Википедија

Etna

Etna (Muncibeddhu, Αἴτνη[3] ili jednostavno iddhu na sicilijanskom) je aktivni vulkan u Italiji koji se nalazi na istočnoj obali Sicilije, blizu Mesine i Katanije. Etna je najviši vulkan u Evropi, koji se izdiže na 3.357 m nadmorske visine, doduše, treba spomenuti da visina vulkana varira zbog erupcija.[4][2][5] To je takođe i najviša planina u Italiji južno od Alpa[6] i pokriva područje od 1.190 km². Etna je tri puta viša od Vezuva, koji se takođe nalazi u Italiji.

Etna
Erupcija Etne 2002. godine
Geografske karakteristike
Ndm. visina3.357[1][2] m
Koordinate37° 43′ 46″ S; 15° 00′ 17″ I / 37.729444° S; 15.004722° I / 37.729444; 15.004722
37° 43′ 46″ S; 15° 00′ 17″ I / 37.729444° S; 15.004722° I / 37.729444; 15.004722
Geografija
Etna na karti Italije
Etna
Etna
Države Italija
Geologija
Starost stena500.000 godina
Vrsta planinestratovulkan
Poslednja erupcijamart 2017.

Etna pokriva površinu od 1.190 km2 (459 sq mi) sa baznim obimom od 140 km (87 miles). To je čini daleko najvećim od tri aktivna vulkana u Italiji, oko dva i po puta višim od sledećeg po veličini, Vezuva. Jedino je planina Teide na Tenerifima na Kanarskim ostrvima nadmašuje u celom evropsko-severnoafričkom regionu zapadno od Crnog mora.[7]

U grčkoj mitologiji, smrtonosno čudovište Tifon je zarobljeno ispod ove planine od strane Zevsa, boga neba i groma i kralja bogova, a za Hefestove kovačnice se takođe govorilo da su ispod nje.[8]

Etna je jedan od najaktivnijih vulkana na svetu i skoro da je u neprekidnoj fazi erupcije. Iako je u više navrata izazivala ogromne štete, Etna se ne smatra vrlo opasnim vulkanom i hiljade ljudi žive u njenoj senci. Plodno vulkansko zemljište podržava ekstenzivnu poljoprivredu, sa vinogradima i voćnjacima koji se prostiru preko nižih padina planine i široke ravnice Katanije na jugu.[9] Zbog svoje istorije nedavne aktivnosti i obližnjeg stanovništva, Etna je proglašena vulkanom decenije od strane Ujedinjenih nacija.[10] U junu 2013. godine dodata je na Uneskovu listu svetske baštine.[11]

Nastanak uredi

Etna je srazmerno mlad vulkan. Pojavila se iz mora pre oko milion godina, a njena prva erupcija se dogodila otprilike pola miliona godina kasnije.[12]

Izgled uredi

Prirodna struktura od podnožja do vrha Etne - niže obronke prekrivaju zasadi vinove loze, narandži i pistacija, a zatim ih postepeno zamenjuju trešnje i jabuke. Potom, iznad njih se nalaze padine sa hrastovima, brezama, leskama i kestenovima, a još više je područje razlivene okamenjene lave koju su oblikovale vremenske prilike. U tom delu nema mnogo biljaka, tu raste gotovo samo planinsko cveće. Na ovom vulkanu ima i predela sa večnim ledom. Sve bliže vrhu se nalaze se područja koja su nepovoljna za ilo kakav život - siva, bezoblična pustoš, pod vulkanskim šljakom, pepelom i lavom, kroz koje se na pojedinim mestima probija para. Razjapljeno žredlo kratera je obojeno sulfatima i oksidima, a njegova dubina se neprekidno menja u zavisnosti od podizanja i spuštanja čepa od lave.[12]

Istorija vulkanskih erupcija uredi

Snažne erupcije uredi

Sačuvani su pisani izvori o velikim erupcijama 475. i 396. godine pre nove ere. Zatim, 812. i 1169. godine, pa u 14. veku.

1669. se Etna raspukla od vrha do dna, i iz nje se izlilo na milione tona lave. Manje i česte erupcije redovno uništavaju poljoprivredne površine i spaljuju sela.

Pa ipak, obronci Etne su jedno od najgušće naseljenih područja na Siciliji. Iako reke vulkanske lave imaju ogromnu razornu moć koja uništava kuće i puteve, one teku sporo pa se retko dogodi da neko od ljudi nastrada.[12]

Geološka istorija uredi

 
Pojednostavljeni geološki presek vulkanskog kompleksa planine Etna (bez razmere), koji pokazuje njegovu evoluciju od ranog stadijuma podmorske pukotine, proizvodnje lave u obliku jastuka i prvog vulkana sa štitom, do kasnije mešovite efuzijske i eksplozivne aktivnosti formiranja tri glavne stratovulkanske etape (Monte Kalana; Trifoglieto 1; Trifoglieto 2), zatim do sadašnjeg sistema Mongibelo (koji se razvio u dve uzastopne faze od pre oko 15.000 godina). Vulkanska aktivnost se postepeno pomerala sa jugoistoka ka severozapadu (od priobalja do kopna). Vale del Bove je ogroman kolaps istočnog boka vulkana, koji se dogodio pre oko 64.000 godina, što sada omogućava da se prepoznaju starija vulkanska zdanja.
 
Planina Etna sa juga sa zadimljenim vrhom u gornjem levom uglu i bočnim kraterom u centru

Vulkanska aktivnost se prvi put dogodila na Etni pre oko 500.000 godina, sa erupcijama ispod mora kod drevne obale Sicilije.[13] Pre oko 300.000 godina, vulkanizam je počeo da se javlja jugozapadno od vrha (srednji vrh vulkana), a zatim se aktivnost pomerila ka sadašnjem centru pre 170.000 godina. Erupcije u to vreme su izgradile prvo veće vulkansko zdanje, formirajući stratovulkan u naizmeničnim eksplozivnim i efuzivnim erupcijama. Rast planine je povremeno prekidan velikim erupcijama, što je dovelo do urušavanja vrha i formiranja kaldera.

Od pre oko 35.000 do 15.000 godina, Etna je doživela neke veoma eksplozivne erupcije, stvarajući velike piroklastične tokove, koji su ostavili velike naslage ignimbrita. Pepeo od ovih erupcija pronađen je čak i južno od granice Rima, 800 km (497 mi) severno.

Pre nekoliko hiljada godina, istočni bok planine doživeo je katastrofalan kolaps, stvarajući ogromno klizište u događaju sličnom onom viđenom u erupciji planine Sent Helens 1980. godine. Klizište je ostavilo veliku depresiju na strani vulkana, poznatu kao 'Vale del Bove' (Dolina volova). Jedno istraživanje objavljeno 2006. sugeriše da se to dogodilo pre oko 8.000 godina i da je izazvalo ogroman cunami, koji je ostavio traga na nekoliko mesta u istočnom Mediteranu.[14]

Planina Etna se kreće ka Sredozemnom moru prosečnom brzinom od 14 mm (0,55 in) godišnje, a masiv klizi po nekonsolidovanom sloju iznad starijeg nagnutog terena.[15][16]

Zemljište uredi

Na dobro navodnjenim obroncima Etne, vulkanski pepeo stvara jedno od najplodnijih vrsta zemljišta. Tamo je moguće ostvariti čak i do 5 berbi povrća godišnje. Takođe je zemljište pogodno i za voće, a i za vinograde.[12]

Etna, jedan od 16 Decenijskih vulkana.

Galerija uredi


Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ The elevation varies with volcanic activity. The volcano last erupted in November 2022. It is frequently given as 3.350 m (10.990 ft), but many sources that support this concede that this is approximate. The coordinates given, which are consistent with SRTM data, are from a 2005 GPS survey. The elevation data are based on a LIDAR (Light Detection and Ranging) survey carried out in June 2007, see Neri, M.; et al. (2008), „The changing face of Mount Etna's summit area documented with Lidar technology”, Geophysical Research Letters, 35 (9): L09305, Bibcode:2008GeoRL..3509305N, doi:10.1029/2008GL033740   
  2. ^ a b Pezzella, Francesca. „L'Etna si supera. Nuovo record di altezza a 3357 metri”. www.ingv.it (na jeziku: italijanski). Arhivirano iz originala 10. 08. 2021. g. Pristupljeno 2021-08-10. 
  3. ^ Suda, alphaiota, 375
  4. ^ „L'Etna si supera. Nuovo record di altezza a 3357 metri” (na jeziku: italijanski). 2021-08-10. Pristupljeno 2021-08-11. 
  5. ^ Laura Geggel (16. 8. 2021). „Mount Etna is 100 feet taller than it was 6 months ago”. Space.com. 
  6. ^ „Etna & Aeolian Islands 2012 – Cambridge Volcanology”. www.volcano.group.cam.ac.uk. oktobar 2012. 
  7. ^ „Italy volcanoes and Volcanics”. USGS. Arhivirano iz originala 11. 7. 2011. g. 
  8. ^ Aelian, Hist. An. xi. 3, referenced under Aetnaeus in William Smith's Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology
  9. ^ Thomaidis, Konstantinos; Troll, Valentin R.; Deegan, Frances M.; Freda, Carmela; Corsaro, Rosa A.; Behncke, Boris; Rafailidis, Savvas (2021). „A message from the 'underground forge of the gods': history and current eruptions at Mt Etna”. Geology Today (na jeziku: engleski). 37 (4): 141—149. ISSN 1365-2451. S2CID 238802288. doi:10.1111/gto.12362. 
  10. ^ „Decade Volcanoes”. United States Geological Survey. 
  11. ^ Mount Etna Becomes a World Heritage Site, Italy Magazine, 4. 5. 2013 
  12. ^ a b v g Appleton, Geoffrey., Morgan, Vernon., Mkt Print) (2005). Sva čuda sveta : [vodič kroz najveće prirodne lepote]. Beograd: Mladinska knjiga. str. 135. ISBN 86-84213-07-6. OCLC 448032399. 
  13. ^ Martin-Schutz, Alicia. „Mt. Etna”. 
  14. ^ It has been suggested that this was the reason why the settlement of Atlit Yam (Israel), now below sea level, was suddenly abandoned around that time. See Pareschi, M. T.; Boschi, E.; Favalli, M. (2007), „Holocene tsunamis from Mount Etna and the fate of Israeli Neolithic communities”, Geophysical Research Letters, 34 (16): L16317, Bibcode:2007GeoRL..3416317P, S2CID 129407252, doi:10.1029/2007GL030717 . This claim has been contested, however, as "there is no evidence of tsunami deposits, nor of sudden and catastrophic changes such as damaged structures, whole animal carcases or evidence of traumatic injury, such as might be expected to result from a tsunami event" (Galili E., Rosen B., Evron M.W., Hershkovitz I., Eshed V., Horwitz L.K. (2020) Israel: Submerged Prehistoric Sites and Settlements on the Mediterranean Coastline—the Current State of the Art. In: Bailey G., Galanidou N., Peeters H., Jöns H., Mennenga M. (eds) The Archaeology of Europe’s Drowned Landscapes. Coastal Research Library, vol 35. Springer, Cham). See also, Galili, E., Horwitz, L. K., Hershkovitz, I., Eshed, V., Salamon, A., Zviely, D., Weinstein‐Evron, M., and Greenfield, H. (2008), Comment on “Holocene tsunamis from Mount Etna and the fate of Israeli Neolithic communities” by Maria Teresa Pareschi, Enzo Boschi, and Massimiliano Favalli, Geophysical Research Letters, 35, L08311.
  15. ^ Murray, J.B.; van Wyk de Vries, B.; Pitty, A. (april 2018). „Gravitational sliding of the Mt. Etna massif along a sloping basement” (PDF). Bulletin of Volcanology. 80 (4): 40. Bibcode:2018BVol...80...40M. PMC 6560784  . PMID 31258237. doi:10.1007/s00445-018-1209-1. 
  16. ^ Gravitational collapse of Mount Etna’s southeastern flank

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Етна&oldid=27735539”