Dubravka (Ivan Gundulić)
Dubravka je drama mitološko-pastoralnog sadržaja i alegorijskog značenja, koju je dubrovački pesnik Ivan Gundulić napisao sredinom treće decenije 17. veka. Sastoji se od tri čina s ukupno 28 prizora, a pisana je dvostruko rimovanim dvanaestercima i osmercima, sa ukupno 1696 stihova.
Sadržaj i likovi uredi
Tema drame je izmišljeni stari običaj prema kojem se svake godine svetkuje jedan dan u čast boginje slobode; tada se priređuje pir najlepše devojke i najlepšeg mladića prema odabiru gradskih sudija.
Tog značajnog dana, u Dubrovnik dolazi stari ribar iz Dalmacije, čiji lik jasno prikazuje razliku između slobodnog Dubrovnika i Dalmacije pod mletačkom vlašću. Osim lika ribara, u drami su prikazani i drugi sporedni likovi: satiri Divjak i Vuk te pastiri Zagorko i Pelinko, koji su poslužili Gunduliću kao alegorija za prikaz društvenih mana i nemorala u tadašnjem Dubrovniku.
Glavni likovi, Dubravka i Miljenko, lep su i plemenit mladi par na čijoj sudbini i događajima vezanim za nju Gundulić gradi dramsku fabulu. Umesto očekivanog izbora Miljenka i Dubravke kao najlepšeg para čiji će se pir proslaviti na praznik slavljenja slobode, sudije uz Dubravku biraju ružnog bogataša Grdana koji ih je potkupio zlatom. Grdan ipak ne uspeva u svom naumu, jer se na vrijeme umeša bog Lero i sprečava taj neprirodni savez, izazvavši u crkvi, neposredno pred obred venčanja, potrese i grmljavinu i zatamnivši plamen na ognju. U trenutku Miljenkovog ulaska u crkvu potresi i grmljavina prestaju, a oganj ponovo bukne čistim plamenom, što prisutni tumače kao jasan božiji znak da Miljenko, a ne Grdan, treba da stupi u brak s Dubravkom.
U poslednjem prizoru drame, na samoj proslavi slobode, sveštenik prvi prinosi simbolični zavetni poklon: pušta iz kaveza ptice boga ljubavi. Slede ga Miljenko sa granom masline i Dubravka sa ružicom. Na kraju i likovi koji su simbolizovali mane dubrovačkog društva koje su pretile opstanku slobode Dubrovnika – Zagorko, Divjak, Vuk, Jeljenka, Gorštak – u čast te iste slobode žrtvuju upravo svoje mane i poroke, odnosno njihove simbole, predajući ih kao zavetni dar.
Alegorijska tumačenja uredi
Među značajnijim istoričarima književnosti koji su u svom radu spominjali Gundulićevu Dubravku, prvi je Franjo Marković (1888), koji je Dubravku tumačio kao alegoriju za savremeni dubrovački politički svet.[1]
Branko Vodnik je istakao da je „pastirska igra „Dubravka” himna dubrovačkoj slobodi“[2], i dodao da se u Dubrovniku od 10. veka dan svetog Vlasija slavio kao narodna svetkovina i da prizori u Dubravki podsećaju na prizore sa tih svečanosti. Ali za glavni motiv, da se najlepši pastir veri sa najlepšom pastiricom, Vodnik tvrdi da ga je pesnik zamislio po uzoru na mletački običaj na praznik svetog Marka, kada dužd simbolično baca prsten u more i veri Veneciju, kraljicu mora, sa Jadranom. Usto, Vodnik je istakao da je Dubrava alegorija za Dubrovnik.
Mihovil Kombol je primetio da se u dubrovačkim delima, pa tako i u Dubravki, često javlja politički čovek, zbog činjenice da je većina dubrovačkih pesnika, kao i Gundulić, bila plemićkog porekla. Zato u prizorima Dubravke Gundulić progovara više kao dubrovački vlastelin zabrinut za „opšte dobro“ nego kao pesnik. Kombol je smatrao da je pokretač Gundulićevog rada bilo njegovo religiozno-političko uverenje, pri čemu religiozno i političko nikad nije odvojeno jedno od drugog. Alegorije likova bile bi: Grdan – pokvareni bogataš, Dubrava – Dubrovnik, skup pastira – skup vlastele, Dubravka – dubrovačka vlast.
Jakša Ravlić u svojim raspravama ističe da je sud koji je, potplaćen, trebalo da veri Dubravku s ružnim Grdanom „sud javnog mnjenja“, jer kad bi to bio sud ondašnje vlastele, Gundulić bi verovatno, bivajući i sam član suda i privrženik Dubrovačke republike, pokušao da popravi neugodnu situaciju u kojoj bi se potplaćeni sud našao, a to u Dubravki nije učinio, nego je stavio nepravdu na velika zvona. Prema tome, lik Grdana nije mogao biti alegorija za vlastelina, nego za člana druge klase, opasne za vlastelu, koje se vlastela bojala zbog bogatstva i uticajnog položaja. Zato je pitanje Grdana u Dubravki unutrašnje pitanje Dubrovačke republike.
Zdenko Zlatar se ne slaže sa Ravlićem jer se, kako on ističe, ne može govoriti o sukobu vlastele i mlađe buržoazije za vlast u Dubrovniku, s obzirom na to da je kriza vlastele onog doba bila prvenstveno političke prirode. Time je, tvrdi Zlatar, Gundulić samo osudio rascep unutar svoje vlastite vladajuće klase, ali ne i pobio pretenzije dubrovačke srednje klase.[3]
Dalmatinski ribar je lik koji upozorava „na loše prilike u Dalmaciji pod Venecijom, najvećom neprijateljicom Dubrovnika, da time što reljefnije istakne bolje stanje u Dubrovniku“[4]. Ribar „stavlja naglasak na činjenicu da je Dubrovnik samostalna država u kojoj vladaju domaći ljudi; turska vlast je bila samo formalna uz cenu plaćanja danka.“[5] Slobodan Dubrovnik je u kontrastu s neslobodnom Dalmacijom pod Mlecima.
Miljenko je protiv „poklona“ Dubravki, pri čemu su darovi možda aluzija na „poklone koje su neki plemići primali od građana-bogataša za usluge“ ili „na posuđivanje novaca državi od domaćih bogataša“[4]. Miljenko je prema Ravlićevom mišljenju lik koji u pesnikovo ime govori protiv „primanja građana među vlastelu, a kao posledicu toga i protiv mogućnosti da bi Grdan smeo uzeti Dubravku, tj. vlast u svoje ruke“.[6]. Zbog mogućnosti da je Gundulić ostao osamljen u svom stajalištu (kao Miljenko na pozornici), pisac postavlja problem u mitski svet kako bi spor rešili bogovi. Takođe, Miljenko, zbog svoje nesigurnosti u ljubavne izjave prema Dubravki kao svojoj unapred predodređenoj životnoj saputnici, donosi pastorali vrstu neprimerenog dramskog obrta. Postavlja se pitanje: da li su Miljenkove reči uopšte reči zaljubljenika u ženu[7]
Ljubdragova opomena Zagorku što ostavlja stado i beži je aluzija na ekonomsku krizu Dubrovnika onog vremena, prouzrokovanu bežanjem slobodnih građana sa svojih poseda i stada, što je najviše pogodilo vlastelu koja je živela od tih poseda na kojima su radili najamnici.
Po svom sadržaju Dubravka je društvena satira protiv naprednih i opravdanih zahteva mladog građanstva u Dubrovniku; baš zato u isto vrieme ona brani vlastelinski status kvo. Ona je prema tome himna određenoj, vlastelinskoj slobodi kakvu je zamislila i sprovodila dubrovačka vlastela. Tako Dubravka pored poznatih tuđih elemenata i nekih konvencionalnih likova, za sadržaj ima originalan isečak domaćeg života.
Scenski prijem Dubravke uredi
Premijera Gundulićeve Dubravke se odigrala 1628. godine u Dubrovniku „prid Dvorom“. Sledeće, prvo moderno izvođenje je priredilo Hrvatsko narodno kazalište 1888. godine, na tristotu godišnjicu pesnikovog rođenja, pa je predstava do februara te iste godine izvedena čak četiri puta. Do 1918. je u Zagrebu izvedena još pedeset puta u nekoliko režiserskih postava, tako da su se samo Graničari Josipa Frojdernrajha zadržali na repertoaru duže od Dubravke (taj je narodni igrokaz prvi put izveden 1857. godine).
Značajniji režiseri Dubravke bili su Adam Mandrović, zatim Stjepan Miletić koji je dramu postavio na Markovom trgu 1895, kao deo nacionalnog repertoara sa posebnim naglaskom na realističnu scenografiju. Početkom avgusta 1913. Josip Bah je postavio Dubravku u maksimirskim vrtovima kao predstavu „ambijentalnog“ pozorišta. Nakon ovog eksperimenta, Gundulićev komad se vraća u pozorište u režiji Branka Gavele, prvi put 1920. (najpre samo odlomci kao deo pozorišne večeri, a zatim iste godine i celovita drama), uz muzičku pratnju koju su komponovali Ivan Zajc i Jakov Gotovac (koja se koristila i ranije) te uz nove muzičke deonice Antuna Dobronića (na premijeri 1923) i Ive Maleca. Tito Strozi postavlja Dubravku u Zagrebu 1928. sa novom muzikom Gotovca, zatim 1933. u Dubrovniku, po prvi put na istom mestu na kojem se odigrala premijera. Strozi je postavljao Dubravku do 1956, a sledeća predstava, u režiji Ivice Kunčevića, je bila Prikazivanje „Dubravke“ Ljeta Gospodnjeg 1973 u Dubrovniku, reprizirana iduće 1974. godine u Zagrebu. Nakon te predstave Dubravka nije bila na repertoaru do 1989, kada ju je u zagrebačkoj Komediji postavio Darko Tralić.
Po „Dubravki“ je snimljen i istoimeni jugoslovenski film „Dubravka“ iz 1973. u režiji Jovana Konjovića.
Bibliografija uredi
- Ivan Gundulić: Dubravka, Dubrovnik, 1837.
- Ivan Gundulić: Dubravka: pastirska igra u 3 čina, s uvodom Franje Markovića, Zagreb, 1888.
- Ivan Gundulić: Dubravka, u: Djela Dživa Frana Gundulića, prir. Đ. Kerbler, Zagreb, 31938., str. 261–318. (Stari pisci hrvatski, knj. IX)
- Ivan Gundulić: Dubravka; Suze sina razmetnoga, prir. Albert Haler, Zagreb, 1944.
- Ivan Gundulić: Suze sina razmetnoga; Dubravka; Ferdinandu Drugome od Toskane, prir. J. Ravlić, Zagreb, 21964 (Pet stoljeća hrvatske književnosti, knj. 12)
- Ivan Gundulić: Osman; Dubravka; Suze sina razmetnoga, prir. Zlata Bojović, Beograd, 2001.
- Ivan Gundulić: Kralj od pjesnika, prir. D. Fališevac, Zagreb, 2005, str. 101–180.
Izvori uredi
- ^ Tu Markovićevu postavku podržava i Pavao Pavličić kad interpretira Dubravku kao angažovani tekst (interpretirao ga je, naime, i kao fantastični tekst, koji nema aluzija na savremeni Dubrovnik). O tome vidi: Štrkalj, 2004: 8.
- ^ Ravlić 1970, str. 100
- ^ Štrkalj 2004, str. 31
- ^ a b Ravlić 1970, str. 113
- ^ Štrkalj 2004, str. 14
- ^ Ravlić 1970, str. 115
- ^ Štrkalj 2004, str. 24
Literatura uredi
- Batušić, Nikola: Narav od Fortune: studije o starohrvatskoj drami i kazalištu, Zagreb, 1991.
- Fališevac, Dunja: Dubrovnik- otvoreni i zatvoreni grad: studije o dubrovačkoj književnoj kulturi, Zagreb, 2007.
- Marković, Franjo: O Dubravci, drami Ivana Gundulića, Zagreb, 1888.
- Meštrović, Zrinka: Antroponimijsko čitanje Gundulićeve „Dubravke“, Suvremena lingvistika, 27. – 28. (1988./1989), str. 31–35.
- Ravlić, Jakša: Odraz domaće stvarnosti u dubrovačkoj književnosti, Beogradski međunarodni slavistički sastanak, (15–21. septembra 1955), Beograd 1957, str. 653–658.
- Ravlić Jakša: Rasprave iz starije hrvatske književnosti, Zagreb, 1970.
- Štrkalj, Andrea: Problem političkog čitanja Gundulićeve „Dubravke“ (diplomski rad), Zagreb, 2004.
Spoljašnje veze uredi
- „Dubravka“ Dživa Gundulića, Miroslav Pantić: Iz književne prošlosti — studije i ogledi, Srpska književna zadruga, Beograd, 1978, u internet izdanju na stranama „Rastka“
