Kozarska Dubica
Kozarska Dubica (ranije Bosanska Dubica) jeste gradsko naselje i sjedište opštine Kozarska Dubica u Republici Srpskoj, BiH. Prema preliminarnim podacima popisa stanovništva 2013. godine, u naseljenom mjestu Kozarska Dubica ukupno je popisano 11.566 lica.[1]
Kozarska Dubica | |
|---|---|
 Razglednica Kozarske Dubice | |
.svg) Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Bosna i Hercegovina |
| Entitet | Republika Srpska |
| Opština | Kozarska Dubica |
| Osnovan | prvi pomen 1197. godine |
| Stanovništvo | |
| — 2013. |  11.566 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 10′ 50″ S; 16° 48′ 31″ I / 45.18069° S; 16.80851° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 104 m |
  Kozarska Dubica Kozarska Dubica na karti Bosne i Hercegovine | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 79240 |
| Pozivni broj | 052 |
| Veb-sajt | www |
Geografija, reljef, hidrografija uredi
Grad se nalazi 26 km od auto-puta Zagreb — Beograd, glavnog putnog pravca koji spaja zapadnu sa istočnom i jugoistočnom Evropom.
Kozarska Dubica je administrativno, političko i kulturno sjedište dubičke regije, u poslednjih nekoliko godina progresivno se širi na istok i jugoistok stvaranjem područja za industrijsku zonu i nova gradska naselja, Petra Pecije, Morave i Đolovi.
Predmetni prostor nalazi se u sjeverozapadnom dijelu Republike Srpske, na desnoj (južnoj) strani reke Une, oko desetak kilometara jugozapadno od ušća Une u Savu.
Na području Kozarske Dubice postoje dva geomorfološka tipa koja formiraju reljef:
- akumulativna nizija (pounje)
- fluvijalno-denudaciono niskogorje (Grabovac, Kozarice).
Akumulativna nizija je aluvijalna terasna ravan, apsolutne visine 98-101 mnm. sa desne strane rijeke Une, a njena širina od Špilja na zapadu se proširuje ka istoku do riječice Moštanice gdje dostiže nešto preko 2 km. Fluviodenudaciono niskogorje južno od aluvijalne terasne ravni koje u osnovi izgrađuju neogeni pjeskoviti i krečnjački lapori, oolitički krečnjaci, i laporoviti pješčari i pijesci je generalnog nagiba ka sjeveru, ali lokalno nagibi terena imaju različit pravac i veličina: na najčešće (5—250). Ovaj reljef formiran je endogenim i egzogenim procesima na terenu koji u osnovi uglavnom izgrađuju neogeni jezerski sedimenti. Dreniranje površinskih i podzemnih voda vrši se oticanjem površinom padina i potočnim jarugama i koritima u pravcu rijeke Une. Generalni smjer ovih tokova je jug-sjever sa bujičnim karakterom (veći potočni tokovi: Binjačka Moštanica). Osnovni vodotok na ovom području je rijeka Una sa smjerom toka zapad-istok, dubina korita je 3-5 m, podužni nagib 2 2,5%. Ka istoku smjer toka Une postaje konveksan prema Dubičkom polju, pa je obala ugrožena vertikalnom erozijom. Zbog relativno plitkog korita potočnih tokova i izlivanja njihovih voda izvršena je regulacija njihovih donjih tokova (Binjačka, Moštanica), a izgrađeni su i drenažni kanali u Dubičkom polju: Kozarice - Moštanica i Klanica - Moštanica. Još uvijek je teren na području Ražljeva povremeno vodoplavan.
Flora i fauna uredi
Biljni i životinjski svijet u opštini Kozarska Dubica možemo posmatrati kroz karakteristike agroekosistema, vodenih, žbunastih, i zeljastih ekosistema i dosta prisutnih šumskih i livadskih ekosistema. Od kultivisanih biljnih vrsta na poljoprivrednim površinama, zastupljene su uglavnom žitarice. U pojedinim rejonima poljoprivrednih površina susreću se površine pod voćnjacima. Žbunasta i zeljasta vegetacija, kao i grupisana stabla topole, vrbe, jove javljaju se uglavnom uz reku Unu u širem pojasu.
Šumski ekosistemi su velike površine vrsta kao što su hrast, bukva, jasen, javor, bor, smrča. Vegetaciju u gradskom prostoru čine drvoredi, zelene površine uz saobraćajnice, stambene zgrade, industrijske zone, blokovsko zelenilo i parkovi, od kojih najveću vrijednost ima gradski park. Što se tiče životinjskog svijeta, uglavnom su zastupljene sledeće vrste: ribe, žabe, kornjače, zmije, gušteri, divlje patke, golubovi.[2]
Etimologija imena uredi
U davna vremena veliki deo Evrope prekrivalo je masivno drvo hrast lužnjak (orijaš), latinski Quercus robur. Dokazano je da je to drvo prekrivalo i tlo današnje Kozarske Dubice. Dolaskom Slovena u ove krajeve počela je izgradnja naselja na današnjoj lokaciji, kojeg su nazvali po Dubu — staroslovenski naziv za krepko drvo tog hrasta lužnjaka. Danas se to drvo može naći samo u šljunku reke Une, kao ostatak davnih vremena. Jedan takav primjerak se nalazi izložen u vitrini u centru grada, čija starost je sa metodom radioaktivnog raspada ugljenika C-14 procenjena na 2.500 godina.
Lišće duba se nalazi i u grbu grada.
Istorija uredi
Kozarska Dubica je jedan veoma stari grad. To potvrđuju mnogi arheološki spomenici nađeni na ovom prostoru. Iako je ovo područje relativno neistraženo nailazimo na par spomenika kojima je arheologija posvetila pažnju. Ovdje ću iskoristiti priliku da nabrojim samo neka poznatija: lokalitet u Čitluku, Suvaji, Drakseniću, Strigovi i dr. Što se tiče samog grada po navodima istoričara D. Samardžije na ovom prostoru je još 930. godine postojao jedan veliki grad Dubica. Po navodima istoričara H. Hadžialagića Dubica se prvi put u izvorima spominje 1197. godine.
Cijeli srednji vijek Dubica se nalazila u sastavu Ugarske Monarhije sa izuzetkom 1398—1402/4. kada ulazi u sastav Bosanske države pod velikašem Hrvojem Vukčićem.
Bosna je 1463. godine pala pod Osmansku vlast, međutim Dubica je i dalje ostala u sastavu Ugarske kraljevine. Dubica pada pod Tursku vlast tek 1538. godine kada Turci izlaze na rijeke Unu i Savu.
Do pada pod Tursku vlast većinu stanovništva na Dubičkim posjedima činili su katolici. Nakon događaja iz 1538. taj omjer se naglo mijenja. Katoličko stanovništvo se povlači u unutrašnjost monarhije, dok se pravoslavno i tursko stanovništvo doseljava na ove prostore. Turci su bili privučeni velikim posjedima koje im je dodjeljivala porta, a pravoslavno stanovništvo im je služilo kao radna snaga i kao martolozi (pomoćni odredi u turskoj vojsci).
.jpg)
.jpg)
Pravoslavnog stanovništva do dolaska Osmanske vlasti na ove prostore nije bilo ili ga je bilo veoma malo. Međutim sad se postavlja pitanje nastanka manastira Moštanice. Prema narodnoj tradiciji koja je još uvijek živa na ovim prostorima manastir su osnovali Nemanjići. U manastiru se čuva ključ sa urezanim brojevima 1111. Mnogi vjeruju da je to godina osnivanja manastira, ali tu dolazi do problema. Nemanjići još uvijek nisu bili na vlasti u Srbiji tako da ga oni nisu mogli sagraditi 1111. godine. Manastir se prvi put javlja u izvorima 1579. godine kada se spominje da je tu pri igumanu Grigoriju napisana knjiga Otačnik. Istoričar i geograf Ljuba Mihić tvrdi da je manastir morao nastati mnogo ranije od prvog pomena u izvorima iz jednog očitog razloga. Pošto je u to vrijeme bio razvijen da su se u njemu i knjige prepisivale, što je za ono vrijeme bio skup, težak i naporan posao. Prota Slavko Vujasinović pobija tezu o tome da su manastir osnovali Nemanjići. Manastir je mlađeg stila od onog iz doba Nemanjića. Po njemu godinu osnivanja manastira treba tražiti u 1501. godini.
Nakon osvajanja oblasti duž Une i Save Osmanlije su na tim prostorima organizovale vlast u obliku kapetanija. Kapetanije su bile manje, tačno ograničene (vojnički organizovane) teritorije koje su dijelile Osmansko carstvo od Hrvatskih zemalja. Tako su postojale Gradiška kapetanija, Krupska kapetanija, a među najstarijim se takođe spominje i Dubička kapetanija. Dubička kapetanija se prvi put spominje u izvorima 1611. godine, a najvjerovatnije je postojala i mnogo ranije. Ako znamo da je kapetanija u Gradiškoj nastala odmah poslije zauzeća 1537. godine, Krupska nakon osvajanja 1565., navodi nas na mišljenje da je i Dubička kapetanija mnogo starija od prvog pomena u izvorima. Prvi kapetani u Dubici poticali su iz porodice Šerić. Oni su upravljali Dubičkom kapetanijom od 1611. do 1687. godine. Njih su naslijedili Cerići.
Ima relativno malo izvora koji opisuju izgled grada Dubice u XVI, XVII, i XVIII vijeku. Ljubo Mihić u knjizi Kozara spominje jedan zanimljiv izvor iz tridesetih godina XVII vijeka koji kaže da je Dubica grad male važnosti, da unutar tvrđave može imati više od 10 kuća, a izvan oko 40. Isto tako kaže da se unutar i izvan tvrđave nalazi oko 200 ratnika sa nekoliko aga i jednim kapetanom. Evlija Čelebija putopisac iz XVII vijeka, oko 1660. godine posjetio je Dubicu. On kaže da grad leži na obali rijeke Une i da je sagrađen od tvrdog materijala, ali je veoma malen. Ima gradskog zapovjednika oko 150 vojnika i skladište municije. U tvrđavi se nalazi stotinu deset daskom prekrivenih kućica, Sulejman — Hanova džamija, a pokraj nje opkop i viseći most. Postoji slika iz 1685. godine (ovdje obilježena kao stara grafika Dubice) koja prikazuje opsadu Dubice. Ta slika je nepoznatog autora, ali kako se pretpostavlja autor je savremenik događaja koje iscrtava. Po Hašimu Šeriću kojeg Husref Hadžialagić citira u svojoj knjizi „Bosanska Dubica kroz vjekove“, na slici se može vidjeti da je Dubica imala oko 200 kuća koje su zbijene jedna do druge poređane oko Dubičke tvrđave. Skoro sve kuće su imale podrume tj. bile su odignute od zemlje zbog poplave, ali su dosta malene. Na slici se vidi jedna crkva i četiri džamije. Crkva se nalazila izvan grada dok su džamije bile poredane oko tvrđave. Tvrđava se nalazila na samoj obali Une. Ona je bila izgrađena u obliku trokuta sa visokim kulama na uglovima koje su bile povezane zidovima. Dvije kule su se nalazile na obali dok je treća bila južno. Oko cijele tvrđave nalazili su se duboki jarkovi u koje se navodila rijeka iz Une.
Kroz cijeli XVIII vijek smjenjivale su se Austrijska i Turska uprava nad Dubicom. Tako su Austrijanci 1687. zauzeli i držali Dubicu sve do 1701. godine uz mali prekid od 1690. do 1692. godine. Pod Tursku upravu ona dolazi opet 1701. koja traje sve do 1716. kada Dubicu ponovo osvaja Austrija. Njena uprava Dubicom traje do 1739. godine kad se Beogradskim mirom granica između Austrije i Turske stavlja na rijeke Unu i Savu. Ovaj mir nije bio dugog vijeka i već 1788. godine Austrija opet zauzima Dubicu. Oko Dubice su te i narednih godina vođeni žestoki bojevi tako da je ovaj rat Turske i Austrije nazvan Dubički rat. Turska opet 1797. osvaja Dubicu koja sad ostaje u njenom sastavu sve do Berlinskog kongresa 1878. godine.
Kao što vidimo iz ranije navedenog to su bila teška vremena za Dubičance. Stradalo je mnogo i pravoslavnog i muslimanskog življa. Mnoge pravoslavne porodice su se uslijed terora odlučile da prebjegnu preko Une i Save i tamo pokušaju naći bolji život. Manastir Moštanica je takođe osjetio strahote ovog teškog i turobnog doba (bio je spaljen u nekoliko navrata).
Drugi svjetski rat uredi
Ova opština je u čitavoj svojoj istoriji postojanja najviše stradala tokom Drugog svjetskog rata, kada je okupirana od strane NDH, a na njenog teritoriji se nalazio jedan dio sistema ustaških koncentracionih logora Jasenovac, Logor Donja Gradina. U logoru Donja Gradina na površini od 116 hektara, a do sada je otkriveno 105 masovnih grobnica velikih dimenzija.[traži se izvor] Danas se na ovom prostoru opštine Kozarska Dubica nalazi spomen područje Donja Gradina.
U srezu Bosanska Dubica „vršena su silovanja nad mladim devojkama kao i nad nedoraslom decom“.[3]
U selu Muratima istog sreza „deflorisali su devojčice od 14 do 16 godina“.[3][4][nepouzdan izvor?]
Po pričanju jednog očevica, ustaše su 17. avgusta 1941. godine iz Bosanske Dubice i okolnih sela oko 180 Srba deportovali u Hrvatsku Dubicu i zatvorili u srpsku pravoslavnu crkvu, Sv. Trojice. „Pri ulazu u crkvu, na pragu, sa obadve strane stajao je po jedan ustaški stražar i svakoga od nas pri ulazu udarao kundakom u leđa. Kad bi se neko od stražara umorio tukući Srbe, drugi ga je odmah zamenjivao. Sutradan smo odatle otpraćeni u Gradišku, gde smo rušili našu srpsku crkvu i jevrejsku bogomolju.[5]
U selu Dubici inicijativom Ivana Benka srušena je pravoslavna crkva.
U Bosanskoj Dubici zahtevao je i nadzirao nad rušenjem pravoslavne crkve katolički sveštenik Ivan Benko, koji se docnije istakao u pokatoličavanju pravoslavnog stanovništva.
Raspad SFRJ uredi
U ratu tokom raspada Jugoslavije, 18. i 19. septembra 1995. godine područje opštine Kozarska Dubica je napadnuto od strane vojske Republike Hrvatske (hrvatska operacija Una 95). Ovaj napad je odbranila Vojska Republike Srpske i lokalno stanovništvo.
Kultura uredi
- KUD Milan Tepić
- KUD Preporod
- Folklorna sekcija Una
- Narodna biblioteka Kozarska Dubica
- Omladinska biblioteka i čitaonica „Mehmed ef. Spahić”
- Srpsko pjevačko društvo "Višnjić" Kozarska Dubica
Sport uredi
Kozarska Dubica je sjedište fudbalskog kluba Borac i klubova borilačkih sportova (Knešpolje, Vazari i Obilić).
Partnerski gradovi uredi
Ramat Išaj — od 2012.[6]
Rođeni u Kozarskoj Dubici uredi
- Boško Šiljegović (1915—1990), učesnik NOB, general-pukovnik JNA i narodni heroj Jugoslavije.
- Filip Cepter (1950), preduzetnik.
- Milan Tepić (1957—1991), major JNA i poslednji narodni heroj Jugoslavije.
- Tihomir Stanić (1960), glumac.
- Nikola Rešić Nino (1964—2007), pjevač narodne muzike.
- Andreana Čekić (1984), pop-folk pevačica.
Stanovništvo uredi
| Sastav stanovništva – naseljeno mjesto Kozarska Dubica | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013.[7] | 1991.[8] | 1981.[9] | 1971.[10] | 1961.[11] | |||
| Ukupno | 10 544 (100,0%) | 13 680 (100,0%) | 11 170 (100,0%) | 9 185 (100,0%) | 6 259 (100,0%) | ||
| Srbi | 7 992 (75,80%) | 5 540 (40,50%) | 3 439 (30,79%) | 3 417 (37,20%) | 3 527 (56,35%) | ||
| Bošnjaci | 2 055 (19,49%) | 6 084 (44,47%)1 | 4 812 (43,08%)1 | 4 927 (53,64%)1 | 1 138 (18,18%)1 | ||
| Hrvati | 177 (1,679%) | 288 (2,105%) | 316 (2,829%) | 481 (5,237%) | 558 (8,915%) | ||
| Neizjašnjeni | 124 (1,176%) | – | – | – | – | ||
| Muslimani | 45 (0,427%) | – | – | – | – | ||
| Ostali | 30 (0,285%) | 439 (3,209%) | 76 (0,680%) | 62 (0,675%) | 16 (0,256%) | ||
| Bosanci | 28 (0,266%) | – | – | – | – | ||
| Jugosloveni | 25 (0,237%) | 1 329 (9,715%) | 2 453 (21,96%) | 251 (2,733%) | 972 (15,53%) | ||
| Romi | 21 (0,199%) | – | 6 (0,054%) | – | – | ||
| Crnogorci | 15 (0,142%) | – | 31 (0,278%) | 22 (0,240%) | 6 (0,096%) | ||
| Makedonci | 13 (0,123%) | – | 3 (0,027%) | 4 (0,044%) | 15 (0,240%) | ||
| Nepoznato | 8 (0,076%) | – | – | – | – | ||
| Pravoslavci | 7 (0,066%) | – | – | – | – | ||
| Slovenci | 3 (0,028%) | – | 1 (0,009%) | 5 (0,054%) | 7 (0,112%) | ||
| Albanci | 1 (0,009%) | – | 33 (0,295%) | 13 (0,142%) | 20 (0,320%) | ||
| Mađari | – | – | – | 3 (0,033%) | – | ||
- 1 Na popisima od 1971. do 1991. Bošnjaci su popisivani uglavnom kao Muslimani.
Galerija uredi
-
Gradsko kupalište na Uni. -
Korzo, pogled iz parka. -
Top u gradskom parku. -
Pogled na uži dio grada sa dubičkog uzvišenja, Krivdića Brdo, decembar 2007. -
Pravoslavna crkva sa Svetosavskim domom. -
Nekada aleja platana ispred graničnog prelaza (ulica Mladena Stojanovića), koji su zasađeni još za vreme Austrougarske (oko 1900. godine) i sećeni "zbog obnove ulice" (slika iz 2010) -
Šetalište u centru grada. -
Etno restoran „Stara Čivija”. -
Napušten „Dubički robni magazin”.
.jpg)
Napomene uredi
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini 2013. na teritoriji Republike Srpske — Preliminarni rezultati, Republički zavod za statistiku, Banja Luka, 2013.
- ^ „www.kozarskadubica.org” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 25. 3. 2016. g. Pristupljeno 5. 9. 2017.
- ^ a b Stranjaković 1991, str. 226.
- ^ Đuro Šarac, sveštenik iz Jelovca Kadina, avgusta 1941. godine
- ^ Stranjaković 1991, str. 170.
- ^ „Bratimljenje i saradnja K. Dubice i izraelske opštine Ramat Išaj”. Radio-televizija Republike Srpske. 13. 7. 2012. Arhivirano iz originala 22. 6. 2018. g. Pristupljeno 15. 7. 2012.
- ^ „Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini 2013 – Etnička/nacionalna pripadnost, vjeroispovijest, maternji jezik”. popis.gov.ba. Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine. Arhivirano iz originala 07. 04. 2021. g. Pristupljeno 7. 4. 2021.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva Republike Bosne i Hercegovine 1991. (str. 19/20)” (PDF). fzs.ba. Pristupljeno 14. 3. 2016.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981.” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 14. 3. 2016.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1971.” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 14. 3. 2016.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva FNR Jugoslavije 1961.” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 15. 4. 2016.
Spoljašnje veze uredi
- Opština Kozarska Dubica (jezik: srpski)
- Istorijska biblioteka: Dubički top (jezik: srpski)
- Hadžialagić Husref, Bosanska Dubica kroz vjekove, Rijeka 2005
- Samardžija Dušan, Bosansko Dubičko područje u NOR-u i Socijalističkoj revoluciji 1941 — 1945., Bosanska Dubica 1984
- Proto Vujasinović Slavko, Manastir Moštanica, Banja Luka 1933.
- Mihić Ljubo, KOZARA priroda, čovjek, istorija, Novi Sad 1987
- Kreševljaković Hamdija, Kapetanije u Bosni i Hercegovini, Sarajevo 1980
- Čelebija Evlija, Putopis odlomci o Jugoslovenskim zemljama, priredio i komentarisao Hazim Šabanović, Sarajevo 1957
