Kalmikija

Kalmikija, ili zvanično Republika Kalmikija (rus. Республика Калмыкия, kalmički: Хальмг Таңһч) je konstitutivni subjekt Ruske Federacije sa statusom autonomne republike na prostoru južnog dela evropske Rusije.

Republika Kalmikija Respublika Kalmыkiя Halьmg Taңһč
Zastava Grb
Država	Rusija
Federalni okrug	Južni
Glavni grad	Elista
Predsednik	Aleksej Orlov
Površina	76.100 km2
Stanovništvo	2014.
— broj st.	282.009
— gustina st.	3,71 st./km2

Veći gradovi Kalmikije

Okruzi Kalmikije

Portret etničkog Kalmika iz 1871. godine

Budistički hram u Elisti

Ulična šahovska tabla u Elisti

Glavni grad republike je grad Elista.

Etimologija

Republika je ime dobila po titularnom narodu Kalmicima koji su najbrojniji narod u ovoj republici (sa oko 55%). Pretpostavlja se da ime ovog naroda potiče od turkijske reči halmg ili halmgud - što znači odvojen, jer se ovaj narod u prošlosti odvojio od matičnog mongolskog naroda i odselio na zapad na prostor današnje južne Rusije.

Geografija

Kalmikija leži na severozapadnoj obali Kaspijskog jezera i sastoji se uglavnom od stepa.

Istorija

Glavni članak: Kalmici

Kalmici su jedini narod Evrope mongolskog porekla (u etnolingvističkom smislu) i jedini narod Evrope čija je religija budizam. Preci Kalmika bili su poznati kao Ojrati i poreklom su iz stepa južnog Sibira. U 17. veku, doseljavaju se na područje donje Volge, odakle isteruju dotadašnje stanovnike, Nogajce, i osnivaju Kalmički kanat. Ostatak nomadskih ojratskih plemena postaju vazali kalmičkog kana. Kalmički kanat zatim nominalno postaje deo Ruskog carstva, u okviru kojeg je uživao potpunu samoupravu, ali sa zadatkom da štiti južne granice Rusije.

Najveću vojnu i političku moć Kalmički kanat ostvaruje tokom vladavine Ajuka kana (1669—1724), kada je, ispunjavajući svoju obavezu zaštite ruskih granica, kanat preduzeo velik broj vojnih pohoda protiv svojih turskih suseda. Uspešni vojni pohodi bili su preduzimani i na području Kavkaza. Kanat je doživeo ekonomski procvat zbog slobodne trgovine sa ruskim gradovima, Kinom, Tibetom i susednim muslimanskim narodima. Kalmici su takođe održavali kontakte sa svojim ojratskim etničkim srodnicima u Džungariji, kao i sa Dalaj Lamom na Tibetu.

Posle smrti Ajuka kana, carska Rusija postepeno ukida autonomiju Kalmičkog kanata, a ruski i nemački kolonisti se naseljavaju na kalmička područja na donjoj Volgi. Novi naseljenici uzimaju Kalmicima zemlju, a vrši se i verski pritisak na Kalmike da pređu na pravoslavlje. Zbog nezadovoljstva povodom ovakve situacije, Ubaši kan, potomak Ajuka kana i poslednji kalmički kan, odlučuje da vrati kalmički narod u njihovu staru domovinu Džungariju. Pod njegovim vođstvom, oko 200.000 Kalmika krenulo je na put preko srednje Azije, da bi samo 96.000 njih stiglo na zapadne granice Mandžurskog carstva. Ostali su, tokom putovanja, ubijeni ili zarobljeni od strane Kazaha i Kirgiza ili su umrli od gladi i žeđi. Pošto nije uspela da spreči ovo iseljavanje Kalmika, ruska carica Katarina Velika zvanično ukida Kalmički kanat i predaje sve upravne funkcije nad tom teritorijom guverneru u Astrahanu.

Kalmici koji su ostali da žive na ruskoj teritoriji nastavili su da služe u ruskoj armiji i da se bore na strani Rusije u raznim ratovima. Oni postepeno stvaraju trajna naselja sa kućama i hramovima, umesto svojih ranijih prenosnih šatora (jurti). Posle izbijanja Oktobarske revolucije 1917. godine, mnogo Kalmika se priključilo Beloj armiji, a posle njenog poraza u Ruskom građanskom ratu 1920. godine, velika grupa Kalmika se iseljava iz Rusije i sa ostacima poražene Bele armije sklanja se u turske luke na Crnom moru. Većina ovih kalmičkih izbeglica se zatim naselila u Beogradu u tadašnjem Kraljevstvu Srba, Hrvata i Slovenaca, gde su sagradili i budistički hram 1929. godine. Manje grupe kalmičkih izbeglica naselile su se u Bugarskoj, Čehoslovačkoj i Francuskoj.

U okviru Sovjetskog Saveza stvorena je 1920. godine Kalmička autonomna oblast, čiji će status 1935. godine biti uzdignut u nivo republike. 1931. godine, po Staljinovoj naredbi, zatvoreni su kalmički budistički manastiri, kalmički verski tekstovi su spaljeni, a svi budistički monasi su deportovani u Sibir.

1943. godine, zbog optužbe da su sarađivali sa nacistima tokom nemačke okupacije u Drugom svetskom ratu, celokupno kalmičko stanovništvo je deportovano u srednju Aziju i Sibir, a kalmička autonomna republika je ukinuta. Kalmicima je bilo dozvoljeno da se vrate tek 1957. godine, kada Kalmikija ponovo dobija status autonomne oblasti, da bi 1958. godine ponovo dobila status autonomne republike.

Stanovništvo

Kretanje broja stanovnika

1989.	2002.	2010.
322,589	292,410	289,481

Popis iz 1926. godine

• Kalmici = 107.026 (75,6%)
• Rusi = 15.212 (10,7%)
• ostali = 19.356 (13,7%)

Popis iz 1959. godine

• Rusi = 103.349 (55,9%)
• Kalmici = 64.882 (35,1%)
• ostali = 16.626 (9,0%)

Popis iz 1989. godine

• Kalmici = 146.316 (45,4%)
• Rusi = 121.531 (37,7%)
• ostali = 54.732 (17,0%)

Popis iz 2002. godine

• Kalmici = 155.938 (53,3%)
• Rusi = 98.115 (33,6%)
• ostali = 38.357 (13,1%)

Religija

U Kalmikiji je izgrađen najveći budistički hram u Evropi koji je 2004. godine otvorio Dalaj Lama, kojeg Kalmici priznaju kao svog duhovnog vođu. Vrhovni lama Kalmikije je američki Kalmik Erdne Ombardikov kojeg je Dalaj lama priznao kao reinkarnaciju jednog budističkog sveca.

Gradovi

Najveći gradovi republike su (sa prikazom broja stanovnika 2009. godine): [1]

• Elista (102.000)
• Kaspijskij (14.000)
• Troickoje (10.000)

Sport

U glavnom gradu Kalmikije Elisti izgrađen je jedini šahovski grad na svetu u kojem je održana jedna šahovska olimpijada i dva meča za prvaka sveta u šahu.

Predsednik Kalmikije bio je do 2010 Kirsan Nikolajevič Iljumžinov je ujedno i šahovski majstor i predsednik svetske šahovske federacije - FIDE.

Vidi još

• Administrativna podela Rusije