Banatski Karlovac

Banatski Karlovac je gradsko naselje u Srbiji, koje pripada opštini Alibunar u Južnobanatskom upravnom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 4.428 stanovnika.

Banatski Karlovac
Novi hram Srpske pravoslavne crkve
Administrativni podaci
Država	Srbija
Autonomna pokrajina	Vojvodina
Upravni okrug	Južnobanatski
Opština	Alibunar
Stanovništvo
— 2022.	4.428
— gustina	84/km2
Geografske karakteristike
Koordinate	45° 03′ 04″ S; 21° 00′ 58″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	99 m
Površina	60,2 km2
Banatski Karlovac Banatski Karlovac na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	26320
Pozivni broj	013
Registarska oznaka	PA

Geografija

Veći deo katastarskog područja Banatskog Karlovca pripada prirodnom rezervatu Deliblatska Peščara. Vikend naselje Devojački Bunar pripada Banatskom Karlovcu.

Kroz naselje prolazi međunarodni put Beograd – Vršac – Temišvar, magistralni put E-70. Takođe, kroz naselje prolazi i železnički pravac Beograd-Vršac-Temišvar. Od Beograda je udaljen 65 km, od Pančeva 40 km i Vršca 25 km.

Istorija

Mesto je naseljeno 1802. godine planski i dobilo je naziv Karlsdorf po ondašnjem ministru rata i mornarice nadvojvodi Karlu. Prvobitno su bili naseljeni Nemci iz badenske oblasti, a uskoro se doseljava i slovensko stanovništvo, uglavnom katoličke veroispovesti, iz opština Karašova, Lupak i Klokotič.

Tokom istorije mesto je menjalo nazive. Od osnivanja nosi naziv Karlsdorf, potom 1894. postaje Károlyfalva, pa 1902. Temeskárolyfalva, onda 1911. Károlyfalva, da bi 1912. postao Oca. Posle Prvog svetskog rata ulazi u sastav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i 1921. menja naziv u Karlovo selo, pa 1922. postaje Karlsdorf da bi 1926. konačno postao Banatski Karlovac. Jedno kraće vreme, od 1950. do 1953. je bio Banatsko Rankovićevo.

Reskriptom Ratnog saveta, od 17. septembra 1800. godine, naređeno je osnivanje jedne naseobine na poljskim dobrima „Podbršće“ i „Mali Alibunar“ za doseljenike Nemce iz Rajha. 1801 god. organizovana je naseobina, 14. maja prispelo je već 212 porodica. 25. jula odobrio je ratni Savet da se nova naseobina nazove „Karlzdorf“ (Karlsdorf), po erchercogu Karlu. Sem pomenuta dva poljska dobra, karlzdorfskom ataru je dodeljeno i poljsko dobro „Oca“. U proleće 1803. godine uselili se kolonisti u svoje kuće. 28. oktobra osvećeno je groblje. Krajem novembra 1804 god. dobila je naseobina sveštenika, a 1806 počela graditi crkva. Na mesta nekih pomrlih kolonista, doselili su se drugi, poneki iz Krašove. 1809. bilo je 190 naseljenih domova.

Godine 1845. Karlzdorf, koji je do toga vremena pripadao nemačko-banatskoj graničarskoj regimenti, dodeljen je srpsko-banatskoj graničarskoj regimenti i postao sedište kompanije. Iste godine osnovale su zanatlije svoju rufetsku organizaciju.

Za vreme vojnih operacija 1848. god. alibunarski tabor srpske vojske imao je svoju predstražu u Karlzdorfu, koja je 30. novembra i 8. decembra potisnuta od Mađara. Godine 1849. naneli su skakavci grdnu štetu. Vrščani su požurili u pomoć stanovnicima da unište skakavce.

Godine 1854. popisano je u mestu 2278 duša, a ukopno u kompaniji, kojoj su sem Kalzdorfa pripadali Petrovoselo i Nikolinci, 9430 duša.

Godine 1869. otvorio je Gustav Jaroš prvu apoteku. Iste godine osnovao je Lorenc Kalitović ciglanu. Godine 1870. uređena poštanska služba; 1871. telegrafska, a 1893. telefonska.

Godine 1873. dozvoljeno je opštini održavanje nedeljnih i godišnjih vašara.

Godine 1873. pripojen je Kalzdorf temišvarskom komitatu, postao sedište okružnog suda i dobio je sreski sud. Ali je već 1876 god. prenet je okružni sud u Belu Crkvu.

Godine 1881. uređeno je viđenje posedne knjige (grundbuh). Godine 1890. sazidana je nova opštinska kuća. Godine 1874. osnivan je novčani zavod „Kalsdorfer Sarkasa“, akciono društvo, a 1882 god.“Karlzdorfer Špar- und Kreditferajn“, koji je 1884 god. kao prvi postao akcionarsko društvo.

Godine 1876. osnovao je Filip Herc fabriku salame i mesnih proizvoda, a 1879. god. i dobro uređen obor. A od društva treba spomenuti: Poljoprivredno Društvo (osnovano 1868. god.), Kasinu (osnovano 1879), Pogrebno Društvo (osnovano 1891. god.), Dobrovoljne Vatrogasce (osnovano 1884. god.), Zemljoradničko Društvo (osnovano 1901 god.). Godine 1875. podigao je Filip Herc jedan moderan hotel. Godine 1880. parkiran je jedan deo pijace.

Godine 1881. Јохан Матје i njegova supruga podižu grobljansku kapelu, posvećenu Sv. Martinu. 1885 god. organizovana je rimokatolička crkvena opština.

Dana 8. decembra 1894 god. otvorena je karlzdorfska železnička stanica, na novosagrađenoj pruzi Vršac-Kovin. Godine 1894. osnovana je Šegrtska škola, a 1898. poljoprivredna povrtna škola. 1. septembra 1900. god. preuzela je država opštinsku osnovnu školu i zavela mađarski nastavni jezik. Godine 1902. sazidana je nova školska zgrada sa osam učionica.

Od 1897. do 1902. god. izlazile su u Karlzdorfu novine „Károlyfalvaer Wochenblatt“. Urednik je bio tamošnji advokat Dr. Jovan Verner, a štampane u vršaćkoj štampriji Vetela i Veronića.

Godine 1903. prenela je „Karlzdorfska Štedionica“ a, d. Svoje sedište u Belu Crkvu, a u Karlzdorfu je ostao samo filijala iste štedionice. Prestao je samostalno da radi „Zavod za štednju i predujam“ i postao je filijala Pančevačke Pučke Banke 1915 god.

Premeštana nedeljna pijaca do železničke stanice 1907. god., a iduće, 1908. god. i godišnji vašari. Stoga je to zemljište u tu svrhu nasipano i isplanirano.

Napredovanje ove bogate opštine pokazuje najbolje brojni prirast stanovništva. Popisano je: 1869. g. 2762 stanovnika, 1880. god. 2832 stanovnika, 1890. god. 3378 stanovnika, 1900. god. 3504 stanovnika, 1910. god. 3835 stanovnika. 1921. god. popisano 3604 stanovnika, od kojih je bilo Srba - 101, Čeho-slovaka - 2, ostalih Slovena - 21, Rumuna - 44, Italijana - 1, Nemaca - 3360, Mađara - 74.

Značajna je bila 1923. godina. Podignuta je električna centrala svotom od 400.000 dinara. 1926. god. otvorena je u Karlzdorfu sekcija šumske uprave za područje Deliblatske Peščare. Iste godine osnovana je srpska čitaonica. U prvoj polovini 1927. godine instalisano je prvih osam radio-prijemnih aparata.

Demografija

U naselju Banatski Karlovac živi 4.721 punoletni stanovnik, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,3 godina (39,8 kod muškaraca i 42,7 kod žena). U naselju ima 1985 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,93 (popis 2002).

Etnički sastav mesta je znatno promenjen posle Drugog svetskog rata kada je nemačko stanovništvo deportovano, a kolonizovano je stanovništvo iz zapadne Srbije i Bosne.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Demografija Godina Stanovnika 1948. 5.834 1953. 5.186 1961. 6.025 1971. 6.273 1981. 6.319 1991. 6.286 5.926 2002. 5.820 6.223 2011. 5.082

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍
Srbi			5.336	91,68%
Mađari			103	1,76%
Rumuni			71	1,21%
Jugosloveni			53	0,91%
Makedonci			37	0,63%
Romi			33	0,56%
Crnogorci			20	0,34%
Hrvati			15	0,25%
Slovaci			15	0,25%
Slovenci			7	0,12%
Nemci			7	0,12%
Vlasi			7	0,12%
Bugari			7	0,12%
Česi			4	0,06%
Muslimani			4	0,06%
Rusi			3	0,05%
Ukrajinci			1	0,01%
Goranci			1	0,01%
Bunjevci			1	0,01%
Albanci			1	0,01%
nepoznato			28	0,48%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	5			5
80+	38			56
75—79	58			145
70—74	145			210
65—69	182			214
60—64	186			210
55—59	120			153
50—54	220			207
45—49	289			241
40—44	246			214
35—39	188			209
30—34	156			154
25—29	165			169
20—24	188			165
15—19	228			188
10—14	163			184
5—9	149			142
0—4	117			111
Prosek :	39,8			42,7

Domaćinstva

Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 1.107 1.298 1.671 1.823 1.919 1.996 1.985

Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek Broj domaćinstava 400 512 361 422 176 72 33 2 4 3 2,93

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	2.414	732	1.477	115	82	8
Ženski	2.540	456	1.475	495	107	7
UKUPNO	4.954	1.188	2.952	610	189	15

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	1.032	288	0	21	377
Ženski	812	99	0	3	376
UKUPNO	1.844	387	0	24	753
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	16	19	82	33	50
Ženski	4	0	102	19	13
UKUPNO	20	19	184	52	63
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	9	13	46	20	10
Ženski	13	8	21	61	57
UKUPNO	22	21	67	81	67
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	7	0	0	41
Ženski	10	0	0	26
UKUPNO	17	0	0	67

Znamenite ličnosti

• Nikola Čuturilo (1962), rok muzičar, kompozitor i tekstopisac

Galerija

• 
  Nova pravoslavna crkva
• 
  Katolička crkva
• 
  Spomenik žrtvama fašizma
• 
  Banatski Karlovac na razglednici
• 
  Banatski Karlovac
• 
  Razglednica iz Banatskog Karlovca

Vidi još

• Devojački bunar
• FK Proleter Banatski Karlovac
• Nikola Čuturilo

Literatura

• Letopisi opština u južnom Banatu napisao Filiks Mileker. ISBN 978-86-85075-04-9.
• Izvor Monografija Podunavske oblasti 1812-1927 sastavio Dr, Vladimir Margan biv. Predsednik Oblasnog odbora Komesar Oblasne Samouprave, objavljeno 1927. „Napredak Pančevo“
• Teritorija Podunavske Oblasti napisao Dr. Vladimir Margan, Predsednik Obl. Odbora u Smederevu 1928.*
• Istorijiski pregled Podunavske Oblasti Banatski deo napisao: Felix Milecker bibliotekar i kustos gradske biblioteke i muzeja u Vršcu 1928.
• A delibláti homok hőmérséklet ingadozása-u.a. (Mathem. És természtud. Ertes.) 1903
• Délmagyar. őskori régisiségi leletei; Milecker Felix Temesvár 1891.
• Der europäische Flugsand J. 1873.
• Banatski živi pesak. H.Košanin. (Politika. 22/ XII-1923).
• Letopisa Period 1812 – 2009. Šušara u Deliblatskoj Peščari Napisao M. Marina:(Beč 2009) Sastavio od pisanih tragova, letopisa, po predanju o selu Banatskom Karlovcu, nastanak sela, ko su bili doseljenici, čime su se bavili meštani: :[1]
• Ma kakve mu bile mane i nedostaci, nedorečenosti, ali je suština i jezgro ovog rada je ostalo i ostaće netaknut. Neki delovi imaće samo svoj istorijski značaj, ali svi ostali zadržaće i sačuvaće u punoj meri svoju naučnu vrednost. Jedno se ipak ne može osporiti, da smo bar udarili temelj, da smo pokazali pravac i obeležili put na kome se valja kretati ako želimo uspešan rad na polju naše istorije. Pa ako i nismo postigli više, nego samo toliko da smo dali podstrek drugima, od nas vičnijima, mudrijima, koji će ovaj i ovakav posao bolje i savršenije obaviti nego mi tada smo već time učinili dosta „M. Marina“

Spoljašnje veze

Prezentacije

• Prezentacija Banatskog Karlovca Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. april 2020)
• Zvanična prezentacija Banatskog Karlovca
• Prezentacija LIDER+ Banatski Karlovac
• Zvanična prezentacija Opštine Alibunar Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. februar 2009)

Mape, karte

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)