Ivan Crnojević

Ivan Crnojević
Ivan Crnojević
	Grb sa pečata Ivana Crnojevića (1485)
Lični podaci
Mesto rođenja	Cetinje, Crna Gora
Datum smrti	1490.
Mesto smrti	Cetinje, Crna Gora
Porodica
Potomstvo	Đurađ Crnojević, Stefan II Crnojević, Stanko Crnojević
Roditelji	Stefan Crnojević
Gospodar Zete
Period	1465—1479 i 1481—1490
Prethodnik	Stefan Crnojević
Naslednik	Đurađ Crnojević

Ivan Crnojević (umro 1490) je bio vladar srpske srednjovekovne države Zete, odnosno Crne Gore u razdoblju od 1465. do 1479. godine i ponovo od 1481. do 1490. godine. Bio je sin i naslednik Stefana Crnojevića.^[1]

Mladost i stupanje na vlast

Monogram sa pečata Ivana Crnojevića

Prvo tursko osvajanje Crne Gore (1479)

Romantizirani umetnički prikaz Ivana Crnojevića

Da bi Ivanov otac Stefan izrazio poštovanje prema lokalno moćnom herceg Stefanu, a prema srednjovekovnom načinu ponašanja, bio je primoran da svog sina Ivana da kao taoca. Ovo Ivanovo zatočeništvo kod hercega Stefana trajalo je oko deset godina, a pušten je posle insistiranja Venecije kod Hercega na zaslugama Stefana Crnojevića. Posle smrti Stefana Crnojevića (1465) gospodar Zete postaje njegov sin Ivan.

Na početku vladavine, u proleće 1465. godine, Ivan predvodi svoju vojsku ujedinjenu sa Grbljanima i Paštrovićima na Kotor, posle čega slede mnogi krvavi sukobi. Ovim činom on napušta politiku svoga oca koja se zasnivala na dobrim odnosima sa Mlečanima. Videći neprijatelja u novom crnogorskom gospodaru Venecija ucenjuje Ivanovu glavu sa 10.000 dukata, i prekida odnose sa svim podanicima porodice Crnojevića. Nije zabeleženo da je bio i jedan jedini pravi interesent za dobijanje ove izuzetno visoke nagrade za Ivanovu glavu.

Mir sa Mlecima i Osmanskim carstvom

U uslovima prisustva moćne Turske imperije pod sultanom Mehmedom II, poznatim pod imenom Osvajač, Ivan veoma brzo uočava pogrešnost politike otvorenog sukoba sa Mlečanima i već 1466. sa Venecijom, uz dosta muke, sklapa mir. Time on ponovo postaje Mletački vazal, ali i pored toga morao je da prizna i sultanovu vrhovnu vlast i da mu plaća godišnji harač od 1000 dukata. Da bi učvrstio svoju moć Ivan je od neposlušnih lokalnih moćnika tražio sinove — taoce i tako ih primoravao na pokornost. Da bi Ivana čvršće vezala za svoje interese Mletačka republika u februaru 1474. je dala svoje plemstvo i Ivanu i njegovoj deci.

Rat sa Osmanskim carstvom

Osmansko carstvo u usponu pokrenulo je 1474. veliki napad na Skadar koji je tada bio kontrolisan od strane Mlečana. U tim borbama učestvovale su i Ivanove snage. Iste godine ova turska ofanziva je slomljena, međutim, Ivan oseća da njegova prestolnica na isturenom Žabljaku više nije sigurna, jer se Turci utvrđuju s leve strane Morače i obnavljaju Podgoricu, i već 1475. počinje gradnju Riječkog Grada na Obodu. Ovo mjesto je još za Ivanovog života ime Obod promenilo u ime Rijeka Crnojevića. Spremajući se da po drugi put napadnu Skadar Turci stalno napadaju Ivanove teritorije s desne strane Morače i u okolini Skadarskog jezera.

Rat sa Hercegovinom

Osim ovih problema sa Turcima, Ivan veoma često mora da se sukobljava sa snagama hercegovačkog gospodara, i svog šuraka — herceg Vlatka. Ovi stalni sukobi utiču na gubitak ljudstva i slabljenje Ivanove odbrambene moći.

Prvi pad Zete (1479)

Ubrzo Turci započinju drugu ofanzivu na Skadar 1478, i u martu 1479, Mlečani su primorani da ga predaju Turcima.^[2] U toku borbi za Skadar, Turci napadaju i Žabljak. Međutim, Ivan je već prešao na Riječki Grad, a Žabljak čuva neki njegov rođak koji sa malobrojnim ljudstvom i ne pokušava da se brani pred mnogobrojnim Turcima. Tako 1478. Žabljak tako pada u turske ruke.

Posle pada Skadra Turci započinju ofanzivu na Ivana i nakon teških okršaja potiskuju ga tako da je Ivan prinuđen da napusti Crnu Goru. On, dakle, 1479. preko Kotora odlazi sa porodicom i dvorskom vlastelom u izgnanstvo u Mletke kod svojih saveznika u Italiju. Ubrzo zatim, maja 1481. godine umire sultan Mehmed II i u previranjima oko nasledstva prestola nastaju mnogi sukobi kako u samoj Turskoj tako i po balkanskim teritorijama koje su Turci osvojili.

Obnova države (1481)

U takvim okolnostima Ivan se vraća u Crnu Goru i veoma brzo uspeva da vrati svoje prethodne teritorije a time i da povrati vlast. Novi turski sultan Bajazit II se miri sa nastalom situacijom i krajem 1481. ili početkom 1482. prihvata Ivana kao gospodara Crne Gore i svog sakupljača harača. S druge strane Mlečani i dalje prihvataju Ivana kao svog vojvodu. Taj dvojni status se zadržava do kraja Ivanove vlasti.

Ivan Crnojević obnavlja svoju državu 1481. iz nove prestonice — Cetinja. Obnavljanjem vlasti Ivan je podigao dvor na Cetinju gde se i preselio 1485. godine. Tu je podigao i manastir Svete Bogorodice i u njega preneo sedište Zetske mitropolije 1483. Da bi pokazao odanost i priznanje vrhovne vlasti novom turskom sultanu, Ivan je 1485. godine svog najmlađeg — četrnaestogodišnjeg sina Stanka (Stanišu) poslao sultanu kao taoca. Turci su mladog Stanka preobratili u islam i tom prilikom on je dobio ime Skenderbeg.

Pred kraj života Ivanu je pomagao i zamenjivao ga u vođenju zemljom najstariji sin Đurđe, koji je posle očeve smrti 1490. preuzeo vlast u Crnoj Gori.

U toku svoje vladavine Ivan, a i ostali Crnojevići, su bili vrhovne sudije, i za donošenje presuda koristili su Ivanova pravila koja su se uglavnom zasnivala na Dušanovom zakoniku i na geslu „da se sudi po pravdi a ne po moći i ugledu lica”.