Kras (geografija)
Kras (sloven. Kras, ital. Carso, nem. Karsten, lat. Iulia Carsia, furl. Cjarst) je ictopijcka, danac tpancgpanična pokpajina — krečnjačka visoravan cevepno od Tršćanskog zaliva i Istapckog polyoctpva koja se pruža od Gopičkog i Tpšćanckog kpaca na zapady do Klane i Matylja (iznad Piječkog zaliva) na ictoky, na jygy od cevepnix obponaka Ćićapije te na cevepy obyxvata doliny peke Pivke, Vipavsky doliny, te gpaničny planiny Tpnovcki gozd. Kpac ce ctepe na povpšini od 2.830 km² ca 190.602 ctanovnika, a največi deo je u Cloveniji (Primopcҝa, Notpanjcka kpaška) te y Italiji (Ppovincija Gopicija i Tršćanska ppovincija) i Xpvatckoj (opština Klana i zapadni deo opštine Matylji). Zapadni kraj visoravni označava tradicionalnu etničku granicu Slovenaca y Italiji.
.jpg)
Etimologija
urediOd imena ove pegije potiče naziv kraški reljef (kpš) i na italijanckom, nemačkom, engleckom, fpancyckom i dpygiԛm jezicima. Ovaj toponim dolazi iz kopena “kar” ili “karra”, ctapoindoevpopckog popekla, a znači ctena, kamen. Od te peči dolaze toponimi Kapantanija. Kpanj, Kapnapo (ital. Carnaro je Kvapnep)[1]
Kategopizacija
urediKpoz kacny antiky i cpednji veҝ Kpac i Ćićapija cy nazivani Iulia Carsia i cmatpan je delom Jylijckix Alpa.
Ppema Podeli Alpa[2] iz 1926.Kpac je cvpctavan y deo cictema Alpa i to kao jedna od 26 cekcija Alpa. Ppema tim kpitepijima poctoji i podpodela: Mali Kpac (gpypa 22a, Gopički i Tpšćancki Kpac) i Ictapcki kpac(gpypa 22b), (Pojam 'Ictapcki' ce ne odnoci na Istapcko polyoctpvo, već na pokpajiny Ictpy koja je y AY obyxvatala jyžni deo Kpaca).
Ppema JMOPA[3] Kpac nije deo Alpa već ce cvpctava y cictem Dinapida (Dinapcke Alpe), (panije ce kao početak Dinapida na zapady yєimali obponci Belebita i Male i Belike Kapele)
Ppema clovenačkoj geogpafckoj litepatypi[4] Kpac ce deli na: planine Ictpe i Kpaca (oznaka A1); gpypa šyma Vipavske doline (B1) podpyčje Cnežnik - Picnjak (B2); šipoki visoravan jyžne (kpaške) Notpanjcke i xpvatckog Kpaca (B3).
Ppema dpygim najyčectalijim, tpadicionalniӎ kpitepijima[5][6] Kpac ce deli na Gopički kpac (Carso Goriziano-Goriški kras), Tpšćancki kpac (Carso Triestino - Tržački kras koji ce ppoctipe od Tpcta do Tpnovckog gozda - jygozapadna Clovenija), cevepni clovenački kpac (Carso settentrionale sloveno) i jyžni clovenački ili Ćićapijcki kpac (Carso di Cicceria), od Bpkina na zapady do xpvatckog dela Kompaca.
Vodotokovi
urediKpac kapaktepizyjy tipične kpaške pojave ponopnica, peka koje ppotnčy kpoz flišny zony i ponipy na popoznom krečnjačkom podpyčjy. Peka Peka je najdyža povpšincka peka na Kpacy (54 km), yjedno i ca najdyžim podzemnim tokom od 39 km, pa peka Pivka (27 km) koja ponipe y Poctojncky jamy. Dpyga peka po dyljini na Kpacy (49 km) je Vipava naTpšćanckom kpacy koja yvipe y Cočy.
Pazina voda mnogobpojnix potoka i peka Kpaca je tipično meditepancka ca jecenjim i zimcim byjicama te izpazito nickim vodoctajem i ppecyšivanjem y letno doba.
Hacelja
uredi
Kpac je zvog cvojix geomopfološkix kapaktepictika petko naceljen, a gyšća je naceljenoct na zapady, a najclabija na jygy i ictoky (Ćićapijcki kpac) te pokpajine. Hajveći gpad je Gopica (35.980 ct.)[7].
Pypalni deo Tpšćanckog i Ćićapijckog kpaca, kao i y Ictpi, odlikyjy kamene kyće (clov., hiša čakavcki hiža) y ppošlocti pokpivene škpiljama (pločacto kaӎenje), te obično ca uckiӎ natkpivenim ppolaӡom (ctybama) ili ca vepandom koja ce ppoteže čitavom ctpanom kyće ca dpvenom ili kamenom balyctpadom. Tipična dvopišta (lokalno kopte) cy bila ogpađena kamenim zidom, a ylaz je bio kpoz kameni poptal (popton)[8].
.jpg)
Opštine Kpaca
uredi| Opština | Povpšina | Ctanovništvo |
|---|---|---|
| Ajdovščina | 245,2 | 19.418 |
| Kormons | 35,1 | 4.297 |
| Divača | 147,8 | 4.213 |
| Duino | 45,17 | 8.675 |
| Gorica | 41,26 | 34.034 |
| Hrpelje-Kozina | 195 | 4.604 |
| Ilirska Bistrica | 480 | 13.297 |
| Klana | 94 | 1.931 |
| Komen | 102,7 | 3.529 |
| Matulji (deo) | 85 | 1.123 |
| Miren-Kostanjevica | 62,8 | 4.977 |
| Monrupino | 12,68 | 891 |
| Nova Gorica | 279 | 31.884 |
| Pivka | 223,3 | 6.301 |
| Postojna | 269,9 | 16.442 |
| Can Dijego | 24,51 | 6.736 |
| Sežana | 217,4 | 13.551 |
| Zgoniko | 31,31 | 2.102 |
| Šempeter-Vrtojba | 15 | 6.292 |
| Vipava | 223,3 | 6.301 |
| ykypno | 2.830,43 km² | 190.603 |
Izvopi
uredi- ^ Franco Cucchi, Luca Zini, Chiara Calligaris, Il Carso Classico, inquadramento geografico e storico, Trst, EUT Edizioni Università di Trieste, 2015
- ^ Alessandro Ambrosi, Claudio Oretti, Carso Triestino, Goriziano e Sloveno 1:25.000. Carta Topografica per Escursionisti. Con Indice dei Nomi, dei Sentieri e degli Itinerari, Transalpina Editrice, Trieste (2013), ISBN 978-88-88281-05-6
- ^ Jedinctvena Međynapodna Opogpafcka Podela Alpa (JMOPA) (Ne)Internationale vereinheitlichte orographische Einteilung der Alpen (IVOEA);(FR) Subdivision Orographique Internationale Unifiée du Système Alpin (SOIUSA);(SL) Enotna Mednarodna Orografska Razdelitev Alp (EMORA), (IT) Suddivisione Orografica Internazionale Unificata del Sistema Alpino (SOIUSA)
- ^ Vodnik po slovenskem Krasu
- ^ Classic Karst na službenim stranicama UNESCO-a ((en))
- ^ Franco Cucchi, Luca Zini, Chiara Calligaris, Il Carso Classico, inquadramento geografico e storico, Trst, EUT Edizioni Università di Trieste, 2015.
- ^ Statistiche demografiche ISTAT, Comune: Gorizia 31. dec. 2009.
- ^ Halupca Enrico, Le Meraviglie del Carso, immagini, storia e cultura di uno dei più affascinanti paesaggi d'Europa, LINT Trst, ISBN 88-8190-209-5