Vukan Nemanjić

Vukan Nemanjić je bio srpski veliki župan od 1202. do 1204. godine, a kao najstariji sin velikog župana Stefana Nemanje bio je namesnik i udeoni vladar u Zeti od oko 1190. do 1208. godine, sa titulom kralja Dalmacije i Duklje.

Vukan Nemanjić
Freska iz manastira Dečani
Lični podaci
Datum rođenja	najkasnije 1165.
Mesto rođenja	nepoznato, Velikožupanska Srbija
Datum smrti	posle februara 1208.
Mesto smrti	nepoznato, Velikožupanska Srbija
Grob	manastir Morača
Porodica
Potomstvo	Dmitar Nemanjić, Stefan Vukanović Nemanjić, Đorđe Nemanjić, Vladin Nemanjić, Kostadin Nemanjić
Roditelji	Stefan Nemanja Ana
Dinastija	Nemanjići
Veliki župan Srbije
Period	oko 1202—1204
Prethodnik	Stefan Nemanjić
Naslednik	Stefan Nemanjić

Biografija

Pretpostavlja se da je rođen pre nego što je Stefan Nemanja postao veliki župan i da je ime dobio po nekom pretku Stefana Nemanje, ali nema saglasnosti da li je to bio veliki župan Vukan (od oko 1084. do oko 1112. godine) ili njegov sinovac Stefan Vukan.

Vukan je pred kraj očeve vladavine dobio upravu nad Zetom. Kao upravnik u Zeti on se spominje u jednoj povelji Stefana Nemanje koju je veliki župan izdao Splitu. U istoj povelji se spominje njegov najmlađi sin Rastko (Sveti Sava) kao upravnik u Zahumlju. Zato da se pretpostavlja da je povelja izdata u periodu 1190-1192. U jednom natpisu na crkvi u Kotoru piše da je urezan 1195. godine u doba velikog župana Nemanje i njegovog sina Vukana kralja Duklje, Dalmacije, Travunije, Toplice i Hvosna (lat. sub tempore domini Nemane magni iupani et filii sui Velcani regi Dioclie, Dalmatie, Tribunie, Toplize et Cosne). Možda je i prestolonaslednik Stefan Prvovenčani takođe imao oblast kojom je upravljao, ili je bio uz vladarev dvor, bez neke posebne oblasti.

Kao najstariji, prvorođeni, sin Stefana Nemanje, Vukan je mogao očekivati da bude određen za naslednika srpskog prestola, ali to se nije dogodilo. Odlazak sa vlasti Stefana Nemanje 25. marta 1196. godine i postavljanje na presto velikog župana njegovog drugorođenog sina Stefana, koji je kasnije prozvan Prvovenčani, nisu izazvali otvoreni sukob među braćom dok je bio živ Nemanja. Ovde treba napomenuti da je, po svemu sudeći, upravo brak Stefana Nemanjića, kasnije Prvovenčanog, sa Evdokijom Anđel doveo do promene u redosledu nasleđivanja. Naime, postojao je običaj da vizantijske princeze, njihovi muževi, ili sinovi, budu vladari zemlje u koju se princeza udala, bez obzira na redosled rođenja. U prilog ovome govori još i činjenica da je do građanskog rata između Stefana i Vukana došlo tek pošto je Stefan raskinuo svoj brak sa Evdokijom. Vukan je kao veliki knez zadržao Zetu, Trebinje, Toplicu i Hvosno. Ipak, Nemanjina želja da ga nasledi srednji sin Stefan je kod starijeg Vukana mogla stvoriti osećaj povređenosti.

Vukan se ugledao na ranije vladare u Zeti koji su najkasnije od 1077. godine nosili zvanje kralja i sam je uzeo titulu „kralj kraljevstva Dalmacije i Dioklitije”, a sa titulom kralj Vukan se javlja u jednom natpisu iz 1195. a od 1197. godine u nekoliko sačuvanih odluka gradskog veća Kotora.

Vukan se 1198. godine obratio papi sa molbom da u njegovu zemlju uputi legate radi rešavanja raznih crkvenih pitanja. Papa je iskoristio priliku da ojača svoj uticaj i početkom 1199. godine uputio je u Zetu dva svoja poslanika ali je šaljući ih svoju preporuku za njih uputio i vrhovnom vladaru Srbije velikom županu Stefanu Nemanjiću. Vukan je nameravao da koristiti i pomoć katoličke crkve da dođe do prestola, ali rimski poglavar nije želeo da slanjem poslanika otvoreno podrži Vukana protiv brata već samo da ojača uticaj Rima na srpske zemlje. Prvovenčani se držao vrlo vešto i predusretljivo prima oba papina legata i u pismu papi kao „svom duhovnom ocu“ poručuje da će uputiti svoje poslanstvo u Rim. Pokušao je dobiti potpunu podršku pape i molio je papu da mu pošalje kraljevsku krunu. Tako bi dobio podršku pape za sebe protiv mogućeg saveza Vukana i Mađara. Papa Inoćentije III nije mogao da se odluči da Prvovenčanom pošalje kraljevsku krunu, zbog ugarskog kralja i Vukana koji su se protivili tome. Po dolasku papinih legata, Vukan je organizovao crkveni sabor u Baru (1199) na kome je ozvaničena Barska nadbiskupija.

Izgleda da je Vukan razlaz Prvovenčanog i njegove žene Evdokije oko 1201. godine iskoristio da pokaže otvoreno neslaganje sa bratom, jer ga je prekorio zbog grubosti prema bivšoj ženi, a Evdokiji je dao pratnju do Drača. To je možda ukazalo na početak otvorenog razlaza među braćom. To je pospešilo ugarske namere i u savezu sa Vukanom 1202. godine Mađari su prodrli u Srbiju. Prema pisanju Prvovenčanog Vukan „ostavi zapovedi gospodina i oca svojega, i bi prestupnik. Jer izvede inoplemenike na otačastvo svoje, i oduze mi zemlje i opustoši ih”. Sudeći po papskim pismima Vukan je bio vladar Srbije u martu 1203. godine i u jednom delu 1204. Vukan je postao veliki župan i dobio raške zemlje i nišku oblast, a ugarski kralj Emerik je uzeo severne oblasti oko Velike Morave. Tako Vukan postade ugarski vazal kao i bosanski ban Kulin. Prvovenčani se verovatno sklonio u Bugarsku kod Kalojana. Vrlo brzo već 1203. godine između Bugara i Mađara dođe do sukoba radi oblasti uz Veliku i Južnu Moravu. Mađari su bili primorani da se povuku iz Braničeva, a njihov štićenik Vukan iz niške oblasti. Vukan je morao sklopiti nekakav sporazum sa bratom Prvovenčanim koji se mogao 1204. ili 1205. vratiti u Srbiju na svoj vladarski presto, a Zetu je ostavio na upravu starijem bratu.

Taj sukob među braćom imao je i jednu dalekosežnu posledicu, pošto je neredovne prilike u Srbiji iskoristio ugarski kralj Emerik, koji je upravo oko 1202. godine prisvojio naslov „kralj Srbije” (lat. Rex Serviae), koji će ostati u proširenoj tituli ugarskih vladara sve do propasti njihove kraljevine.

Verovatno u februaru 1208. godine Sava Nemanjić je došao u Srbiju i doneo očevo telo, kako bi bilo sahranjeno u Studenici. U Studeničkom tipiku Sava je zapisao da je osam godina posle smrti Simeona došao „ sa časnim moštima u Hvosno. I saznavši vladajući sin njegov Stefan i brat mu knez Vukan, sakupiše svetitelje, i jereje, i igumane sa mnogim crncima i sa boljarima svim, ... sa velikom čašću uzeše mošti gospodina Simeona.” Iz njegovog opisa tog događaja se zaključuje da on tada uspeo je da izmiri stariju braću nad očevim kovčegom. Postoji predanje da se ovaj sabor dogodio u Polumiru odnosno u crkvi Svetog Nikole u Ušću), nekoliko kilometara severnije od manastira Studenica.

Prema pisanju Save prenošenje kovčega Svetog Simeona dogodilo se na zahtev oba njegova starija brata. On piše da je poslanice sa takvim zahtevom dobio od „Stefana, koji je vladao njegovom državom, i brata njegovog, velikog kneza Vukana”. Kako se već u leto 1208. godine kao upravnik u Zeti javlja Vukanov najstariji sin Đorđe. Moguće je da je Vukan tražio da se donese kovčeg Svetog Simeona jer je video da mu se približio kraj ili je samo želeo da po uzoru na svog oca preda vlast sinu. U tom slučaju još jedno izmirenje sa bratom Prvovenčanim bilo bi za Vukana način da učvrstiti veze i svoje, ali i svog naslednika sa velikim županom. Tim postupkom bi olakšao vladavinu svog sina Đorđa koji se, već, 3. jula 1208. zakleo na vernost mletačkom duždu bez obzira na strica Prvovenčanog i bio spreman da sa Mlečanima ratuje protiv Arbanasa Dimitrija Progonovića inače zeta svoje kuće. Đorđe je bio prilično samostalan u vođenju svoje zemlje.

Pored Đorđa Vukan je imao još trojicu sinova i to: Stefana koji je podigao manastir Moraču, monaha Dmitra i Vladina Nemanjića. Dmitrov sin je Vratislav a unuk Vratko koji je otac Milice, žene kneza Lazara Hrebeljanovića.

Predanje

Inače ono što je jako interesantno za poreklo srpskog naroda i jedno od najvećih ako ne i najveće pleme Vasojevića, čije je matično područje u predelu crnogorskih Brda, to je da je upravo ovo pleme nastalo iz loze Vukana Nemanjića. Naime, rodonačelnik plemena Vaso imao je tri brata Krasa i Ota (od koga su albanska plemena Krasnići i Hoti) i Ozra (od koga su Ozrnići) a po nekima i Pipa (od koga su Piperi). Oni su sinovi Kostadina čiji je otac bio Stefan. Stefanov otac je bio Vasoje a deda Kostadin, po nekima sin Vukana Nemanjića ali verovatnije unuk od sina Stefana.

Vidi još

• Vukanovo jevanđelje
• Velikožupanska Srbija
• Zeta u doba Nemanjića
• Istorija Barske nadbiskupije

Literatura

• Blagojević, Miloš (1989). Srbija u doba Nemanjića: Od kneževine do carstva 1168-1371. Beograd: Vajat. 
• Blagojević, Miloš (2006). „Titule prinčeva iz kuće Nemanjića u XII i XIII veku”. Manastir Morača. Beograd: Balkanološki institut. str. 33—44. 
• Blagojević, Miloš (2011). „Nemanjići i državnost Duklje-Zete-Crne Gore” (PDF). Zbornik Matice srpske za istoriju. 83: 7—24. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 06. 2018. g. Pristupljeno 02. 02. 2019. 
• Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Božić, Ivan (1950). „O položaju Zete u državi Nemanjića”. Istoriski glasnik. 3 (1-2): 97—122. 
• Bubalo, Đorđe (2011). „Titule Vukana Nemanjića i tradicija Dukljanskog kraljevstva”. Đurđevi stupovi i Budimljanska eparhija: Zbornik radova. Berane: Episkopija budimljansko-nikšićka. str. 79—93. 
• Bubalo, Đorđe (2016). Srpska zemlja i pomorska u doba vladavine Nemanjića. 1. Beograd: Filip Višnjić. 
• Kalić, Jovanka (1981). „Borbe i tekovine velikog župana Stefana Nemanje”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 251—262. 
• Kovačević, Jovan (1955). „Tradicija o Dukljanskom kraljevstvu kod Nemanjića”. Istoriski časopis. 5: 291—294. 
• Komatina, Ivana (2016). Crkva i država u srpskim zemljama od XI do XIII veka. Beograd: Istorijski institut. 
• Komatina, Ivana (2018). „Rex Serviae u ugarskoj kraljevskoj tituli od 1202. do 1402. godine”. Niš i Vizantija. 16: 51—66. 
• Marjanović-Dušanić, Smilja (1997). Vladarska ideologija Nemanjića: Diplomatička studija. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Mitrović, Katarina (2017). „Kraljevstvo od iskona: Barska (arhi)episkopija i Duklja”. Srpska kraljevstva u srednjem veku. Kraljevo: Grad Kraljevo. str. 47—83. 
• Mišić, Siniša (2011). „Toplica u tituli velikog kneza Vukana Nemanjića”. Stefan Nemanja i Toplica (tematski zbornik). Niš: Centar za crkvene studije. str. 19—25. 
• Pavlović, Dragoljub, ur. (1970). Stara srpska književnost, I. Novi Sad – Beograd. Arhivirano iz originala 28. 04. 2020. g. Pristupljeno 27. 04. 2020. 
• Porčić, Nebojša (2020). „Vukan Nemanjić - krunisani i miropomazani kralj?”. Stefan Prvovenčani i njegovo doba. Beograd: Istorijski institut. str. 63—80. 
• Tomović, Gordana (1997). „Natpis na crkvi Svetoga Luke u Kotoru iz 1195. godine”. Crkva Svetog Luke kroz vjekove: Zbornik radova. Kotor: Srpska pravoslavna crkvena opština. str. 23—32. 
• Tošić, Đuro (2003). „Srpske primorske zemlje (Zeta i Travunija) u XIII vijeku”. Kralj Vladislav i Srbija XIII veka. Beograd: Istorijski institut. str. 63—72. 
• Ćirković, Sima (1970). „Zeta u državi Nemanjića” (PDF). Istorija Crne Gore. knj. 2, sv. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 3—93. 
• Ćirković, Sima (1981). „Unutrašnje i spoljne krize u vreme Nemanjinih naslednika”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 263—272. 
• Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea. 
• Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium. 
• Fine, John Van Antwerp Jr. (1994) [1987]. The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.