Desa
Desa Vukanović je bio veliki župan, odnosno vladar Srbije u periodu od oko 1161. do oko 1165. godine. Njegova vladavina pada u vreme vizantijsko-ugarskog suparništva oko prevlasti nad srpskim zemljama. U tim previranjima, opredelio se za savez sa Kraljevinom Ugarskom, čime se suprotstavio politici vizantijskog cara Manojla I Komnina, što je u krajnjem ishodu dovelo i do Desinog pada sa vlasti.[1]
| Desa | |
|---|---|
| Lični podaci | |
| Puno ime | Desa Vukanović |
| Mesto rođenja | Raška |
| Datum smrti | oko 1166. |
| Mesto smrti | Raška |
| Porodica | |
| Roditelji | Uroš I Vukanović Ana Diogenesa |
| Dinastija | Vukanovići |
| Period | oko 1161—1165. |
| Prethodnik | Uroš II Primislav |
| Naslednik | Tihomir Zavidović |
Desa je izvesno vreme upravljao Dukljom i Zahumljem, što bi proisticalo iz titula koje mu se pripisuju u poveljama iz navodne 1151. godine, čiji se sadržaj odnosi na regulisanje benediktinskih prava na ostrvima Mljetu i Lokrumu.[2][3] Iako je utvrđeno da je reč o kasnijim falsifikatima,[4][5] izgleda da su falsifikatori znali da je Desa upravljao u primorskim oblastima, tako da se ta okolnost smatra izvesnom.[6]
Biografija uredi
Nakon Beloševe kratkotrajne vladavine u Srbiji, veliko županski presto je preuzeo njegov najmlađi brat Desa.
On je bio formalno vazal Vizantije. Desa je u teškim uslovima potpune dominacije vizantijske sile po čitavom Balkanskom poluostrvu, pokušao da nastavi politiku svojih prethodnika, Uroša I i Uroša II Primislava, i da uspostavi šire veze sa potencijalnim saveznicima u Evropi.
Prve diplomatske misije je načinio bračnom ponudom. Svoju najstariju kćer je udao za kneza Leonarda Osorskog, sina venecijanskog dužda Vitala II Mikijelija. Desini poslanici se nalaze u dalekoj Nemačkoj, gde takođe pokušavaju da uspostave savez putem udaje druge Desine ćerke za nemačkog markgrofa, što je izazvalo bes vizantijskog cara Manojla Komnina.
Pored ovih diplomatskih misija, Desa postiže izuzetne uspehe u odnosu na Duklju. U Letopisu popa Dukljanina se navodi da se da su se stari neprijatelji podigli protiv kneza Radoslava i njegove braće Jovana i Vladimira, štićenika cara Manojla. Oni pozivaju velikog župana Desu i predaju mu Zetu i Trebinje (Travuniju) na vlast.
Neprijateljstvo između cara Manojla i župana Dese kulminira nakon Desinog zauzeća oblasti Dendra, koju je po sporazumu trebalo da preda Vizantiji, ali je odbio. Car Manojlo ga zbog neverstva, čim je završio borbu sa Mađarima (Ugrima), sa jakom vojskom napao i zarobio kod Niša 1165. To se desilo onda kada su na Desu posumnjali Vizantinci da sarađuje sa Zapadom, a naročito sa Ugarskom. U takvoj situaciji Desa je pozvao ugarske poslanike da dođu na sastanak sa carem da bi iskazali lojalnost Desi samo prema Vizantiji, a ne i prema Ugarskoj. U celoj raspravi, jedan od ugarskih poslanika je oslovio Desu sa „naš gospodar“, što je navelo Vizantince da posumnjaju u Desinu lojalnost. Vojnici su zarobili Desu i poslali ga u Carigrad gde je bio jedno vreme zatočen. Tako je Desa izgubio položaj velikog župana Raške, a car Manojlo je za novog župana postavio župana iz sporedne porodične grane-Tihomira, Nemanjinog starijeg brata.
Poslednji boravak Dese je bio u okolini Trebinja. Prema Mavru Orbiniju, on je umro najverovatnije početkom 1166. godine. Sahranjen je u crkvi sv. Petra u Trebinjskom polju (sedam kilometara jugoistočno), čiji se ostaci i danas mogu videti.
Nakon arheološkog iskopavanja, pronađen je jedan ktitorski grob, koji je najverovatnije bio Desin grob.
Neki smatraju da je Desa bio otac Stefana Nemanje[7], ali drugi to osporavaju, navodeći Zavidu.
Po hrvatskom autoru iz 1842. godine, on se zvao „Deša“, bio je 51. po redu vladar srpski, i sin Uroša. Postao je 1152. godine veliki župan Srbije, sa saglasnošću vizantijskog cara Manojla, da mu bude vazal. Navodi se: „bio je veoma prignut katoličanskom zakonu“ i dao je sazidati manastir posvećen Bogorodici, na ostrvu „Mlitu“ (Mljetu). Njegovi sinovi su bili Nemanja, Miroslav i Konstantin. Umro je oko 1163. godine i sahranjen u „Tribinju“ (Trebinju) u crkvi Sv. Petra.[8]. Ipak, mi danas znamo da je Nemanja Zavidin sin na osnovu natpisa u crkvi u Bijelom polju.
Porodično stablo uredi
| Petrislav | ||||||||||||||||
| Marko | ||||||||||||||||
| 2. Uroš I Vukanović | ||||||||||||||||
| 1. Beloš Vukanović | ||||||||||||||||
| Konstantin Diogen | ||||||||||||||||
| Roman IV Diogen | ||||||||||||||||
| Evdokija Makremvolitisa | ||||||||||||||||
| Konstantin Diogen | ||||||||||||||||
| Alusijan, sin Jovana Vladislava | ||||||||||||||||
| ćerka Alusijana Bugarskog | ||||||||||||||||
| jermenska plemkinja | ||||||||||||||||
| 3. Ana Diogen | ||||||||||||||||
| Manojlo Erotik Komnin | ||||||||||||||||
| Isak I Komnin | ||||||||||||||||
| Marija | ||||||||||||||||
| Teodora Komnin | ||||||||||||||||
| Irina Sinadina | ||||||||||||||||
Reference uredi
- ^ Kalić 1981, str. 197-211.
- ^ Foretić 1952, str. 63-72.
- ^ Dinić 1962, str. 5-16.
- ^ Kampuš 1962, str. 317-324.
- ^ Klaić 1967, str. 185-234.
- ^ Ćirković 2000, str. 21-29.
- ^ Srđ, pp. 233. Dubrovnik. 1906.
- ^ Ivan Šver: „Ogledalo Ilirie iliti Dogodovština Ilirah...“, Zagreb 1842. godine
Izvori i literatura uredi
- Izvori
- Kunčer, Dragana (2009). Gesta Regum Sclavorum. 1. Beograd-Nikšić: Istorijski institut, Manastir Ostrog.
- Živković, Tibor (2009). Gesta Regum Sclavorum. 2. Beograd-Nikšić: Istorijski institut, Manastir Ostrog.
- Mošin, Vladimir, ur. (1950). Ljetopis popa Dukljanina. Zagreb: Matica hrvatska.
- Mijušković, Slavko, ur. (1988) [1967]. Ljetopis popa Dukljanina (2. izd.). Beograd: Prosveta & Srpska književna zadruga.
- Šišić, Ferdo, ur. (1928). Letopis Popa Dukljanina. Beograd-Zagreb: Srpska kraljevska akademija.
- Ostrogorski, Georgije; Barišić, Franjo, ur. (1971). Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 4. Beograd: Vizantološki institut.
- Literatura
- Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Dinić, Mihailo (1962). „Povelje kneza Dese o Mljetu”. Prilozi za književnost, jezik, istoriju i folklor. 28 (1-2): 5—16.
- Živković, Tibor (2006). „Duklja između Raške i Vizantije u prvoj polovini XII veka”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 43: 451—466.
- Živković, Tibor (2006). Portreti srpskih vladara (IX-XII vek). Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
- Kalić, Jovanka (1970). „Raški veliki župan Uroš II”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 12: 21—39.
- Kalić, Jovanka (1981). „Srpski veliki župani u borbi s Vizantijom”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 197—211.
- Kalić, Jovanka (1986). „Kneginja Marija”. Zograf: Časopis za srednjovekovnu umetnost. 17: 21—35.
- Kalić, Jovanka (1997). „Župan Beloš”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 36: 63—81.
- Kalić, Jovanka (1998). „Evropa i Srbi u XII veku”. Glas SANU. 384 (10): 95—108.
- Kampuš, Ivan (1962). „Novi prilozi o lokrumskim falsifikatima i Desinoj darovnici pulsanskim benediktincima” (PDF). Historijski zbornik. 15: 317—324. Arhivirano iz originala (PDF) 14. 07. 2015. g. Pristupljeno 26. 08. 2022.
- Klaić, Nada (1967). „Mljetski falsifikati”. Arhivski vjesnik. 10: 185—234.
- Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea.
- Ćirković, Sima (2000). „Preci Nemanjini i njihova postojbina”. Stefan Nemanja - Sveti Simeon Mirotočivi: Istorija i predanje. Beograd: SANU. str. 21—29.
- Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium.
- Foretić, Vinko (1952). „Dvije isprave zahumskog kneza Dese o Mljetu iz 1151. godine”. Anali Historijskog instituta Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti u Dubrovniku. 1: 63—72.
Spoljašnje veze uredi
- Ko je bio Nemanjin otac, Desa ili Zavida? zapadnisrbi.com
- Desa je Nemanjin otac srbski.weebly.com
