Veliki rat (roman)
Veliki rat je roman srpskog književnika Aleksandra Gatalice iz 2012. godine i predstavlja jedno od najtiražnijih i najčitanijih dela novine srpske književnosti. Nagrađen je Ninovom nagradom za najbolji roman godine, kao i Nagradom Meša Selimović.
| Veliki rat | |
|---|---|
 Naslovna strana 18. izdanja knjige iz 2013. godine | |
| Nastanak | |
| Autor | Aleksandar Gatalica |
| Dizajner korica | Dušan Arsenić |
| Zemlja |  Srbija |
| Jezik | srpski |
| Sadržaj | |
| Žanr / vrsta dela | istorijski roman |
| Tema | Prvi svetski rat |
| Izdavanje | |
| Izdavač | Mono i Manjana |
| Broj stranica | 483 |
| Prevod | |
| Datum izdavanja | 2012. |
| Klasifikacija | |
| ISBN ? | 978-86-10-00024-5 |
Istorija uredi
Autor se u pisanju služio zapisima Džona Rida, kao i ratnim izdanjima lista Politika, kako bi što verodostojnije rekonstruisao i ispričao određena istorijska dešavanja.
Prema autorovom svedočenju, prvi čitaoci rukopisa romana bili su Petar Pijanović i istoričar dr Dragoljub Živojinović, penzionisani profesor Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu i redovni član Srpske akademije nauka i umetnosti.[1]
Likovi uredi
Među likovima koji se pojavljuju u romanu, nalazi se splet fiktivnih i istorijskih ličnosti, a među njima su pesnik Vladislav Petković Dis, major Ljubomir Vulović, kralj Petar I Karađorđević, prestolonaslednik i regent Aleksandar Karađorđević, dr Rodolf Arčibald Rajs, austrougarski feldmaršal Svetozar Borojević fon Bojna, car Karlo I od Austrije, Mata Hari, Adolf Hitler, poslednji imperator sveruski Nikolaj II Aleksandrovič Romanov, imperatorka Aleksandra Fjodorovna, revolucionar Lav Trocki, italijanski slikar Đorđo de Kiriko...
Izdanja uredi
Prvo izdanje romana pojavilo se 2012. godine, a izdavač je bio Mono i Manjana (danas: Vulkan izdavaštvo). Zaključno sa 2021. godinom, pojavilo se ukupno 30 izdanja, a pročitalo ga je više od 100.000 čitalaca.[2]
Preveden je 2014. godine na engleski[3] i francuski jezik.
Kritike uredi
Roman je uglavnom pobrojao pozitivne kritike, što se vidi i prema nagradama koje je osvojio. O njemu se pozitivno izjasnio i dr Aleksandar Jerkov, redovni profesor Filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu i upravnik Univerzitetske biblioteke Svetozar Marković u Beogradu[4]:
Veliki rat je epski velik, a savremen roman o najvećem istorijskom preokretu na početku 20. veka. Nije to samo portret izvanredno mnogo ljudskih sudbina, već ubedljiva slika sloma velike nade u srećnu budućnost čovečanstva… (...) Ovaj roman predstavlja i kulturološku relaksaciju obmane da smo najveći, najhrabriji i najbolji, a da ipak svoju istoriju ne zaboravimo… Patnja i bol nemaju granicu. Kroz njih su prošli svi učesnici rata. Pišući i o bolu poraženih, Gatalica je napravio korak ka sebi u liku drugoga i nas tako predstavio kao sredinu koja nije zatvorena u sebe.
— prof. dr Aleksandar Jerkov, redovni profesor Filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu i upravnik Univerzitetske biblioteke Svetozar Marković u Beogradu
Književna kritičarka Ljiljana Šop je o Velikom ratu, prilikom uručenja Nagrade Meša Selimović, izjavila[5]:
Za razliku od dosadašnjih naciolamentirajućih epopeja o sudbini u Prvom svetskom ratu, kakve čak ni ovde dugo nakon Drugog svetskog rata nisu bile zvanično poželjne jer se smatralo da bacaju u zasenak heroizam novih žrtava i pobednika, Gatalica je dao planetarnu sliku istorijskih događanja koja su zauvek promenila svet, okončala jednu epohu i uzrokovala da 20. vek bude najkrvaviji i najteži u istoriji čovečanstva. Naravno da velika tema samo pruža mogućnost, ali ne garantuje i veliki roman. Međutim, u ovom delu mogućnosti i njihova realizacija savršeno su se ukrstili u neponovljivoj magiji pripovedanja, koja seže od globalne slike do mikroskopskih detalja, putevima "nesaznajnih transverzala" stvarnog i mogućeg, dogođenog i izmaštanog. (...) Na istom jeziku se jauče, na istom jeziku se umire - i na istoku i na zapadu", polazna je i završna istina Gataličinog romana, jednostavna poput svih nespornih istina, ali zapanjujuće retka, i to ne samo u našim istorijskim romanima. Ujedinivši intuiciju, vizionarstvo i humanizam stvaraoca, s jedne strane, kao i iskustvo modernog istoriografa koji ne veruje da istoriju pišu samo vladari i vojskovođe, i da se ona sastoji samo od datuma i bitaka, već prevashodno od svakodnevice, upliva komedijanta slučaja i izneveravanja snova hiljada njenih učesnika i žrtava, s druge strane, autor "Velikog rata" stvorio je monumentalnu fresku koja se ne zaboravlja i ponudio umetničku istinu koja ledi krv u žilama, ali i uliva snagu svakom pojedincu da svoj vek, i svoj komad života u njemu ne straći na zlo, glupost, ideološke tlapnje i bolesne fantazije vlastodržaca.
— Ljiljana Šop, književna kritičarka
Književnik Draško Ređep je rekao:
Veliki rat je prvorazredna senzacija naše književnosti.
— Draško Ređep, književnik
Gatalicin Veliki rat je bio predmet brojnih naučnih članaka objavljenih u vodećim domaćim naučnim časopisima.[6]
Nagrade uredi
Veliki rat je nagrađen Ninovom nagradom za najbolji roman godine, kao i Nagradom Meša Selimović koju dodeljuju Večernje novosti.[5] Obe nagrade su dodeljene 2013. godine.
Sadržaj uredi
- 1914 - Godina patologa
- Prolog: Tri revolverska hica
- Dugo toplo leto
- Rat
- Pisma života i smrti
- Prvi ratni Božić
- Sa tifusom stvari stoje ovako
- 1915 - Godina trgovca
- Miris snega pomešan s velikim pretnjama
- Neko sve radi dva puta
- Muško-ženski ratni odnosi
- Otac svih gotskih lekara
- S najlepšim željama iz pakla
- Odbrana i konačni slom
- 1916 - Godina kralja
- Dolina mrtvih
- Tamo daleko, na kraju sveta
- Čudesna sredstva i drugi eliksiri
- Zabluda široka kao Rusija
- Kaplari, kapelani i krmanoši
- 1917 - Godina cara
- Izdaja, kukavičluk i laž
- Njihovo vreme je isteklo
- Smrt ne nosi časovnik
- Revolucija putuje vozom
- 1918 - Godina kriminologa
- Kraj - kaput
- Pandemija
- Sloboda je umela da ćuti
- Ja sam sada mrtav
- Nadam se da će novi svet...
- Epilog: i snovi su od snova
Zanimljivosti uredi
Na prednjoj strani korica prvobitnog izdanja romana, nalaze se: Orden Karađorđeve zvezde, major Dragutin Gavrilović, Grigorij Raspućin, Mata Hari...
U knjizi se nalaze fotografija hapšenja Gavrila Principa nakon Sarajevskog atentata 1914. godine, fotografija pijaniste Paula Vitgenštajna pred koncert 1919. godine, dobrotvorna dopisna karta srpskih ratnika iz 1916. godine, Mata Hari odevena za nastup 1917. godine i fotografija belogardejaca po isplovljavanju iz sevastopoljske luke 1918. godine.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Gatalica, Aleksandar (2013). Veliki rat. Beograd: Vulkan izdavaštvo. str. 5. ISBN 978-86-10-00024-5.
- ^ Đorđević, Branislav. „Narod smo koji tragično kasni”. Novosti 66 godina. Pristupljeno 24. 1. 2020.
- ^ Gatalica, Aleksandar (2014). The Great War. London: Istros book. ISBN 978-1-908236-20-3.
- ^ „Predstavljen Veliki rat”. Narodna biblioteka Stefan Prvovenčani - Kraljevo.
- ^ a b Aleksandru Gatalici uručena nagrada „Meša Selimović“ („Večernje novosti“, 5. mart 2013)
- ^ Stanojević, Nenad (2014). „"Veliki rat" između istorije i fikcije” (PDF). Letopis Matice srpske. Matica srpska. 493: 125—131.
