Dubrovačka književnost
Dubrovačka književnost obuhvata sve oblike književnog stvaralaštva koji su nastali u gradu Dubrovniku i na širem području nekadašnje Dubrovačke republike u periodu od srednjeg veka do savremenog doba. Na tim prostorima, književno stvaralaštvo se tokom vekova razvijalo na nekoliko jezika (latinski, italijanski, srpski, hrvatski), a takođe i na nekoliko pisama (ćirilica, glagoljica, latinica). Zahvaljujući toj raznovrsnosti, dubrovačka književnost predstavlja jednu od najdragocenijih regionalnih celina u okvirima južnoslovenske književnosti, te se stoga smatra sastavnim delom kako srpske i hrvatske, tako i šire regionalne dalmatinske književnosti.[1][2][3]
Istorija
urediIstorija dubrovačke književnosti može se uslovno podeliti na nekoliko razvojnih i stilskih epoha, odnosno perioda: srednjovekovni, humanističko-renesansni, barokni, prosvetiteljski, romantičarski i savremeni.
Usled oskudnosti izvora, najraniji (srednjovekovni) period razvoja dubrovačke književnosti poznat je na osnovu malog broja sačuvanih dela, prvenstveno pesničkih. U potonjem periodu od kraja 15. do početka 17. veka, dubrovačka književnost izrasta u jedan od najviših dometa književnosti humanizma i renesanse na južnoslovenskim prostorima. Stvarana je ne samo na latinskom i italijanskom, već i na lokalnom dubrovačkom književnom jeziku koji je u osnovi štokavsko istočnohercegovački dijalekat (i)jekavskog izgovora sa čakavizmima i ikavizmima (kojih nije bilo u svakodnevnom govoru)[4] preuzetim iz susednih dalmatinskih govora i romanskim pozajmljenicama iz dalmatskog (kojim se koristio romanski deo stanovništva) i italijanskog (toskanskog) jezika. Kao najstarije delo renesanse u Dubrovniku uzimaju se tri stiha koja je 1421. godine na praznoj strani „Carinskog statuta“, ćirilicom zapisao Džonko Kaličević.[4] Krajem XV veka javljaju se petrarkisti Šiško Menčetić sa kanconijerom u kome ima više od 500 pesama i Džore Držić. Nakon njih se počinju da stvaraju Mavro Vetranović, Nikola Nalješković i Marin Držić, a potom u drugoj polovini XVI veka Dinko Ranjina, Dinko Zlatarić i Andrija Čubranović. Krajem XVI i početkom XVII veka javlja se barok u dubrovačkoj književnosti koji svoj vrhunac dostiže u delima Ivana Dživa Gundulića, Dživa Bunića i Džona Palmotića. Ignjat Đurđević i njegovo delo „Uzdasi Mandolijene pokornice“ iz 1728. godine predstavljaju njen poslednji veliki domet. Ep „Osman“ Ivana Gundulića predstavlja najznačajnije delo dubrovačke književnosti i najuspeliji slovenski barokni ep,[4] a od značajnih dela svakako treba pomenuti i komediju Marina Držića „Dundo Maroje“. Vuk Stefanović Karadžić je dva elementa dubrovačkog književnog jezika (čuvanje glasa h i dentala d i t iza je nastalog od kratkog glasa jat) koji su se u većini drugih sredina izgubili, uneo 1836. i 1839. godine u svoju jezičku reformu. U današnjoj nauci postoji sporenje oko toga da li dubrovačku književnost treba svrstati u srpsku ili hrvatsku književnost (u zavisnosti od toga da li se dubrovački govor smatra delom srpskog ili hrvatskog jezika) ili je ona nešto između njih.
Narodni jezik i pisma dubrovačke književnosti
uredi
Sami Dubrovčani su svoj govor nazivali srpskim (lingua serviana), dubrovačkim, naškim, slovinskim, ilirskim, a u nekoliko slučajeva hrvatskim.[4] U pisanju su korišćeni glagoljica i ćirilica, a od XV veka i latinica koja je kasnije u potpunosti potisnula prva dva pisma. Pored upotrebe za korespondenciju sa vladarima širom Balkana, ćirilica je korišćena i u samom Dubrovniku, kako među stanovništvom, tako i među katoličkim klerom (na jednom molitveniku iz 1512. godine stoji da je ispisan „srpskim pismom i jezikom“, a treba pomenuti zbornik pobožnih tekstova Libro od mnozijeh razloga iz 1520. godine).[4]
- „U Dubrovniku, ako i ne od prvoga početka, a to od pamtivijeka govorilo se srpski; govorilo, kako od pučana, tako od vlastele, kako kod kuće, tako u javnom životu...“
(Natko Nodilo, istoričar)[5]
Neki od pisaca
urediVidi još
urediReference
uredi- ^ Bojović 2014.
- ^ Bojović 2017.
- ^ Milosavljević 2020.
- ^ a b v g d Milanović 2004.
- ^ Mitrović 1992, str. 31, 93.
Literatura
uredi- Bojović, Zlata (1980). Barokni pesnik Petar Kanavelović. Beograd: SANU.
- Bojović, Zlata (1990). Dživo Gundulić kralj ilirske poezije. Beograd: Naučna knjiga.
- Bojović, Zlata (2003). Renesansa i barok: Studije i članci o dubrovačkoj književnosti. Beograd: Narodna knjiga.
- Bojović, Zlata (2014). Istorija dubrovačke književnosti. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Bojović, Zlata, ur. (2017). Dubrovačka književnost u srpskoj istoriji književnosti: Rečnik proučavalaca. Beograd: Filološki fakultet.
- Bojović, Zlata (2018). „Srbija u humanističkim Komentarima o mojem vremenu Luja (Ludovika) Crijevića Tuberona”. Srednji vek u srpskoj nauci, istoriji, književnosti i umetnosti. 9. Despotovac: Narodna biblioteka. str. 185—195.
- Bojović, Zlata (2022). „Kult Nemanjića u dubrovačkim baroknim biografijama i rodoslovima” (PDF). Srednji vek u srpskoj nauci, istoriji, književnosti i umetnosti. 12. Despotovac: Narodna biblioteka. str. 9—17.
- Milanović, Aleksandar (2004). Kratka istorija srpskog književnog jezika. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
- Milosavljević, Petar (2020). Srbistika i dubrovačka književnost. Beograd: Matica srpska u Dubrovniku.
- Mitrović, Jeremija D. (1992). Srpstvo Dubrovnika. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Pantić, Miroslav (1972). „Dubrovčanin Nikola Bošković i raške starine”. Zbornik za likovne umetnosti. 8: 229—261.
- Pantić, Miroslav (1975). „Knez Lazar i Kosovska bitka u staroj književnosti Dubrovnika i Boke Kotorske”. O knezu Lazaru. Kruševac: Narodni muzej. str. 337—408.
- Pantić, Miroslav (1985). „Književnost Dubrovnika i franjevci”. Samostan Male braće u Dubrovniku. Zagreb: Krščanska sadašnjost. str. 293—365.
