Bokokotorska književnost

Bokokotorska književnost predstavlja deo srpske književnosti koji se tokom humanizma, renesanse i baroka razvijao u Boki na latinskom, italijanskom i u manjoj meri narodnom jeziku, a blisko je povezan sa razvojem dubrovačke književnosti. Njen prvi centar bio je Kotor (uz koji se kasnije ističu Perast i Budva), koji je bio važan primorski centar srednjovekovne Srbije, o čemu svedoči prisustvo fra Vita (graditelja Visokih Dečana) i Nikole Buća (protovestijara Dušana Silnog (kralj 1331—1346, car 1346—1355)) na srpskom dvoru XIV veka. Jedna od specifičnosti Bokokotorske književnosti, je i porodično stvaralaštvo odnosno pojava da se u jednoj porodici, pa čak i generaciji javi nekoliko pisaca, što će se kasnije biti odlika i porodice Petrović-Njegoš.

Značajniji književni centri i pisci

U XIV veku se javlja prvi humanista srpskog Primorja, kotorski biskup Darsa, koji je na latinskom jeziku napisao delo informativno-kataloškog karaktera. Sa ulaskom Kotora u sastav Mletačke republike 1420. godine, ubrzava se njegov kulturni razvoj i javlja se čitav niz pisaca na latinskom jeziku (Nikola Mainjanin, Jeronim Baska, Hijacint Bolica, Ivan Paltašić, Bernard Pima i drugi). Tokom XVI veka, u doba romantizma, dalje se razvija kotorsko stvaralaštvo, pisano na latinskom i italijanskom jeziku, za razliku Dubrovčana koji pišu na, kako ga oni nazivaju, slovinskom jeziku. Bez obzira na to, u njihovim delima se oseća zavičajno rodoljublje, a posebnu karakteristiku predstavljaju porodice koje su davale po nekoliko pisaca, poput Buća, Bizantija (najznačajniji među njima bio je najpoznatiji petrarkista Đorđe Bizanti), Bolica, Paskovića (najznačajniji među njima bio je najpoznatiji kotorski renesansni stvaralac Ljudevit Pasković) i drugih. Treći značajni petrarkista bio je Ivan Bona, koji se poput Paskovića zalagao za delovanje na maternjem jeziku, iako je i on stvarao na italijanskom jeziku.

U eri baroka, tokom XVII veka, javljaju se i drugi književni centri, osim Kotora (Perast, Dobrota, Prčanj, Budva), stvara se gotovo isključivo poezija, a pored latinskog i italijanskog, piše se i na narodnom jeziku, koji se po uzoru na dubrovačke pisce naziva slovinskim.

Novi književni centar postao je Perast, a i za ovaj period su karakteristične pesničke porodice, poput Zmajevića, Martinovića, Balovica, Mažarevića i Burovića. Najznačajniji barokni pisac je barski nadbiskup i primas srpski Andrija Zmajević, koji je održavao žive veze sa mitropolitom hercegovačkim Vasilijem Jovanovićem i patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem (1674—1706), a na njegovo stvaralaštvo su uticali i ideolozi baroknog slovenstva Mavro Orbini i Ivan Gundulić. Njegova najznačajnija pesma „Slovenska Dubrava“ je inspirisana upravo dubrovačkom književnošću i samim Dubrovnikom, a nastala je pod utiskom velikog zemljotresa koji je 6. aprila 1667. godine razorio grad.„Ljetopis crkovnoga staroga i novoga zakona sveta i krepostna država slovinsko-latinska“ je njegovo najpoznatije delo, bazirano na Orbinijevom „Kraljevstvu Slovena“, pisano narodnim jezikom, objavljeno na latinici i ćirilici. Pored njegovog rada, treba pomenuti i dramu o Kosovskoj bici nepoznatog autora koja predstavlja preradu žitija kneza Lazara u dvanaesteračkom stihu, kao i „Priču o boju kosovskom“, za koju se na osnovu jezika smatra da je nastala takođe u Perastu, a sačuvana je u tridesetak rukopisa, koji su datirani u prvu polovinu XVIII veka. Od pisaca koji su stvarali u XVIII veku, treba pomenuti sekretara kotorskog biskupa Ivana Nenadića, među čijim delima se ističe dramsko delo „Prikazivanje muke Jezusove“, koje donosi modernizovan pogled ustaljenih crkvenih viđenja, a značajno delo mu je i istorijski spev savremene tematike „Šambek satarisan“.

U drugoj polovini XVII, kao i tokom XVIII i XIX veka, kao jedno od središta Bokokotorske književnosti javlja se i Budva. Prvi značajniji pisac je Krsto Ivanović, rodom sa Cetinja, koji piše „Anale“ grada Budve, a smatra se da su neke od njegovih pesama na narodnom jeziku zastupljene u zborniku pod nazivom „Budvljanska pjesmarica“. Nakon njega se, u drugoj polovini XVIII veka, javljaju braća Zanovići (Stefan i Miroslav). Stefananova dela su raznolika i po jeziku (italijanski, nemački, francuski) i po temama i po žanrovima, a među njima se ističu „Turska pisma“, kao i dela o Šćepanu Malom, Skenderbegu i druga vezana za to podneblje. Sam Stefan je bio pustolov evropskog ranga, koji je boravio po evropskim dvorovima i družio se sa značajnim intelektualcima svoga doba (Volter, Ruso, Gluk i drugi). Njegov brat Miroslav je na narodnom jeziku objavio dve zbirke pesama, oko 1785. godine. Njihov savremenik bio je i Antun Kojović, koji vodio dnevnik na italijanskom jeziku i na lokalnom govoru pisao lake komedije i prigodne pesme. On je bio budvanski paroh i učitelj u privatnoj školi, koju je pohađao i Stefan Mitrov Ljubiša, na čije je stvaralaštvo uticao.

Vidi još

• Mletačka Albanija
• Dubrovačka književnost
• Srpska književnost

Literatura

• Deretić, Jovan (2007). Istorija srpske književnosti (četvrto izd.). Beograd. ISBN 978-86-86003-45-4. COBISS.SR 145795852. 
• Pantić, Miroslav (1993). „Književnost na tlu Crne Gore i Boke Kotorske”. Istorija srpskog naroda. knj. 3, sv. 2. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 135—255.