Žandarmerija (Srbija)
Žandarmerija je policijska jedinica MUP-a Srbije čije su nadležnosti obezbeđivanje visoko rizičnih skupova[1] (fudbalske utakmice i sl.), pomoć i spasavanje u situacijama vremenskih nepogoda i suzbijanje terorizma.
| Žandarmerija | |
|---|---|
| Žandarmerija Republike Srbije | |
 Amblem Žandarmerije od 2013.  Zastava Žandarmerije Republike Srbije od 2013. | |
| Osnovana | 3. mart 1860. god. (trenutni oblik od 25.06.2001) |
| Glavni štab | Beograd  Srbija |
| Vođstvo | |
| Ministar | Bratislav Gašić |
| Komandant | pukovnik policije Saša Kosović |
| Brojno stanje | |
| Aktivni sastav | 5.170 (procena) |
| Srodni članci | |
| Činovi | Činovi Policije Srbije |
Istorijat uredi
Žandarmerija (franc. gendarmerie, od fr. gens d'armes) poreklo vuče od „Gendarmerie nationale“ osnovane u Francuskoj 1791. godine kao dela oružanih snaga za održavanje poretka, javnog reda i borbu protiv kriminala. Po ugledu na Francusku žandarmeriju Pruska uskoro uvodi „Landgendarmerie“, 1812, italijanske zemlje „Corpo dei Carabinieri Reali“, 1814, a Austrija i Rusija 1815. Tokom revolucionarnih događanja i pobuna 1848. godine naglo raste broj žandarmerijskih jedinica i razvija se njihova teritorijalna organizacija.
Ukazom kneza Mihaila 1861. godine osnovana je Žandarmerija čiji je osnovni zadatak bio da održava javni red i mir u Beogradu. U toj beogradskoj novoosnovanoj četi bilo je 120 pripadnika od čega 15 konjanika, sa posebnim uniformama i naoružanjem. Ova jedinica je već naredne godine spasla Beograd, 1862, u vreme događaja oko Čukur česme, jer je bila jedina sposobna organizovana i naoružana formacija da se suprotstavi turskoj vojsci iz tvrđave. Ostale snage su zatajile: stajaća vojska pojavila se tek posle dva dana, a narodna vojska se pojavila tek kada se sve završilo. Žandarmerija 1. aprila 1864. godine ulazi u sastav vojske i postaje jedan od četiri roda. Knez Milan, 5. jula 1882. godine, po ugledu na francusku mobilnu žandarmeriju izdaje Ukaz po kome je osnovni zadatak žandarmerije čuvanje javnog reda i mira, kao i sprečavanje i gušenje pobune. Već, 1883. godine, žandarmerija uspešno učestvuje u gušenju oružane pobune, poznatoj u istoriji kao Timočka buna. Od tada pa sve do sredine 20. veka žandarmerija je učestvovala u gušenju brojnih oružanih pobuna i velikih uličnih nereda čiji je osnovni cilj bio uspostava javnog reda i mira kao i zaštita života i imovine nedužnih građana. Zbog gušenja Timočke bune, dovelo je do nepopularnosti žandarmerije u narodu, nakon čega će glavno oružje ove jedinice, gde god se pojave njeni pripadnici, postati strah. U tom periodu je i nastao mit da kada se pojave žandarmi u nekom kraju stanovnici tog mesta počinju sami da se zaključavaju u kućama. Zakonom o Žandarmeriji od 23. juna i Uredbom o formaciji policijske žandarmerije od 9. avgusta 1884. godine, Čuvari javne bezbednosti su ukinuti i zamenjeni policijskom žandarmerijom kao administrativnim organom III stepena, ustrojenom po uzoru na francusku „Gendarmerie départementale“. Tokom 1896. godine ukinuta je Uredba o pograničnoj straži, a osniva se pogranična žandarmerija sa komandom u Beogradu, Međutim, već 3. decembra 1899. godine, ovlašćenja pogranične žandarmerije preuzela je novoosnovana Pogranična trupa u sastavu 4 specijalne čete kao pomoćni rod vojske.
Godine 1905. na osnovu Zakona o bezbednosti, noćni stražari postaju deo Žandarmerije, a 1912. godine jedinica dobija odrede širom zemlje. Tokom Austrougarske invazije 1914. i 1915. pripadnici Žandarmerije učestvuju aktivno u odbrani prestonice. Januara 1919. godine Ministarski savet donosi Uredba da se ustali jedinstvena Žandarmerija u celoj zemlji koja je brojala 10.000 pripadnika. Nova žandarmerija je postavljena na poluvojnoj osnovi sa štabom komande u prestonici i šest žandarmerijskih brigada, koje su imale u svom sastavu bataljone, čete i vodove. Uredba iz 1919. je zamenjena Zakonom o Žandarmeriji 1922. godine kojim je potvrđeno njeno ustrojstvo. Žandarmerija je bila sastavni deo vojske stalnog kadra i imala je zadatak „da bdi nad javnom bezbednošću, da održava javni red i mir i da obezbeđuje izvršenje zakona“, dok je u pogledu stručne nastave bila potčinjena ministarstvu unutrašnjih dela. Godine 1923. ukidaju se brigade i bataljoni a formiraju pukovi, a nova Uredba o ustrojstvu Žandarmeriji iz decembra 1929. godine nastala je kao odgovor na administrativnu reorganizaciju zemlje i podelu na banovine.
Žandarmerija je većim delom bila na budžetu Ministarstva unutrašnjih dela, dok ju je Ministarstvo vojske snabdevalo naoružanjem, sanitetskim materijalom i veterinarskom opremom. Sama disciplina, lični odnosi i vojnička nastava takođe su bili u nadležnost vojske i mornarice. Od žandarma se po unutrašnjem pravilniku očekivalo da on u svakoj prilici bude ozbiljan, pristojan i uljudan, naročito na svetkovini i saborima gde je strogo morao da izbegava „svaku nepromišljenost, surovost i zadirkivanje“. Osim po službenoj potrebi žandarmi nisu smeli posećivati kafane; i van službe su morali izbegavati lokale na „rđavom glasu“. Žandarm je morao do detalja poznavati svoj rejon: od topografskih orijentira, preko svih ugostiteljskih objekat i zanatskih radnji, železničkog reda vožnje, reka i mostova, stočara i sl. U njegovom domenu je bilo i poznavanje mesnih „lopova, poznatih besposličara i bludnica“, ali i praćenje lica pod policijskim nadzorom. U pravilima službe je naglašeno da se efikasnost žandarma ne meri brojem ispisanih prijava, već stanjem bezbednosti u dotičnom rejonu. Oficirski kadar žandarmerije su činili aktivni i rezervni oficiri do čina poručnika i žandarmerijski narednici. Za žandarme su uglavnom birani podnarednici, mada su im činove iz vojske priznavali samo titularno. Služba se obnavljala na tri godine, ali nakon deset godina postajala je stalna i bez rokova. Sredinom 1931. godine žandarmerija je brojala 18.203 žandarma od toga 442 oficira i 35 vojnih činovnika kao i 2.499 policijskih izvršnih službenika. Od kasne 1939. nose se nove šapke.[2]
Nakon Drugog svetskog rata uspostavljen je potpuno nov sistem upravnih vlasti i prekinut kontinuitet sa predratnom žandarmerijom, mada će novoosnovana Narodna milicija i OZNA poput prethodne jedinice imati poluvojno ustrojstvo. Zakonom o organima unutrašnjih poslova 18. jula 1956. godine u Federativnoj Republici Jugoslaviji bilo je predviđeno organizovanje posebnih jedinica milicije. Godine 1972. osnivaju se Posebne jedinice milicije – PJM, koje će se u Srbiji 3. januara 1997. godine preimenovati u Posebne jedinice policije – PJP, a čiji će udarni sastav činiti 6 brigada. Predsednik SR Jugoslavije Slobodan Milošević odlikovao je Ordenom narodnih heroja čuvenu 124. interventnu brigadu Posebnih jedinica policije. Juna 2001. godine umesto PJP-a koji je rasformiran osnovana je Specijalna jedinica Žandarmerije. Za razliku od PJP-a novoosnovana Žandarmerija ima stalan sastav, a u njenom okviru osniva se Protivteroristička jedinica – PTJ, koja će odlukom Vlade Srbije 11. aprila 2007. godine biti izdvojena.
Nadležnost uredi
Žandarmerija samostalno ili u saradnji sa drugim jedinicama MUP-a i ostalim subjektima bezbednosti, planira, organizuje i izvršava poslove i zadatke u uslovima kada postoji neposredna opasnost od nastanka ili su nastale krizne situacije, vanredni događaji i stanja povećanog rizika izazvani: pretnjom oružanom pobunom, pretnjom od izvršenja ili izvršenim terorističkim aktima, kriminalnim aktivnostima grupa ili pojedinaca, javnim okupljanjima, elementarnim nepogodama i drugim nesrećama i opasnostima.
Pored navedenih poslova i zadataka Žandarmerija planira, priprema i organizuje upotrebu jedinice u vanrednom i ratnom stanju i u odbrani Republike Srbije.
Organizacija uredi
Žandarmerija se sastoji od sledećih unutrašnjih organizacionih jedinica:
Komanda Žandarmerije (u Beogradu);
Odred u Beogradu;
Odred u Novom Sadu;
Odred u Nišu (u Aleksincu);
Odred u Kraljevu;
Ronilačka jedinica (u Beogradu).
Svaki od odreda ima svoju oblast odgovornosti, ali se po potrebi angažuju na teritoriji cele države dok je zona odgovornosti Ronilčke jedinice na čitavoj teritoriji Republike Srbije.
Komandanti uredi
Komandanti Kraljevine SHS uredi
- General Dragutin Dimitrijević Uča (1918—1921)
- Pukovnik / Divizijski general Dragoljub Uzun-Mirković (1921—1923)
- Pukovnik / Divizijski general Vojislav Tomić (1921—1923)
- Divizijski general Mihailo Filipović (1928—1929)
- Divizijski general Dušan Marković (1929—1935)
- Divizijski general Jovan Naumović (1935—1938)
- Brigadni general Milutin Stefanović (1938—1940)
- Divizijski general Vladislav Kostić (1940—1941)
Republike Srbije uredi
- General-potpukovnik Goran Radosavljević (28. jun 2001 – 17. avgust 2004)
- General policije Borivoje Tešić (17. avgust 2004 – 23. jun 2008)
- Pukovnik policije Srđan Grekulović (23. jun 2008 – 3. jun 2009) (v.d)
- General policije Bratislav Dikić (3. jun 2009 – 17. jul 2013)
- General policije Milenko Božović (17. jul 2013 – 12. mart 2015) (v.d. do 2. avgusta 2013)
- Pukovnik policije Goran Dragović (12. mart 2015 – 2. avgust 2018)
- General policije Dejan Luković (2. avgust 2018 – 7.septembar 2023)
- Pukovnik policije Saša Kosović (7.septembar 2023)
Reference uredi
- ^ http://www.b92.net/eng/news/politics.php Ministarstvo unutrašnjih poslova na visoko rizičnim skupovima
- ^ "Vreme", 5. dec. 1939
