kapetana dunavske plovidbe, Adolfa Hartmana, koji je bio iz Beča[3]. Živela je preko leta u gradu Drobeta-Turnu Severin, dok je zime provodila u Beču. U braku su proveli deset godina i nisu imali dece. Njen suprug je preminuo od zapaljenja pluća.
Nakon smrti supruga, Anastasija je otišla u Čikago, gde je živeo njen ujak Mihailo Lazarević, trgovar i bankar[4] . U Sjedinjenim Državama se tada nalazio i njen najmlađi brat Milan, koji je bio izuzetno sposoban i školovan čovek, koji se bavio špedicijom i bio zastupnik Lajpciškog sajma za Balkan. Anastasija se sa bratom oko 1900. godine vratila u Oršavu da živi kod roditelja, gde je upoznala Nikolu Spasića, srpskog veletrgovca, dobrotvora i zadužbinara, koji ju je nakon nekog vremena zaprosio[3].
Brak uredi
Anastasija i Nikola Spasić sklopili su brak u Beogradu, u Sabornoj crkvi.
Nikola Spasić je kao i Anastasija bio udovac, koji se uveliko bavio humanitarnim poslovima. Spasići su pored bavljenja humanitarnim poslovima, počeli sa odgajanjem domaćeg i egzotičnog bilja, a u njihovoj porodičnoj kući u Knez Mihailovoj ulici broj. 33, imali su baštu gde su pored limunovog drveta imali mandarine, retke trske i palme. Na Topčiderskom brdu, danas delu Dedinja, Anastasija je oko letnjikovca podigla park, sa retkim rastinjem, čiji deo i danas postoji[4][5].
Humanitarni rad uredi
Pored svog supruga, koji se već dugo bavio humanitarnim radom, Anastasija je pod uticajem muža i prve komšinicije i prijateljice Drage Ljočić, razvila svoj humanitarni radi.
Pored mnogobrojnih darivanja Nikole Spasića, po nagovoru svoje supruge Anastasije on je zakupio zgradu Uprave monopola, današnju zgradu Filološkog fakulteta u Knez Mihailovoj ulici i od nje pravi bolnicu[5]. U zgradi pored lekara, radile su Draga Ljočić i Anastasija Spasić, kao glavna bolničarka i njeni sestrići Marija Mata Popović i Nikola Terzić.
Sva hrana za ranjenike i bolesnike pripremala se u kunjihi Anastasije Spasić, a za to delo Spasićeva je odlikovana ordenom Kraljevina Srbije, Krstom milosrđa[6]
Nakon završetka rata i uspostavljanja mira u Srbiji, Anastasija je sav bolnički materijal sa lekovima poklonila Crvenom krstu.
Nedugo nakon toga, početkom Prvog svetskog rata, gde je Spasićeva pružila svu neophodnu pomoć, ranjenim licima.
U dogovoru sa Anastasijom, Nikola Spasić je svoj dom u Knez Mihailovoj ulici br. 33 predao Srpskon narodnom invalidskom fondu Sveti Đorđe.
Nikola Spasić preminuo je na Krfu 1916. godine, a njegove posmrtne ostatke u Beograd, preneli su Anastasija i njen brat Milan Lujanović[3].
Nakon smrti supruga, Spasićeva se još više posvetila humanitarnim aktivnostima. Bila je član gotovo svih srpskih humanitarnih organizacija, u mnogima od njih članica uprave, potpredsednica ili predsednica. Istovremeno je bila predsednica Društva "Kneginja Ljubica", Doma učenica srednjih škola, Doma invalida Sveti Đorđe, posebne Zadužbine Nikole Spasića, Društva nasušni hleb, a članica uprave Crvenog krsta, Kola srpskih sestara, Društva "Kralj Dečanski i mnogih drugih.
Nije sačuvano mnogo dokaza o njenom humanitarnom radu u Prvom svetskom ratu, jer Spasićeva svoju dokumentaciju nije predavala arhivama, a mnoga dokumenta su i spaljena, kako do njih ne bi došla neprijateljska vojska, koja je nacionalne radnike progonila i ubijala[5].
Pored svog rada, Spasićeva je i finansijski pomagala mnoga društva. Velika finansijska sredstva izdvajala je za pomoć Srpskoj pravoslavnoj crkvi, naročito crkve u južnoj Srbiji i na Kosovu i Metohiji.
Veliki prijatelj Spasićev Đorđe Vajfert srpski industrijalac i guverner Narodne banke, poklonio je zemljište Društvu beogradskih žena lekara gde je sazidana bolnica za lečenje žena i dece, uz pomoć žena lekara iz Škotske i Anastasije Spasić. I danas se na zgradi u sastavu KBC Dr Dragiša Mišović nalazi tabla sa imenima najvećih darodavaca, a među njima se nalazi i Anastasija Spasić[6].
Rad u velikom broju društava je Spasićevoj oduzimalo dosta vremena, a naročito zbog rada u Društvu "Kneginja Ljubica", čije je bila predsednica i čije sedište je bilo u Štimlju na Kosovu. Odlasci u Štimlje bili su sve češći, a tamo je Spasićeva zajedno sa ostalim čanovima društva "Kneginja Ljubica", pomagala deci bez roditelja. Tokom jednog od putovanja ka Štimlju, Spasićeva je povređena i zadobila je naprsnuće kuka, nakon kojeg se oporavila i nastavila sa svojim humanitarnim radom[6].
Nakon osnivanja društva "Nasušni hleb", 1927. godine u Beogradu, koje je obezbeđivalo najsiromašnijim po jednu veknu hleba dnevno, Spasićeva se uključila u rad to društva i znatno ga unapredila, obezbedivši veliku finansijsku pomoć[3].
Nakon početka Drugog svetskog rata, Spasićeva je dobila ponudu od generala Milana Nedića da prihvati ponudu predsednice objedinjenih ženskih humanitarnih društava koje je hteo da osnuje, došavši lično u njen dom. Spasićeva je odbila tu ponudu jer je bila stara, ali je istakla da se neće primiriti u svom humanitarnom radu, naročito u ovom ratnom dobu[7]
Tokom Drugog svetskog rata, Spasićeva je doživela veliki broj tragedija. Tokom bombardovanja Beograd, 16. aprila 1944. godine, poginuli su joj u Francuskoj ulici br. 11 sestričina Desa Janković, sa četvoro dece i nešto kasnije sestrić Mata Popović, tokom dana Beogradske operacije. Ipak, Spasićeva je imala snage da svoj humanitarni rad nastavi i gubitka dragih ljudi.
Nakon zaključivanja Versajskog sporazuma snovano je Društvo naroda, u kojem je Spasićeva izabrana za potpredsednicu, a od 1937. godine bila je predsednica tog društva.
Nakon 1944. godine Spasićeva je postavljena na funkciju predsednice Unije za zaštitu dece Srbije, na kojoj je bila do 1947. godine, kada je zabranjen rad tog društva[3].
Smrt uredi
Anastasija Naka Spasić preminula je 13. oktobra 1953. godine u Beogradu. Sahranjena je na Topčiderskom groblju u crkvi Svetog Trifuna[3].
Reference uredi
- ^ Mira Sofronijević, Anastasija Naka Spasić (31. 12. 1864 – 13. 10. 1953), I žene su darivale svome otečestvu Beograd 2003
- ^ „Srpske heroine - žene heroji koje su obeležile istoriju”. bastabalkana.com. Pristupljeno 10. 2. 2015.
- ^ a b v g d đ e „Anastasija Naka Spasić (31. 12. 1864. – 13. 10. 1953)”. rastko.rs.
- ^ a b „Stvaraoci Srbije – Naka Spasić”. Radio-televizija Srbije. Pristupljeno 24. 10. 2015.
- ^ a b v „PATRIOTA OD MALIH NOGU: Jedna od najvećih zadužbinarki našeg naroda doživela je NAJSTRAŠNIJU SUDBINU - ZABORAV!”. dnevno.rs. Pristupljeno 2. 2. 2017.
- ^ a b v „Nikola Spasić nam je u amanet ostavio više od Zadužbine: Obraz, čast i poštenje”. Prva srpska televizija. Pristupljeno 2. 11. 2015.
- ^ Istorija i tradicija filantropije u Srbiji Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. oktobar 2016)
- ^ Ulica Nake Spasić, gp Savski venac planplus.rs
Literatura uredi
- Čubrić, Ljiljana (2012). Spomenar znamenite žene srpske. Zavod za udžbenike. str. 82. ISBN 9788617180063.
