Botanička bašta Jevremovac

Ukoliko ste tražili naselje, pogledajte članak Jevremovac.

Botanička bašta Jevremovac je botanička bašta u Beogradu. Najstarija je botanička bašta u Srbiji i njeno osnivanje vezano za jedno od najvećih imena srpske botanike – Josifa Pančića. Ceo kompleks sa velikim staklenikom ima značajnu arhitektonsku i kulturno-istorijsku vrednosti. Od 1995. godine ima status spomenika prirode II kategorije, a 2007. zaštićena je kao spomenik kulture. Zajedno sa Institutom za botaniku nastavna je jedinica Biološkog fakulteta u Beogradu.

Jevremovac
Položaj
Mesto	Beograd
Opština	Stari Grad
Država	Srbija
Koordinate	44.815806° S; 20.473222° I / 44.815806; 20.473222
Karakteristike
Površina	4,8183 ha
Nadmorska visina	~93 m
Tip parka	botanička bašta
Zaštita i posećenost
Kategorija zaštite	II
Godina zaštite	1995.
Staratelj	Biološki fakultet Univerziteta u Beogradu, Institut za Botaniku
Broj posetilaca	60.000
Godina izgradnje	1890.
Otvoren	1896.
Ostalo
Veb prezentacija	jevremovac.bio.bg.ac.rs

U okviru botaničke bašte nalazi se staklenik površine 500 m², podignut 1892. godine, a od 2004. i japanski vrt. Biljni fond obuhvata više od 2.000 domaćih i stranih biljnih vrsta, od kojih je u stakleniku oko 1.100 i taj broj se svake godine uvećava.

Od svog osnivanja Botanička bašta je univerzitetska ustanova kojom se upravlja kao delom visokoškolskog sistema u prosveti i nauci, ali je vremenom dodatno širila svoje aktivnosti i u pravcu drugih oblasti, kao što su zaštita prirode i kultura.

Položaj i površina

Botanička bašta se nalazi na nadmorskoj visini od 86,82 m do 99,85 m. Zaštićena površina iznosi 4 ha 81 ar 23 m². U njenom sastavu nalaze se Staklena bašta, Japanski vrt, Herbarijum, Biblioteka, otvorene površine, upravna zgrada Instituta za botaniku, slušaonice i laboratorije. Biljni fond obuhvata oko 2.000 stranih i domaćih biljnih vrsta, od kojih je u stakleniku oko 1.100 i taj broj se svake godine uvećava.

bašta se nalazi u užem centru Beograda, na teritoriji Opštine Stari grad i okružena je značajnim saobraćajnicama: sa istočne strane ograničena je Ulicom vojvode Dobrnjca, sa zapadne kompleksom zgrada u Palmotićevoj, sa severne Bulevarom despota Stefana, sa južne Dalmatinskom, a sa jugoistočne Takovskom, u kojoj se, na uglu sa Dalmatinskom, na broju 43, nalazi glavna kapija Bašte.

Prirodne karakteristike

Imanje na kome je nastala bašta nalazilo se na mestu iskrčenih mešovitih šuma lužnjaka, cera, poljskog jasena i bukve. Pojedinačna stabla lužnjaka, cera, poljskog jasena, čija se starost procenjuje na preko 120 godina, jedini su ostaci nekadašnje autohtone vegetacije na ovoj površini.

Geomorfološke karakteristike

Bašta se nalazi na padinama koje se pružaju od terazijskog platoa prema Dunavu. Gornji, južni deo Bašte je najviši odakle se teren postepeno spušta sve do granice Prirodnog spomenika - ulica 29. novembra. U Bašti se nalaze tri uzdignuća, od kojih su dva veštački podignuta.

Geološke karakteristike

Prema malobrojnim istraživanjima, utvrđeno je da Bašta leži na sedimentima neogena koje sačinjavaju laporoviti peščari i gline. Debljina ovih sedimenata je veoma velika.

Istorijat

Dvorište Konaka kneginje Ljubice u kom je Josif Pančić podigao svoju prvu botaničku baštu

Prva bašta u dvorištu Liceja (1853)

Potreba da Srbija dobije botaničku baštu javila se u trenutku kada je u Beogradskom Liceju, u okviru nove grupe jestastvenih (prirodnih) nauka, uvedena i botanika. Josif Pančić, koji je 1853. godine postavljen za profesora prirodnih nauka, smatrao je da botanika „može jedino da se nauči u botaničkoj bašti ili u polju, a učenje u polju, osim toga što je ne podpuno, staje svakad i većeg truda i dužeg vremena.” Zbog toga je iste te 1853. godine podigao jednu sasvim skromnu botaničku baštu zatvorenog tipa na polovini dvorišta Liceja, koji se tada nalazio u zgradi Konaka kneginje Ljubice i za tu svrhu mu je dozvoljeno da poseče dud koji mu je bio na smetnji. Od tada se borio da za tu svrhu dobije novi, veći prostor.

Botanička bašta na Dorćolu (1874)

Knjiga Josifa Pančića iz 1881. godine

Prva Botanička bašta u Beogradu, Srpska Kraljevska botanička bašta, osnovana je 1874. godine odlukom Ministarstva prosvete i crkvenih poslova Kneževine Srbije, a na predlog Josifa Pančića. Te godine je, prema sopstvenim rečima, Pančić prvi zagradio jednu ledinu na Dorćolu, površine samo 1,75 ha, u državnom vlasništvu nastalom posle odlaska beogradskih Turaka. Plac se nalazio na jaliji, između Dunavske ulice i Dunava. Budući da je bio uz samu obalu reke, ovaj prostor se vrlo brzo pokazao kao neadekvatan jer je bio je sklon plavljenju. Već 1879. osetnu štetu naneo je krupan grad sa bujicom, sledeće 1880. veoma oštra i duga zima, a 1887. poplava je probila novopodignut nasip i Bašti nanela dodatnu štetu. Sledeće, 1888. godine Pančić je umro, a odmah po njegovoj smrti došlo je do velike poplave, kakva se ponovila i naredne 1889. što je skoro u potpunosti uništilo biljni fond koji je pokojni Pančić bio sakupio i negovao. Preostale biljke su 1889. premeštene u dvorište Velike škole u Kapetan Mišinom zdanju, da bi odatle mogle biti preseljene na novo, bezbednije mesto. Smatra se da su te redovne poplave izazvale ili ubrzale donošenje odluke za trajno rešenje prostora za novu Baštu.

Značaj

Radove na uređenju Bašte Pančić je započeo odmah po dobijanju odluke, u proleće 1875. Plac je najpre ograđen tarabom, ozidana je zgrada za radionicu i stan za poslužitelja, a pred zimu su na dva kraja bašte ozidana dva bunara. Srpsko-turski ratovi su usporili, ali ne i zaustavili podizanje Bašte. Vršena je nivelacija zemljišta i nabavljene su prve biljke. Neke su uzgojene iz semena, a neke presađivane. Biljni materijal je nabavljan iz Topčiderske ekonomije, ali su neke vrste dobijene razmenom ili kupovinom od drugih botaničkih bašta ili poznatih rasadnika u inostranstvu. U leto 1880. sazidan je i staklenik.

Josif Pančić je kao upravnik Srpske kraljevske botaničke bašte dobio priliku da počne da ostvaruje dva svoja cilja:

• da olakša učenicima botanike pristup u sve grane te nauke i
• da gajenjem biljaka poreklom iz Srbije postupno sprema i što brže dovrši poznavanje autohtone flore.

Pančić je tu imao u vidu Botaničku baštu u službi naučno-stručnog zadatka izrade Flore kao nacionalnog popisa biljaka (Enumeratio Plantarum Serbicarum). Prvih pet godina radova na podizanju Botaničke bašte, razloge za njeno podizanje i ciljeve koje treba dostići Josif Pančić je opisao u svojoj knjizi Botanička bašta u Beogradu iz 1881. Tri primerka ove knjige čuvaju se u Narodnoj biblioteci Srbije i Univerzitetskoj biblioteci „Svetozar Marković” u Beogradu. O značaju Botaničke bašte Josif Pančić je rekao:

„ Botanička bašta ima prema zahtevima današnjeg vremena dve zadaće da izvrši: s jedne strane da na malom prostoru sastavi flore one zemlje, čija se omladina ima tu botanici da uči, a s druge strane da pribere sve one eksotne biljke, koje su potrebne, da u bašti bude uglavnom predstavljena vegetacija celog sveta. ”

Jevremovac

Tekst pisma kojim kralj Milan Obrenović poklanja svoje imanje za botaničku baštu

Gospodinu ministru Prosvete i Crkvenih poslova, Danas, na prvi rođen dan po miropomazanju moga sina Njegovog veličanstva Našeg Kralja Aleksandra I, našao sam se pobuđen dati državi na prosvetne celji, i to za botaničku baštu, svoju baštu ovde u Beogradu, u odeljenju palilulskom, preko puta palilulske kasarne pod jednim uslovom, da se ova bašta zove "Jevremovac", za rad sećanja na našega slavnog pretka, mojega i mojega sina Gospodina Jevrema T. Obrenovića, velikog ljubitelja narodne prosvete. Molim vas gospodine ministre da budete dobri primiti u ime države ovaj dar. Milan 2. avgusta 1889. godine u Beogradu

Znajući za probleme koje je Pančić imao oko podizanja prve Botaničke bašte u Srbiji, kralj Milan Obrenović je 1889. godine, za potrebe podizanja nove Botaničke bašte, poklonio Velikoj školi svoje imanje, voćnjak veličine 5,2 ha, koji je nasledio od dede Gospodara Jevrema Obrenovića, uz obavezu da služi u prosvetne ciljeve, da se na njemu podigne botanička bašta i da se, u čast njegovog dede nazove Jevremovac. Ovaj naziv se zadržao sve do 1940. godine, a zatim je sasvim neslužbeno prestao da se upotrebljava sve do 1991. godine kada je ponovo vraćen na predlog Kolegijuma Instituta za botaniku i Botaničke bašte Biološkog fakulteta. Postoji mišljenje da je to učinio po savetu ili nagovoru svog ličnog lekara, dr Save Petrovića. Iako svoje imanje kralj Milan pominje kao „baštu”, na tom prostoru nalazio se njegov voćnjak, konjušnice, dosta šumskog drveća, kao i neke retke zeljaste biljke. Neka od starih samoniklih stabala tih vrsta i danas se nalaze u Bašti.

Izgradnja Bašte

Botanička bašta Jevremovac sa staklenikom na crtežu Feliksa Kanica iz 1897. godine

Nedeljko Košanin, pod čijom je upravom 1930-ih bašta dosegla pun sjaj

Godine 1890, odmah čim su se skupila početna sredstva, počelo je uređivanje beogradske Botaničke bašte. Za prvog upravnika postavljen je Stevan Jakšić, profesor botanike. Radovi na uređenju Bašte trajali su nekoliko godina. Neki delovi Bašte su morali biti rigolovani, neki nivelisani. Zanimljivo je da je tokom prekopavanja nađena rimska nekropola. Podizanje botaničke bašte, skup i spor posao, u tadašnjoj Srbiji bio je dodatno otežan lošim unutrašnjim komunikacijama i slabim vezama Kraljevine Srbije sa svetom, što je činilo prepreku za brže pribavljanje kako biljaka iz svih krajeva Srbije, tako i onih egzotičnih. Na velikom delu Bašte ostavljen je voćnjak, s namerom da se tu zasade sve vrste voćaka našeg podneblja, ali se od te ideje kasnije odustalo. U severnom delu je zadržana zatečena vegetacija kao šumadijska hrastovo-cerova šuma, kako je ostalo do danas. Odmah po početku radova napravljena su dva bazena za vodu. Jedan je bio pretvoren u fontanu, ali je fontana kasnije uklonjena, a bazen zatrpan. Ostao je donji bazen za vodenu vegetaciju i kao pojilo za ptice. Prilikom novijih rekonstrukcija i gornji bazen je delimično obnovljen. U Bašti je zadržana i zgrada bondručara nekadašnje konjušnice kneza Miloša od 60 m², koja je kao domarska kuća čuvana u izvornom stanju sve dok nije počela da se raspada, pa je rekonstruisana 80-ih godina 20. veka.

Nedugo po preseljenju Bašte na današnju lokaciju, 1892. godine kupljen je od fabrike Mocentin nem. Mozentin iz Drezdena veliki staklenik površini od 500 m², koji i danas postoji. Sastoji se od dva krila spojena centralnom kupolom. Izgrađen je iz delova koji su preneti iz fabrike i montiran 6 meseci. U to vreme bila je to jedna od najlepših i najvećih staklenih bašta u ovom delu Evrope. Ova staklena bašta imala je prvenstveno namenu održavanja biljaka tokom zime, ali nije bila pogodna i za klijanje semena i vegetativno razmnožavanje. Za tu svrhu podignut je 1931. godine nadomak kolskog prilaza poseban mali staklenik - „Množara“. Oba staklenika oštećena su tokom bombardovanja u Drugom svetskom ratu. Kasnije su, uprkos višestrukim popravkama, konstantno propadali. Veliki staklenik u potpunosti je rekonstruisan 2014. godine, dok je mali tada porušen i izgrađena je nova „Množara“.

U to vreme Bašta je bila ograđena daščanom tarabom, što je bilo kratkoročno rešenje, jer je takva ograda brzo trulila. Tim problemom bavili svi prvi upravnici, a svake godine je po neki deo tarabe bivao zamenjen. Već se krajem 19. veka raspravljalo o zameni drvene ograde zidom od čvrste opeke. Konačno je 1925. drvena taraba počela postupno da se zamenjuje zidanim parapetom i stubovima koji nose filarete od kovanog gvožđa. Izgradnja ograde trajala je godinama zbog sporog priliva novca.

Botanička bašta „Jevremovac“ nastavila je da se uređuje i obogaćuje. Početkom 20. veka slate su sadnice i seme retkih biljaka radi podizanja školskih botaničkih bašti uz gimnazije u Pirotu i Vranju i Opštinske gradine u Nišu. Dosegla je pun sjaj 1930-tih, u vreme kada je upravnik bio akademik botaničar Nedeljko Košanin († 1934). Ubrzo nakon toga se govori o teškim danima bašte zbog malog budžeta. Pošto nema novca za ekspedicije, endemske jugoslovenske biljke se naručuju iz inostranstva, iz bašti koje su ih nekada dobile na poklon. U to vreme se u beogradskoj opštini razmišljalo o seobi bašte na Topčidersko brdo. Krajem 30-ih se govori da "skoro niko i ne posećuje Beogradsku botaničku baštu".

Upravnici

• Stevan Jakšić (1889—1899)
• Živojin Jurišić (1899—1901)
• Nedeljko Košanin (1905—1934)
• Ljubiša Glišić (druga polovina 20. veka)
• Petar Marin (2000-ih)
• Slobodan Jovanović (2010-ih)
• Gordana Subakov Simić (2020-ih)

„Jevremovac” danas

Tabla na ulazu

Od svog osnivanja Botanička bašta „Jevremovac” je univerzitetska ustanova kojom se upravlja kao delom visokoškolskog sistema u prosveti i nauci, ali je vremenom dodatno širila svoje aktivnosti i u pravcu drugih oblasti, kao što su zaštita prirode i kultura. U njenom sastavu nalaze se Staklena bašta, Japanski vrt, Herbarijum, Biblioteka, otvorene površine, upravna zgrada Instituta za botaniku, slušaonice i laboratorije.

Otvorene površine

Žalosna sofora

Na otvorenom prostoru Botaničke bašte raste više stotina drvenastih i gotovo 1000 zeljastih, autohtonih i alohtonih vrsta biljaka, što predstavlja biljni fond od preko 1300 vrsta. Biljni fond je grupisan u geografske i ekološke celine. Otvoreni prostor Bašte podeljen je na 14 površina omeđenih kolskim i pešačkim stazama, unutar kojih se sreću i zasebno organizovane celine poput Japanskog vrta, sistematskih parcela, kamenjara, papratnjaka, bazena sa lokvanjima, lavirinta formiranog od bambusa, dečijeg kutka i drugih.

Posebno se izdvajaju nekoliko desetina godina stari brestovi, impozantna stabla kavkaskih zelkova, primerci hrasta lužnjaka stari preko 140 godina, kestenovi, više vrsta borova, ariši, smrče, tise, kedrovi, čempresi, tuje. Zatim sekvoje, ginkgo, bujni žbunovi Himalajskog biberovca i forzicije. Ponos Bašte su Pančićeve omorike, endemična vrsta u Srbiji.

Glavni članak: Spisak biljnih vrsta u Botaničkoj bašti Jevremovac

Staklena bašta

Restaurirani staklenik

„Velika staklara“ ili Stakleni paviljon, kako je zovu u „Jevremovcu“, sagrađena je 1892. godine a njena gvozdena konstrukcija kupljena je od firme Mocentin iz Drezdena. Sastavljena je iz delova koji su doneti iz fabrike, a montaža je trajala 6 meseci. Sagrađena je u viktorijanskom stilu, sa elementima secesije. U vreme kada je izgrađena bila je to jedna od najlepših i najvećih staklenih bašta u ovom delu Evrope. Naručilac staklenika nije poznat, ali postoje predpostavke da bi to mogao biti kralj Milan (u abdikaciji). Tu i takvu staklenu baštu, koju naziva Palmenhaus, prikazao je austrougarski putopisac, arheolog i etnolog Feliks Kanic, jedan od najvećih poznavalaca jugoistočne Evrope tog vremena, na svom crtežu iz 1897. Ovakvih staklenika u našem delu Evrope ostalo je jako malo, tako da ovaj u „Jevremovcu”, osim što je postao deo kulturne baštine Beograda, predstavlja i odraz tog vremena.

Staklena bašta nalazi se u severoistočnom delu Botaničke bašte „Jevremovac”. Površine je 500 m² i sastoji se od dva krila spojena centralnom kupolom. U njoj se čuva oko 1000 različitih tropskih, subtropskih i mediteranskih vrsta biljaka, grupisanih geografski i ekološki. U južnom krilu i pod centralnom kupolom raste biljni svet tropskih kišnih šuma dok se u severnom krilu gaji bogata kolekcija sukulentnih, pustinjskih biljaka. Broj vrsta koje rastu u stakleniku procenjuje se na više od 1000.

Obnove i rekonstrukcije

Staklenik 2008. godine, pre rekonstrukcije

Staklena bašta imala je prvenstveno namenu održavanja biljaka tokom zime, ali nije bila pogodna za klijanje semena i vegetativno razmnožavanje biljaka. Zbog toga je 1931. podignut drugi, mali staklenik. Tokom bombardovanja u Drugom svetskom ratu velika staklena bašta je pretrpela ozbiljne štete. Posle rata je ponovo zastakljena, ali je gvozdena konstrukcija obnovljena i prefarbana tek 1975. godine, uz pomoć Republičke zajednice obrazovanja. To nije bilo dovoljno, pa je staklenik nastavio da propada i morao je biti zatvoren za posetioce kada je 2005. jedan deo počeo da se urušava. U potpunosti je rekonstruisan 2014. godine, zahvaljujući projektu „Unapređenje infrastrukture visokoškolskih ustanova u Srbiji – EU HETIP“, koji je bio ostvaren uz pomoć donacije iz predpristupnih fondova Evropske unije. Radovi na obnovi staklenika trajali su dve godine i svečano je otvoren oktobra 2014, u prisustvu visokih zvanica. Kompletna rekonstrukcija velikog staklenika u Botaničkoj bašti i renoviranje malog staklenika (množare) koštala je 1,4 miliona evra. Veliki staklenik potpuno je renoviran, opremljen najsavremenijim staklenim zidovima, a instalirana je i unutrašnja oprema u skladu sa najnovijim tehnološkim i naučnim standradima. Mali staklenik povezan je na sistem toplovoda, što omogućuje biolozima da biljke gaje i rasađuju u potpuno prirodnim uslovima.

Ograda i kapije

U vreme kada je započeto podizanje Bašte plac je je bila ograđen daščanom tarabom, što je bilo kratkoročno rešenje jer su daske brzo trulile. Tim problemom bavili svi prvi upravnici, a svake godine je po neki deo tarabe bivao zamenjen. Već se krajem 19. veka raspravljalo o zameni drvene ograde zidom od čvrste opeke. Sa strane Dalmatinske i Timočke (danas Takovske) ulice predlagan je nizak zid, a iznad zida da bude gvozdena ograda. Konačno je 1925. drvena taraba počela postupno da se zamenjuje zidanim parapetom i stubovima koji nose filarete od kovanog gvožđa. Izgradnja ograde trajala je godinama zbog sporog priliva novca sa Univerziteta. Sa zapadne strane ograda je bila samo ozidana, bez ukrasa, dok na južnom uglu, iz Takovske ulice, ima ukrašen glavni ulaz. Iz Ulice vojvode Dobrnjca napravljen je neukrašen kolski ulaz.

• Detalji kapije
• 
• 
• 
• 
• 

Obnove i rekonstrukcije

Posle Drugog svetskog rata, pošto je 1956. uklonjena skupocena ograda oko Skupštine Jugoslavije pod parolom „da od naroda ništa ne treba da se ograđuje”, bilo je zahteva da se poruši i ograda oko Botaničke bašte. Tadašnja uprava uspela je da je odbrani, ali je 1965. ipak porušen jedan deo na severoistočnom uglu, kada je od Botaničke bašte uzeto nekoliko ari za novu zgradu Urbanističkog zavoda Beograda, čime je neznatno narušena i volja zadužbinara. Kao kompenzaciju, Urbanistički zavod je asfaltirao staze u Bašti i o svom trošku pomerio taj deo ograde. Ograda je od tada počela da puca se sleže i puca, pa je 2008. izvršena asanacija i restauracija ograde i kapije, kada je i Glavna kapija proširena. Kao deo celine kompleksa Botaničke bašte „Jevremovac” podpada pod zaštitu, kao spomenik kulture.

Japanski vrt

Deo Japanskog vrta

U Botaničkoj bašti „Jevremovac“ je 18. maja 2004. godine otvoren Japanski vrt. Izgrađen je po projektu pejzažnih arhitekata Vere i Mihaila Grbića, donacijom države Japana, uz pomoć i podršku ambasade Japana u Beogradu.

Japanski vrt prostire se na 2.000 m² i predstavlja zaokruženu celinu — „baštu u bašti”. Izgrađen je po uzoru na tradicionalne japanske vrtove. Skladan i jednostavan u linijama i bojama, on simbolično predstavlja prirodni pejzaž u minijaturi. Dominiraju kamen, voda i biljke, tri osnovna elementa prisutna u japanskim baštama. Kamen i voda predstavljeni su malim kamenjarima, potokom sa kaskadama i jezerom sa lokvanjima, dok su biljne vrste birane prema simbolici koju nose. Između ostalih zasađeni su japanske trešnje, javori, bambusi, ruže, klerodendroni i druge vrste poreklom sa Dalekog istoka. Osim prirodnih, ovaj japanski vrt obogaćuju i arhitektonsko-dekorativni elementi, kakvi su mostići, čajna kuća i drugi. Zanimljivo je da je voda u jezeru prirodna. Izvire ispod Botaničke bašte, sa dubine od 100 metara, odakle se izvlači pumpama, ali nije za piće.

Upravna, nastavna i druge zgrade

Zgrada Instituta

Prva Upravna zgrada podignuta je 1894. u blizini glavnog ulaza u Botaničku baštu i danas se u njoj nalaze radne prostorije nastavnog osoblja.

Godine 1898. doselio se u Botaničku baštu Botanički zavod Filozofskog fakulteta, što je otvorilo pitanje podizanja odgovarajućih nastavno-naučnih zgrada. Zavod se i danas nalazi u Bašti, pod imenom Institut za botaniku Biološkog fakulteta. Današnja Upravna zgrada podignuta je 1908. odmah do stare. Glavni prostor zgrade bio je namenjen biblioteci. Zgrada je prizemna, a ispod nje se nalazi prostrani podrum koji je nekada služio kao „ledenica” u kojoj se čuvala hrana za dvor, zatim kao ledara za hladno čuvanje biljnog materijala, a kasnije je ovim podzemnim prostorijama, tokom uzastopnih adaptacija, menjana namena, tako da su neke pretvorene u izložbenu galeriju i svečanu salu. Biblioteka je 1995. pretvorena u vežbaonicu i slušaonicu za studente, a knjige su premeštene u jednu od susednih prostorija. Tokom 2008. i 2009. izvršeno je temeljno renoviranje Upravne zgrade koja je ostala upravno-nastavna, a adaptacijom potkrovlja dobijen je novi prostor.

Neposredno uz Upravnu zgradu 30-ih godina podignuta je takođe prizemna Nastavna zgrada. Aprila 1941. nemačka bomba do temelja je srušila ovu zgradu. Obnovljena je tek 1951. godine, u istim gabaritima, iako je postojala ideja da se na tom mestu podigne dvospratno zdanje, ali je umesto toga podignuta privremena zgrada koja je srušena je 1995. Iste godine na tom mestu počela je izgradnja zgrade kojabi trebalo da predstavlja rešenje smeštajnog problema Biološkog fakulteta, koji nema svoju zgradu. Međutim, radovi su 1997. zastali, a zatim su sasvim obustavljeni. Velikim radovima na obnovi Botaničke bašte „Jevremovac“ od 2009. do 2014. nije obuhvaćen nastavak radova na tom objektu.

Između Upravne zgrade i Velikog staklenika postoji i jedno podzemno sklonište od betona i cigle, izgrađeno uoči ili tokom Drugog svetskog rata.

Herbarijum

Natalijina ramonda (Ramonda nathaliae) — jedan list iz Pančićevog herbarijuma Herbarium Pancicianum

Herbarijum Univerziteta u Beogradu smešten je u Botaničkoj bašti ”Jevremovac”, u Institutu za botaniku Biološkog fakulteta. Predstavlja jednu od najznačajnijih i najbogatijih kolekcija u regionu Jugoistočne Evrope, i kao takva uključena je u Index Herbariorum, međunarodni direktorijum registrovanih herbarijuma u svetu, pod oznakom BEOU. Formiran je 1860. godine, kada je Josif Pančić svoju prvu herbarsku zbirku poklonio Velikoj školi u Beogradu. Kasnije su obogaćivanju Herbarijuma doprineli i drugi značajni naučnici 19. i 20. veka. Među njima su Sava Petrović, Sava Hilandarac, Nedeljko Košanin, Teodor Soška, Vilotije Blečić i drugi. Značajan broj herbarskog materijala dobijen je razmenom sa srodnim institucijama iz Evrope i sveta.

Danas Herbarijum sadrži preko 250.000 uzoraka vaskularnih biljaka. Organizovan je u nekoliko kolekcija, među kojima su najznačajnije:

• Pančićev herbarijum (Herbarium Pancicianum), najznačajnija kolekcija biljaka devetnaestog veka,
• Glavni Herbarijum (Herbarium Generale), koji je najbogatiji primercima biljaka sakupljenim od devetnaestog veka do danas, ne samo sa Balkana već iz celog sveta,
• Kolekcija Odeljenja za ekologiju i geografiju biljaka,
• Kolekcija Odeljenja za morfologiju i sistematiku biljaka,
• Kolekcija briofita,
• Vlažna zbirka Odeljenja za algologiju, mikologiju i lihenologiju.

U naučnom, kulturnom i istorijskom smislu zbirka Josifa Pančića izdvaja se kao jedna od najznačajnijih kolekcija. U njoj se čuvaju herbarski primerci biljaka iz 19. veka, sakupljeni sa područja Srbije, Crne Gore i Bugarske, koji su Pančiću predstavljali osnovu za izradu prvih regionalnih flora ovih zemalja.

Tokom burnih istorijskih događaja, dobar deo herbarskog materijala je nestao, o čemu svedoče neki pisani tragovi. Tokom svetskih ratova okupatori su deo fonda odneli u Beč, Zagreb, Sarajevo i Budimpeštu i taj fond još uvek nije vraćen.

Uprkos svemu, Herbarijum Univerziteta u Beogradu predstavlja kako naučnu instituciju najvišeg ranga, tako i istorijsko i kulturno blago Republike Srbije. U njemu se nalazi dragoceno i nezaobilazno „štivo za čitanje i čuvanje” flore i vegetacije Balkanskog poluostrva, ali i štivo o naporima pojedinaca i institucija na razvoju botaničke nauke u Srbiji.

Biblioteka

Biblioteka Instituta za botaniku i Botaničke bašte “Jevremovac” jedna je od najstarijih i najbogatijih botaničkih biblioteka u regionu jugoistočne Evrope. Formiranje biblioteke započeto je na Liceju beogradskom 1853. godine. Bibliotečki fond sadrži vredan knjiški fond sa preko 7.000 knjiga, preko 6.000 separata iz oblasti botanike i skoro 300 naučnih i stručnih časopisa među kojima se nalaze vodeći svetski botanički časopisi, nabavljani u kontinuitetu dugi niz godina.

U biblioteci se čuvaju i neka ekskluzivna, raritetna i antikna izdanja muzejske vrednosti:

• Najstarije knjige koje se čuvaju u Biblioteci potiču iz 16. i 17 veka.
• Starofrancuski prevod L`Histoire du Monde de Pline Second čuvenog enciklopedijskog dela antičkog sveta Plinii Secundi Naturalis historiae (Istorija sveta Plinija Mlađeg) iz 1. veka. Knjiga je objavljena 1562. godine u Lionu. Luksuzno je opremljena, u kožnom povezu sa naslovom u zlatotisku i ornamentima.
• Clusii Rariorum Plantarum Historia (Istorija retkih biljaka) čuvenog holandskog humaniste, lekara i jednog od vodećih botaničara 16. veka Karolusa Kluzijusa (Carolus Clusius), objavljena u Antverpenu 1601. godine.
• Flora Graeca Sibthorpiana, edicija u 10 tomova o samoniklim biljkama Grčke, Male Azije i Levanta, životno delo engleskog botaničara Džona Sibtorpa iz 18. veka. To je luksuzno i raritetno izdanje sa skoro 1000 ilustracija biljaka u prirodnoj veličini, koje su u osnovi litografije ručno bojene tehnikom akvarela, a na osnovu originalnih crteža čuvenog botaničkog slikara Ferdinanda Bauera.
• Referentni nemački časopis Flora iz Regenzburga, koji se nalazi u fondu Biblioteke od prvog broja iz 1818. godine.

Josif Pančić (levo) i Nedeljko Košanin (desno)

Spomenici u „Jevremovcu”

Na prostoru botaničke bašte nalaze se dve spomen-biste: Josifa Pančića i Nedeljka Košanina.

Zasluga Josifa Pančića neprocenjiva je, kako za nastanak Botaničke bašte „Jevremovac”, tako i za razvoj botanike kao nauke na ovim prostorima. Njegova bista postavljena je na samom ulazu u Baštu, pored glavne kapije.

Nedeljko Košanin bio je dugogodišnji upravnik Botaničke bašte „Jevremovac“ (1905–1934) i postavio je najviše standarde njenom trajanju. Pod njegovom upravom Botanička bašta dostigla je svoj pun sjaj. Koliki je bio njegov doprinos govori i podatak da su mu, kada je umro, akademici, profesori, studenti, partijski drugovi i poštovaoci odali poslednju poštu u pravo u Botaničkoj bašti, u jednoj od slušaonica gde je njegovo telo izloženo.

Zanimljivosti

U upravnoj zgradi Instituta čuva se krst ukrašen mediteranskim biljem koji su monasi Hilandara poslali 1888. godine, kada je umro je Josif Pančić, u spomen velikom naučniku. Krst sa biljem je, prema rečima nekadašnjeg upravnika, dr Slobodana Jovanovića, savršeno očuvan iako je posle Drugog svetskog rata čuvan u neuslovnim prostorijama, dok ga stručnjaci Biološkog fakulteta nisu pronašli i postavili na posebno mesto.

Ispod upravne zgrade u Botaničkoj bašti su takozvane „kraljevske ledenice”. To je veliki podzemni objekat gde se nekada čuvala hrana za dvor. U vreme kada nisu postojali frižideri, šegrti su zimi testerama sekli komade leda sa zaleđenog Dunava i stavljali ih na pod ovog ogromnog podruma i na taj način stvarani su uslovi za čuvanje namirnica.

Još jedna zanimljivost je da su, tokom pripremnih radova na izgradnji „Jevremovca” 1890. godine, pronađeni ostaci rimske nekropole.

Zaštita

Botanička bašta „Jevremovac” zaštićena je kao spomenik prirode i spomenik kulture.

Spomenik prirode

Oznaka zaštite Bašte kao spomenika prirode

Godine 1994. Zavod za zaštitu prirode Srbije dao je predlog, a Uredbom Vlade Republike Srbije iz 1995. godine Botanička bašta Jevremovac proglašena je za Spomenik prirode od velikog značaja.

Karakteristike
Lokacija	Grad Beograd, gradska opština Stari grad, KO Stari grad, između ulice Vojvode Dobrnjca, Bulevara despota Stefana, Dalmatinske i Takovske
Vrsta prirodnog dobra	Spomenik prirode
Kategorija prirodnog dobra	Spomenik prirode od velikog značaja
Zaštićena površina	4 ha 81 ar 83 m²
Osnov zaštite	Predlog Zavoda za zaštitu prirode Srbije
Pravni akt	Uredba o zaštiti spomenika prirode Botanička bašta „Jevremovac”: 23/1995-777 ; „Službeni glasnik RS”, broj 23 od 29. juna 1995.
Staralac	Biološki fakultet Univerziteta u Beogradu, Institut za botaniku

Na prostoru Botaničke bašte ustanovljen je režim II stepena zaštite kojim je zabranjeno:

1. promena namene površina,
2. izvođenje investicionih radova koji nisu u funkciji očuvanja i unapređivanja Botaničke bašte,
3. uništavanje i ugrožavanje postojećeg biljnog fonda.

Istovremeno je ovom zaštitom obezbeđeno:

1. kontrola i praćenje populacija biljnih i životinjskih vrsta,
2. naučnoistraživački i obrazovni rad,
3. stabilnost ekosistema,
4. sprovođenje naučnih ogleda u cilju očuvanja genofonda, i
5. prikazivanje spomenika prirode.

Spomenik kulture

Oznaka zaštite Bašte kao spomenika kulture

Godine 2007. Vlada Republike Srbije donela je Odluku o utvrđivanju Botaničke bašte „Jevremovac” u Beogradu za spomenik kulture.

Karakteristike
Lokacija	Beogradu, Ulica takovska broj 43, u državnoj svojini, na katastarskim parcelama br. 2554/1 i 2554/3, KO Stari grad
Vrsta dobra	Spomenik kulture
Zaštićena površina	Zaštićena okolina spomenika kulture obuhvata sledeće katastarske parcele: br. 2553/1, 2553/2, 2553/3, 2553/4, 2553/5, 2553/6, 2554/1, 2554/3, 2555, 2556, 2557, 2558, 2559/1, 2559/2, 2560, 2561, 2562/1, 2562/2 i 2562/3, KO Stari grad, u mešovitoj svojini
Osnov zaštite	Spomenik kulture poseduje značajne kulturno-istorijske i arhitektonske vrednosti. To je prva i do sada jedina botanička bašta u Srbiji, čije je osnivanje vezano za jedno od najvećih imena srpske botanike – Josifa Pančića
Pravni akt	Odluka o utvrđivanju Botaničke bašte „Jevremovac“ u Beogradu za spomenik kulture: 30/2007-3 ; „Službeni glasnik RS”, broj 30 od 27. marta 2007.

Ovom Odlukom utvrđene sledeće mere zaštite spomenika kulture (Botaničke bašte „Jevremovac”):

1. očuvanje postojećih objekata, Staklenika i ograde oko Botaničke bašte u svemu prema prvobitnom stanju;
2. izrada programa razvoja i uređenja, a na osnovu toga odgovarajuće projektne dokumentacije za ceo kompleks Botaničke bašte kao podloge za sve buduće radove;
3. ažurno praćenje stanja i održavanje konstruktivno-statičkih, instalacionih i svih drugih elemenata jedinstvenog sistema spomeničkog kompleksa;
4. obezbeđivanje stalnog arheološkog nadzora za sve zemljane radove.

Takođe su utvrđene i mere zaštite zaštićene okoline spomenika kulture:

1. zabrana gradnje ili postavljanja objekata trajnog ili privremenog karaktera koji svojom namenom, gabaritom, volumenom i oblikom mogu ugroziti ili degradirati spomenik kulture i njegovu zaštićenu okolinu;
2. zabrana postavljanja pokretnih tezgi, kioska i drugih privremenih objekata na trotoaru unutar zaštićene okoline.

Turistički potencijal

Botanička bašta „Jevremovac” danas je na raspolaganju ne samo studentima i naučnicima, već i svim posetiocima. Predstavlja ne samo „pluća” centralnog gradskog jezgra, već i mesto za odmor i opuštanje. Nudi sjajne prizore za slikare i fotografe, pruža besplatan internet, a zahvaljujući svojoj lepoti i očuvanom duhu starina često je lokacija koju mladenci biraju za venčanje, ali i reditelji za snimanje serija i filmova. Institut za botanku organizuje tematske obilaske po unapred utvrđenom redosledu, uz prisustvo stručnih vodiča koji posetiocima pružaju mnoštvo zanimljivih informacija o biljnim vrstama i istoriji Bašte. Botanička bašta „Jevremovac” otvorena je za posetioce svakoga dana.

U prelepom ambijentu Botaničke bašte „Jevremovac” često se organizuju različite edukativne i zabavne manifestacije, kakve su različite tematske izložbe, obeležavanje datuma kao što su Dana nauke ili Svetski dan zaštite životne sredine, različiti muzički programi i druge.

Nedoslednost

Godinama se u medijima prenosi informacija da je Botanička bašta „prva i do sada jedina botanička bašta u Srbiji”. To je navedeno čak i u Odluci o utvrđivanju Botaničke bašte „Jevremovac“ u Beogradu za spomenik kulture. Međutim, ova informacija nije tačna. Godine 1997. (10 godina pre donošenja ove odluke) u Kragujevcu je otvorena botanička bašta u okviru Instituta za biologiju Prirodno-matematičkog fakulteta u Kragujevcu. Botanička bašta prostire se na oko 18,5 ha i nalazi se u okviru kompleksa Spomen-parka „Kragujevački oktobar“. Trenutno je najveća botanička bašta na Balkanu.

Galerija

• Otvorene površine „Jevremovca”
• 
  Pešačke staze
• 
• 
• 
• 
  Fontana
• 
  Bazen sa lokvanjima
• 
  Aromatični vrt

• Japanski vrt
• 
• 
• 
• 
• 
• 

• Staklena bašta
• 
• 
  Detalji metalne konstrukcije
• 
• 
  Unutrašnjost staklenika
• 
• 
• 
• 

Vidi još

• Spisak biljnih vrsta u Botaničkoj bašti Jevremovac
• Botanica Serbica
• Spomen-bista Nedeljku Košaninu u Beogradu
• Botanička bašta Kragujevac

Literatura

• Pančić, Josif (1881). Botanička bašta u Beogradu (PDF). Beograd: Državna štamparija. Pristupljeno 18. 7. 2023. 
• Srpska kraljevska botanička bašta u Beogradu : 1887. Beograd: štampano u Kralj.-srp. državnoj štampariji. 1888. Pristupljeno 18. 7. 2023. 
• Milanović, Hranislav (2008). Zaštićena prirodna dobra Beograda : zapis 2008. : monografija. Beograd: Gradska uprava, Sekretarijat za zaštitu životne sredine : Zavod za zaštitu prirode Srbije. ISBN 978-86-912029-0-3. Pristupljeno 17. 7. 2023. 
• Jovanović - Juga, Svetlana: Čudesni svet biljaka Botaničke bašte Jevremovac - Vodič kroz dendrofloru, NNK International, Beograd, 2005.
• Vasić, Voislav (2012). „Jevremovac” (PDF). Zadužbinar. br. 2: 13—23. Pristupljeno 18. 7. 2023. 
• Ćirić, Ksenija (2019). Botanička bašta “Jevremovac” u Beogradu (PDF). Beograd: Zavod za zaštitu spomenika kulture grada. ISBN 978-86-89779-80-6. Pristupljeno 19. 7. 2023. 
• Lazović, Živan; Mitrović, Ivana; Mitrović, Darko, ur. (2017). Univerzitetsko nasleđe Srbije (PDF). Beograd: Univerzitet u Beogradu. ISBN 978-86-7522-055-8. Pristupljeno 14. 3. 2018. 
• Jovanović, Slobodan (1998). „Botanička bašta "Jevremovac" jedinstveni spomenik prirode Srbije” (PDF). Zaštita prirode. br. 50: 71—78. Pristupljeno 25. 7. 2023. 
• Tatić, Budislav (1996). Stota godišnjica Botaničke bašte Jevremovac. Beograd: Zavoda za udžbenike i nastavna sredstva. ISBN 86-17-04852-2. 
• Plan upravljanja SP Botanička bašta „Jevremovac” za period 2021-2030. godina (PDF). Beograd: Univerzitet u Beogradu-Biološki fakultet, Istitut za botaniku i Botanička bašta “Jevremovac”. jul 2020. Pristupljeno 25. 7. 2023. CS1 održavanje: Format datuma (veza)</ref>

Spoljašnje veze

• Beogradsko blago: Botanička bašta Jevremovac (RTS 3 - Zvanični jutjub kanal)
• Botanička bašta Jevremovac
• Biološki fakultet
• Prikupljeno seme od biljaka iz Jevremovca za razmenu sa drugim botaničkim baštama
• Botanički zavod sa Botaničkom baštom Jevremovac, stari naziv Instituta za botaniku i Botanička bašta Jevremovac iz 1906. godine
• Ljudi koji žive u carstvu biljaka.... "Politika", 27. nov. 1938
• Biološki fakultet obezbedio uslove za gradnju objekta u Botaničkoj bašti („Večernje novosti”, 14. januar 2021)
• Staklena bašta u „Jevremovcu” proslavlja 130. rođendan („Politika”, 6. septembar 2022)