Википедија

Burkina Faso

држава у западној Африци

Burkina Faso (franc. Burkina Faso)[7][8] (ponekad naslovljena samo kao Burkina) je kontinentalna država u zapadnoj Africi[9]. Ona ima površinu od 274.200 km2 (105.900 sq mi) i graniči se sa šest zemalja: Malijem severu, Nigerom na istoku, Beninom na jugoistoku, Ganom i Togom na jugoistoku i Obalom Slonovače na jugozapadu. Ranije se zvala Gornja Volta, a sadašnji naziv dobila je 4. avgusta 1984. godine. Prema proceni Ujedinjenih nacija iz julu 2018. ova zemlja je imala 19.751.651 stanovnika.[10] Burkina Faso je frankofonska zemlja, tako da je fransuski zvanični jezik vlade i privrede. Oko 40% populacije govori Mosi jezik.[10] Prestonica zemlje je Uagadugu.[8]

Burkina Faso
Burkina Faso  (francuski)
Krilatica: Јединство, напредак, правда
(franc. Unité, Progrès, Justice)
Himna: Једна једина ноћ
(franc. Une Seule Nuit)
Položaj Burkine Faso
Glavni gradUagadugu
Službeni jezikfula, mosi, djula, bisa
Vladavina
Predsednik[1][2][3]Ibrahim Traore
Predsednik VladeApoliner Joahim Kjelem de Tambela
Oblik državeVojna hunta
Istorija
NezavisnostOd Francuske
5. avgusta 1960.
Geografija
Površina‍
 — ukupno274.223 km2 (74)
 — voda (%)0,15
Stanovništvo‍
 — 2023.[4]Rast 22.489.126 (60)
 — gustina64 st./km2
Ekonomija
BDP / PKM≈ 2023
 — ukupnoRast 62,788 mlrd. $[5] (114)
 — po stanovnikuRast 2.682 $[5] (171)
BDP / nominalni≈ 2023
 — ukupnoRast 20,785 mlrd. $[5] (124)
 — po stanovnikuRast888 $[5] (180)
IHR (2021)Pad 0,449[6] (184) — nizak
ValutaCFA franak[5]
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC +0
Internet domen‍.bf‍
Pozivni broj+226

Burkina Faso je ozbiljno pogođena porastom islamističkog terorizma u Sahelu od sredine 2010-ih. Nekoliko milicija, delimično udruženih sa Islamskom državom ili Al Kaidom, deluje u Burkini Faso i preko granice u Maliju i Nigeru. Više od milion od 21 miliona stanovnika zemlje su interno raseljena lica. Vojska Burkine Faso je preuzela vlast u državnom udaru 23-24. januara 2022. zbacivši predsednika Roša Marka Kaborea. Dana 31. januara, vojna hunta je obnovila ustav i imenovala Paul-Anrija Sandaoga Damibu za privremenog predsednika, koji je i sam zbačen u drugom državnom udaru 30. septembra i zamenjen vojnim kapetanom Ibrahimom Traoreom.[11]

Burkina Faso je jedna od najnerazvijenijih zemalja na svetu, sa BDP od 16,226 milijardi dolara. Približno 63,8 odsto stanovništva praktikuje islam, dok 26,3 odsto praktikuje hrišćanstvo.[12] Zvanični jezik vlade i poslovanja u zemlji je ranije bio francuski; Francuski je svena na „radni jezik“ predlogom zakona iz decembra 2023. koji čeka ratifikaciju od strane zakonodavne skupštine.[13] Postoji 60 domorodačkih jezika koje je zvanično priznala vlada Burkinabea, a najčešći jezik, moski, govori više od polovine stanovništva.[14][15] Zemlja ima jaku kulturu i geografski bioraznovrsna, sa obilnim rezervama zlata, mangana, bakra i krečnjaka. Burkinabe umetnost ima bogatu i dugu istoriju, i globalno je poznata po svom ortodoksnom stilu.[16] Državom se upravlja kao polupredsedničkom republikom sa izvršnim, zakonodavnim i sudskim ovlašćenjima. Burkina Faso je članica Ujedinjenih nacija, Frankofonije i Organizacije islamske saradnje. Trenutno je suspendovana iz ECOWAS-a i Afričke unije.

Ime uredi

Do 1984. zvala se Gornja Volta po rekama Crnoj, Beloj i Crvenoj Volti (danas Mouhoun, Nakambé и Nazinon) koje protiču kroz zemlju. Sadašnje ime na najzastupljenijim domaćim jezicima Mosi i Dioula znači „zemlja uspravnih ljudi“.

Geografija uredi

Zemlja je prirodno podeljena na severni i južni deo. Severni deo je sačinjen od pustinje, dok južni sadrži obilje biljnog pokrivača sa šumama i voćkama. Većina centralnog dela države se nalazi u savani, od 198 do 305 m visine iznad nivoa mora, koji sadrži relativno bogatu floru i faunu.

Položaj uredi

Burkina Faso je kontinentalna zemlja koja se graniči sa šest država. Nalazi se između Sahare i Velikog Gvinejskog zaliva.

Geologija i reljef uredi

Burkina Faso je ravna kopnena zemlja, od kojih je većina 200–400 m nadmorske visine. Zapad je malo planinski, najviša tačka u državi je Mont Tena, 749 m. Većina zemljišta je sliv reke Volte i tri grane: Muhon (Crna Volta) 1.160 km, Nakambe (Bela Volta), Nazion (Crvena Volta).

Vode uredi

Crna Volta i Komoe su jedine reke u državi koje ne presušuju tokom čitave godine. Slivu reke Niger pripada 27% teritorije. Pritoke Nigera: Beli, Goruol, Gudebo i Dargol teku od dva do šest meseci godišnje.

U zemlji postoji veliki broj jezera, od kojih su najveća Tingrela, Bam i Dem. Suše su čest problem, naročito na severu zemlje.

Flora i fauna uredi

Klima uredi

Burkina Faso ima primarno tropsku klimu sa dva veoma izražena godišnja doba. U kišnoj sezoni, zemlja prima od 600 do 900 milimetara vode, dok u suvoj sezoni duvaju harmati, topli, suvi vetrovi iz Sahare. Kišna sezona traje oko četiri meseca, od maja/juna do septembra, i kraća je u severnom delu zemlje. Postoje tri klimatske sezone: Sahel, Sudan-Sahel i Sudan-Gvineja. Sahel na severu godišnje primi manje od 600 milimetara vode od kiše, a takođe ima izuzetno visoke temperature, od 5 do 47 °C.

Istorija uredi

Kao i celu zapadnu Afriku, Burkinu Faso su naselili rano uglavnom skupovi lovaca u severozapadnom delu zemlje, čiji su alati (strugač, glave od strela...) otkriveni 1973. godine. Naselja nastaju između 3600. i 2600. p. n. e.

Novija istorija uredi

Republika Gornja Volta je uspostavljena 11. decembra 1958. godine kao samoupravna kolonija u okviru Francuske zajednice, a 5. avgusta 1960. je stekla potpunu nezavisnost, sa Morisom Jameogom kao predsednikom. Nakon protesta studenata i sindikata, Jameoga je izgubio vlast u državnom udaru iz 1966. godine, predvođenom Sangulom Lamizanom, koji je postao predsednik. Njegova vladavina se podudarala sa Sahelskom sušom i glađu, i suočen s problemima uticaja tradicionalno moćnih sindikata u zemlji, on je bio smenjen u državnom udaru iz 1980. godine, koji je predvodio Saje Zerbo. Ponovo suočavajući se sa otporima sindikata, Zerbova vlada je oborena u državnom udaru iz 1982. godine, koji je predvodio Žan-Batist Uedraogo. Vođa ljevičarske frakcije Uedraogove vlade, Toma Sankara, postao je premijer, ali je nešto kasnije završio u zatvoru. Napori da se on oslobodi doveli su do ponovnog državnog udara iz 1983. godine, nakon čega je on postao predsednik.[17][18] Sankara je preimenovao zemlju u Burkina Faso i pokrenuo je ambiciozni socio-ekonomski program koji je uključivao nacionalnu kampanju za ostvarivanje pismenosti, agrarnu reformu na selu, konstrukciju železnice i puteva, i uspostavio zakonske regulacija ze sprečavanje ženskog genitalnog sakaćenja, prisilnih brakova i poligamije.[18][19] Sankara je zbačen sa vlasti i ubijen u državnom udaru iz 1987. godine koji je predvodio Blez Kompaore. Pogoršani odnosi sa bivšim kolonizatorom Francuskom i saveznikom Obalom Slonovače bili su navedeni kao razlog za državni udar.

Godine 1987, Blez Kompaore je postao predsednik i nakon jednog navodnog pokušaja državnog udara iz 1989. godine, on je ponovo izabran 1991. i 1998. godine. Izbore je bojkotovala opozicija i imali su veoma mali odziv. To je bio slučaj i sa izborima iz 2005. godine. On je ostao šef države sve dok nije bio zbačen sa vlasti putem opšteg omladinskog prevrata 31. oktobra 2014,[20][21] nakon čega je prognan u Obalu Slonovače. Mišel Kafando je zatim postao prelazni predsednik zemlje. Dana 16. septembra 2015. je došlo do vojnog državnog udara protiv Kafandove vlade, koji je sproveo Puk predsedničkog obezbeđenja, bivša Kompaoreva predsednička garda.[22] Dana 24. septembra 2015, pod pritiskom Afričke unije, ECOWAS i oružanih snaga, vojna hunta je pristala da preda vlast, i Mišel Kafando je ponovo postavljen za privremenog predsednika.[23] Na opštim izborima održanim 29. novembra 2015, Rok Mark Kristijan Kabore je odneo pobedu u prvom krugu sa 53,5% glasova[24] i položio je zakletvu kao predsednik 29. decembra 2015.[25]

Godine 2018 CIA Svetska činjenična knjiga daje ovaj pregled problema sa kojima se suočava Burkina Faso. „Zemlja je doživela terorističke napade u svom glavnom gradu 2016, 2017. i 2018. godine i nastavlja da mobilizuje resurse za borbu protiv terorističkih pretnji”. Godine 2018. nekoliko vlada je upozorilo svoje građane da ne putuju u severni deo ove zemlje i u nekoliko provincija u istočnom regionu.[26][27] CIA izveštaj isto tako navodi da „visok rast populacije u Burkini Faso, ponavljajuće suše, sveprisutna i trajna nesigurnost snabdevanja hranom i ograničeni prirodni resursi rezultiraju lošim ekonomskim prospektima za većinu njenih građana.” Izveštaj je optimističan u nekim aspektima, posebno u pogledu aktivnosti koje se sprovode uz pomoć Međunarodnog monetarnog fonda. „Novi trogodišnji IMF program (2018—2020), odobren 2018. godine, omogućiće vladi da umanji budžetski deficit i očuva kritičnu potrošnju na društvene usluge i prioritetne javne investicije.”[28]

Stanovništvo uredi

 
Glavni grad Uagadugu

Stanovništvo Burkine Faso se deli na deset etničkih grupa. Skoro polovinu čine Mosi, zatim Mande, Fulani, Bobo i drugi. Urbana populacija je mala (oko 15%), a najveći gradovi su Uagadugu sa 1.626.950[29] stanovnika i Bobo-Diulaso sa 537.728[30] (podaci iz 2012).

Stopa plodnosi iznosi 5,93 dece prema podacima iz 2014, što je na šestom mestu u svetu. Nažalost, ropstvo je i dalje često, a najčešće žrtve su deca.[31] Prema proceni iz 2018, oko 82.000 ljudi je u ropskom položaju u Burkini Faso.

Prosečan životni vek traje 60 godina za žene i 61 godinu za muškarce. Smrtnost kod novorođenčadi znosi 76 na 1000 novorođenčadi.[32] Prosečan stanovnik Burkine Faso ima samo 17 godina prema podacima iz 2014, dok je stopa rasta 3,05%.[33]

Najzastupljeniji jezici, prema popisu iz 2006, su: mosi (40,5%), fula (9,3%), gurmančema (6,1%), bambara (4,9%), bisa (3,2%), dok 36% stanovništva govori ostale jezike.[34]

Najzastupljenija religija je islam ,koju praktikuje 63,8% stanovništva. Većina stanovništva su suniti, sa šiitskom manjinom.[35] 26,3% stanovništva su hrišćani (20,1% katolici i 6,1% protestanti).[36] 9% stanovništva praktikuje tradicionalne religije, 0,2% druge religije, dok 0,7% ne praktikuje nijednu religiju.

Administrativna podela uredi

Država se deli na 13 regiona. Regioni se dele na 45 provincija i 301 departman.

Privreda uredi

Glavni članak: Privreda Burkine Faso

Burkina Faso je među najsiromašnijim zemljama sveta. Velik broj stanovnika Burkine Faso bio je zaposlen u njenim južnim susedima, posebno u Obali Slonovače, ali je njihova prisutnost doprinela političkoj nestabilnosti krajem devedesetih. Privreda se temelji na izvozu pamuka. BDP je u 2004. bio oko 1.100 dolara po stanovniku.

Sport uredi

Prvu medalju za Burkinu Faso na Olimpijskim igrama je osvojio takmičar u atletici Ug Fabris Zango. Stigao je do bronzane medalje u Tokiju 2020. godine u disciplini troskok.[37]

Reference uredi

  1. ^ Ndiaga, Thiam; Mimault, Anne (30. 9. 2022). „Burkina Faso soldiers announce overthrow of military government”. Ouagadougou. Pristupljeno 1. 10. 2022. „Traore appeared on television surrounded by soldiers and announced the government was dissolved, the constitution suspended and the borders closed.” 
  2. ^ „Appolinaire Jean Kyelem de Tembela : "j'ai toujours voulu faire un livre sur la révolution"”. thomassankara.net (na jeziku: francuski). 4. 4. 2014. Pristupljeno 25. 12. 2023. 
  3. ^ Sylvestre-Treiner, Anna; Wendpouiré Nana, Michel (25. 10. 2022). „Burkina Faso: Apollinaire Kyélem de Tambèla, Captain Traoré's surprise prime minister” . The Africa Report. Pristupljeno 25. 12. 2023. 
  4. ^ „Burkina Faso”. The World Factbook (2024 izd.). Central Intelligence Agency. Pristupljeno 25. 12. 2023. 
  5. ^ a b v g d „World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (BF)”. IMF.org. International Monetary Fund. 10. 10. 2023. Pristupljeno 16. 10. 2023. 
  6. ^ „Human Development Report 2021/2022” (PDF) (na jeziku: engleski). United Nations Development Programme. 8. 9. 2022. Arhivirano (PDF) iz originala 2022-10-09. g. Pristupljeno 30. 9. 2022. 
  7. ^ „burkina-faso noun – Definition, pictures, pronunciation and usage notes | Oxford Advanced Learner's Dictionary at OxfordLearnersDictionaries.com”. www.oxfordlearnersdictionaries.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 20. 11. 2017. 
  8. ^ a b Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 193. ISBN 86-331-2075-5. 
  9. ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 09. 04. 2014. 
  10. ^ a b Burkina Faso Population 2019
  11. ^ „Burkina Faso restores constitution, names coup leader president”. www.aljazeera.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 31. 1. 2022. 
  12. ^ Aib, Az (2022-07-01). „Burkina: 48,1% de la population du Sud-ouest pratique l'Animisme (officiel)”. AIB - Agence d'Information du Burkina (na jeziku: francuski). Arhivirano iz originala 2023-03-26. g. Pristupljeno 2022-10-15. 
  13. ^ „Burkina abandons French as an official language”. 7. 12. 2023. 
  14. ^ Brion, Corinne (novembar 2014). „Global voices Burkina Faso: Two languages are better than one”. Phi Delta Kappan. Pristupljeno 12. 10. 2020. 
  15. ^ „Burkina Faso § People and Society”. The World Factbook (2024 izd.). Central Intelligence Agency. Pristupljeno 11. 3. 2020.  (Archived 2020 edition)
  16. ^ Roy, Christopher D. "Countries of Africa: Burkina Faso," Art and Life in Africa, „Countries Resources”. Arhivirano iz originala 2014-01-15. g. Pristupljeno 2014-04-14. 
  17. ^ Burkina Faso Salutes "Africa's Che" Thomas Sankara by Mathieu Bonkoungou, Reuters, Oct 17 2007
  18. ^ a b Thomas Sankara: The Upright Man by California Newsreel
  19. ^ Commemorating Thomas Sankara by Farid Omar, Group for Research and Initiative for the Liberation of Africa (GRILA), November 28, 2007
  20. ^ "Violent Protests Topple Government in Burkina Faso", The New York Times.
  21. ^ Tens of thousands attend Burkina Faso protest, Protesters voice opposition to referendum that would allow Blaise Campaore to extend his presidential term, Al Jazeera (Reuters). Last updated: 1 June 2014 01:34.
  22. ^ „Burkina Faso coup: military says it now controls country after arresting leaders”. The Daily Telegraph (Online edition). United Kingdom. 17. 9. 2015. Arhivirano iz originala 11. 10. 2017. g. Pristupljeno 17. 9. 2015. 
  23. ^ „Burkina Faso coup: Michel Kafando reinstated as president”. BBC News. 23. 9. 2015. Pristupljeno 23. 9. 2015. 
  24. ^ Mathieu Bonkoungou and Nadoun Coulibaly, "Kabore wins Burkina Faso presidential election", Reuters, 1 December 2015.
  25. ^ "Burkina Faso swears in new president, capping transition", Agence France-Presse, 29 December 2015.
  26. ^ „Quebec woman and Italian friend missing in Burkina Faso”. 
  27. ^ „Burkina Faso Travel Advisory”. Government of USA. 11. 10. 2016. Pristupljeno 6. 1. 2019. 
  28. ^ „Africa - Burkina Faso”. CIA. 21. 12. 2018. Arhivirano iz originala 06. 09. 2019. g. Pristupljeno 16. 1. 2019. 
  29. ^ „World Gazetteer”. Arhivirano iz originala 11. 01. 2013. g. Pristupljeno 20. 02. 2016. 
  30. ^ „World Gazetteer”. Arhivirano iz originala 11. 01. 2013. g. Pristupljeno 20. 02. 2016. 
  31. ^ „Country Narrative - Burkina Faso”. gvnet.com. Pristupljeno 2024-04-17. 
  32. ^ „Burkina Faso Country Overview | World Health Organization”. www.who.int (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2024-04-17. 
  33. ^ Burkina Faso (na jeziku: engleski), Central Intelligence Agency, 2024-04-10, Pristupljeno 2024-04-17 
  34. ^ (PDF) https://wayback.archive-it.org/all/20131113161629/http://www.insd.bf/n/contenu/enquetes_recensements/rgph-bf/themes_en_demographie/Theme2-Etat_et_structure_de_la_population.pdf. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 11. 2013. g.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  35. ^ https://2009-2017.state.gov/j/drl/rls/irf/2010/148665.htm.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  36. ^ https://2009-2017.state.gov/j/drl/rls/irf/2010/148665.htm.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  37. ^ „Pikardu zlato u troskoku, prva medalja u istoriji za Burkinu Faso”. b92.net. Pristupljeno 6. 8. 2021. 

Literatura uredi

  • Rupley, Lawrence; Bangali, Lamissa & Diamitani, Boureima (2013). Historical Dictionary of Burkina Faso. The Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-6770-3. 
  • Engberg-Perderson, Lars, Endangering Development: Politics, Projects, and Environment in Burkina Faso (Praeger Publishers, 2003).
  • Englebert, Pierre, Burkina Faso: Unsteady Statehood in West Africa (Perseus, 1999).
  • Howorth, Chris, Rebuilding the Local Landscape: Environmental Management in Burkina Faso (Ashgate, 1999).
  • McFarland, Daniel Miles and Rupley, Lawrence A, Historical Dictionary of Burkina Faso (Scarecrow Press, 1998).
  • Manson, Katrina and Knight, James, Burkina Faso (Bradt Travel Guides, 2011).
  • Roy, Christopher D and Wheelock, Thomas G B, Land of the Flying Masks: Art and Culture in Burkina Faso: The Thomas G.B. Wheelock Collection (Prestel Publishing, 2007).
  • Sankara, Thomas, Thomas Sankara Speaks: The Burkina Faso Revolution 1983–1987 (Pathfinder Press, 2007).
  • Sankara, Thomas, We are the Heirs of the World's Revolutions: Speeches from the Burkina Faso Revolution 1983–1987 (Pathfinder Press, 2007).

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Буркина_Фасо&oldid=27736038”