Liverpul
Liverpul (engl. Liverpool) je grad u Ujedinjenom Kraljevstvu u Engleskoj. Nalazi se na ušću reke Mersi u Irsko more. Prema popisu iz 2011. u gradu je živelo 466.400 stanovnika. Po tome je Liverpul treći najveći grad Engleske, a četvrti u UK. U široj okolini Liverpula živi oko 2 miliona ljudi. [1] Grad je bio važan deo industrijske revolucije u Velikoj Britaniji i vitalno središte trgovine. Grad je 2007. proslavio 800. godišnjicu i proglašen je za Evropsku prestonicu kulture 2008. godine.[2] Njegov izbor je zaslužan za pokretanje ekonomske renesanse u regionu.[3] Moderna privreda grada ima značajan uticaj na sektor znanja, pomorsku industriju, turizam, kulturu, ugostiteljstvo, zdravstvenu industriju, nauke o životu, kreativni i digitalni sektor.[4][5][6]
| Liverpul engl. Liverpool | |
|---|---|
 Kolažni prikaz gradskih znamenitosti | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Ujedinjeno Kraljevstvo |
| Konstitutivna zemlja |  Engleska |
| Regija | Severozapadna Engleska |
| Grofovija | Merzisajd |
| Osnovan | 1207. |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2011. | 465.700 (popis) |
| — gustina | 3.889 st./km2 |
| Aglomeracija (2011.) | 1.381.200 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 53° 24′ 20″ S; 2° 59′ 05″ Z / 53.4055° S; 2.98466666667° Z |
| Aps. visina | 70 m |
| Površina | 111,84 km2 |
  Liverpul Liverpul na karti Ujedinjenog Kraljevstva | |
| Pozivni broj | 0151 |
| Registarska oznaka | GB-LIV |
| Veb-sajt | |
| www.liverpool.gov.uk | |
Osnovan je kao kraljevsko naselje 1207. godine i stare ulice još uvek imaju plan koji je postavio Jovan bez Zemlje, ali do sredine 16. veka broj stanovnika bio je još samo oko 500. Do 18. veka, trgovina iz Zapadne Indije, Irske i kontinentalne Evrope, zajedno s bliskim vezama s atlantskom trgovinom robljem, omogućili su privrednu ekspanziju Liverpula. Kao istorijski deo Lankašira, Liverpul je urbanizacijom i širenjem kao glavna engleska luka dobio status grada 1880. godine. Do ranog 19. veka, 40% svetske trgovine je prošlo kroz gradske dokove, doprinoseći rastu Liverpula kao glavnog grada zapadne Engleske.
Godine 2007. grad je slavio svoju 800. godišnjicu. Liverpul je u svetu poznat kao kulturni centar, sa bogatom istorijom u popularnoj muzici (najpoznatiji Bitlsi), kao i po fudbalskim klubovima Liverpul i Everton. U gradu su održane utakmice Evropskog prvenstva u fudbalu 1996. godine. Liverpul je 2008. bio proglašen Evropskom prestonicom kulture, a 2023. je bio domaćin Pesme Evrovizije.
Simbol i zaštitnik grada je mitsko biće liverpulska ptica koja se nalazi i na grbu između Posejdona i njegovog sina mu Tritona.
Geografija uredi
Za Liverpul se tvrdi da ima „najlepši položaj od svih engleskih gradova“.[7] Liverpul se nalazi 283 km severozapadno od Londona, na obalama Liverpulskog zaliva Irskog mora. Prostire se po krečnjačkim brdima visine do 70 m, koliko je visok Evrton Hil, koji je južna granica primorske ravnice Zapadnog Lankašira.
Estuar reke Merzi odvaja Liverpul od poluostrva Viral.
Klima uredi
Liverpul ima umerenu okeansku klimu, kao i veći deo Britanskih ostrva, sa relativno hladnim letima i blagim zimama. Istorijski, opservatorija u mestu Bidston, na poluostrvu Viral, ima najdužu neprekinutu tradiciju meteoroloških merenja u oblasti Merzisajd. U novije vreme, vreme se prati i iz opservatorije u Krozbiju.
Apsolutna minimalna temperatura izmerena u Bidstonu bila je -12,8 °C u januaru 1881. Tipične temperature u najhladnijim noćima su oko -4,0 °C (prosek za period 1971–2000). Raznolikost lokalnih klimatskih prilika došla je do izražaja decembra 2010. kada je u susednoj opservatoriji u Krozbiju zabeleženo -17,6 °C.[8]
Apsolutna maksimalna temperatura zabeležena u Bidstonu je 34,5 °C iz avgusta 1990. U najtoplijim danima temperatura je tipično oko 27,5 °C (prosek za period 1971–2000). Apsolutni maksimum zabeležen u Krozbiju je 33,5 °C iz jula 2006.[9]
| Klima Krozbija[a], elevacija: 30 m (98 ft), 1981–2010 normale, ekstremi 1867–sadašnjost | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 15,1 (59,2) |
18,9 (66) |
21,2 (70,2) |
25,3 (77,5) |
28,2 (82,8) |
30,7 (87,3) |
34,3 (93,7) |
34,5 (94,1) |
30,4 (86,7) |
25,9 (78,6) |
18,7 (65,7) |
15,8 (60,4) |
34,5 (94,1) |
| Maksimum, °C (°F) | 7,2 (45) |
7,3 (45,1) |
9,4 (48,9) |
12,2 (54) |
15,6 (60,1) |
17,9 (64,2) |
19,7 (67,5) |
19,4 (66,9) |
17,3 (63,1) |
13,9 (57) |
10,2 (50,4) |
7,5 (45,5) |
13,2 (55,8) |
| Prosek, °C (°F) | 4,8 (40,6) |
4,7 (40,5) |
6,6 (43,9) |
8,7 (47,7) |
11,8 (53,2) |
14,5 (58,1) |
16,5 (61,7) |
16,3 (61,3) |
14,2 (57,6) |
11,1 (52) |
7,7 (45,9) |
5,0 (41) |
10,1 (50,2) |
| Minimum, °C (°F) | 2,4 (36,3) |
2,1 (35,8) |
3,8 (38,8) |
5,1 (41,2) |
7,9 (46,2) |
11,1 (52) |
13,3 (55,9) |
13,2 (55,8) |
11,0 (51,8) |
8,2 (46,8) |
5,2 (41,4) |
2,5 (36,5) |
7,2 (45) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −12,8 (9) |
−11,3 (11,7) |
−7,5 (18,5) |
−5,6 (21,9) |
−1,7 (28,9) |
2,5 (36,5) |
6,6 (43,9) |
3,1 (37,6) |
1,7 (35,1) |
−2,9 (26,8) |
−7,5 (18,5) |
−17,6 (0,3) |
−17,6 (0,3) |
| Količina padavina, mm (in) | 74,9 (2,949) |
54,4 (2,142) |
63,6 (2,504) |
54,3 (2,138) |
54,9 (2,161) |
66,2 (2,606) |
59,0 (2,323) |
68,9 (2,713) |
71,7 (2,823) |
97,3 (3,831) |
82,6 (3,252) |
88,8 (3,496) |
836,6 (32,937) |
| Dani sa padavinama (≥ 1.0 mm) | 13,8 | 10,7 | 12,5 | 10,4 | 10,6 | 10,5 | 10,1 | 11,2 | 11,5 | 14,8 | 14,6 | 13,9 | 144,3 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 56,0 | 70,3 | 105,1 | 154,2 | 207,0 | 191,5 | 197,0 | 175,2 | 132,7 | 97,3 | 65,8 | 46,8 | 1.499,1 |
| UV indeks | 0 | 1 | 2 | 4 | 5 | 6 | 6 | 5 | 4 | 2 | 1 | 0 | 3 |
| Izvor #1: Met Office[10] | |||||||||||||
| Izvor #2: National Oceanography Centre[11] WeatherAtlas[12] | |||||||||||||
Stanovništvo uredi
U gradu je 2011. godine živelo 465.700 stanovnika.
| 1981. | 1991. | 2001. |
|---|---|---|
| 538.809 | 481.786[13] | 469.017[13] |
Liverpulu je status grada-luke doneo raznoliko stanovništvo, koje je, istorijski, bilo izvučeno iz širokog spektra naroda, kultura, religija, a posebno onih iz Irske. Zbog toga većinu stanovništva čine katolici. Populacija Liverpula je rasla sve do 1930-ih, kada je brojala preko 840.000 stanovnika.
Stanovnici Liverpula se popularno nazivaju Skauzers (Scousers) po jelu skauz (Scouse) koje je bilo popularno među mornarima. Skauz je i ime lokalnog dijalekta engleskog jezika.
Znamenitosti uredi
U Liverpulu postoje mnogi istorijski arhitektonski stilovi, u rasponu od 16. veka, pa sve do moderne i savremene arhitekture. Većina zgrada u gradu datira iz kasnog osamnaestog i devetnaestog veka, kada grad prerasta u jedna od najistaknutijih oblasti u Britanskoj imperiji. Sam grad ima veći broj javnih skulptura od bilo kojeg grada u Velikoj Britaniji. Zbog tog bogatstva arhitekture Liverpul se smatrao najviktorijanskijim od svih gradova u Engleskoj.
Vrednost liverpulske arhitekture i dizajna prepoznata je 2004. godine, kada je nekoliko područja u gradu proglašeno Uneskovom svetskom baštinom. Pomorsko-trgovački grad Liverpul ima više mesta svetske baštine, koja su dodata kao priznanje uloge grada u razvoju međunarodne trgovine i tehnologije pomorskog pristaništa.
Mesta svetske baštine:
- Albertov dok (1846) sastoji se od nekoliko zgrada, koja je u svoje vreme bila najsavremenija luka u svetu.
- Pristanište Hed je najveća gradska atrakcija zbog tri svoje građevine različitih stilova. To su: Kraljevska Liver zgrada, Cunard zgrada i Zgrada Liverpulske luke.
- Na popisu svetske baštine nalazi se i Stara trgovačka četvrt oko ulica Kastl, Dejl i Old Hol, koje slede srednjovekovni plan, a razvile su se tokom tri veka u arhitektonski kompleks s jedinstvenim građevinama kao što su:
- Liverpulska gradska većnica (1754) se smatra jednom od najuspešnijih neoklasicističkih građevina koje najavljuju taj novi stil.
- Zgrada Engleske banke (1845—48)
Partnerski gradovi uredi
Galerija uredi
-
Albertov dok -
Liverpulska gradska većnica -
Banka Engleske u Liverpulu -
Duvansko skladište na Stenli doku -
Koncertna dvorana -
Spik hol (Speke Hall) -
Liverpulska katedrala -
Superlambananas, 2010
Liverpul
Sport uredi
Liverpul ima dva fudbalska kluba iz Premijer lige: FK Everton (1878) i FK Liverpul (1892). FK Liverpul je drugi najtrofejniji engleski klub sa 19 osvojenih prvenstava, dok Everton ima devet titula prvaka Engleske. Liverpul takođe ima šest trofeja Kupa evropskih šampiona / Lige šampiona.
Napomene uredi
- ^ Meteorološka stanica se nalazi na 7 miles (11 km) od centra Liverpula.
Reference uredi
- ^ „Demographics” (na jeziku: engleski). Liverpool City Council. Pristupljeno 2023-05-17.
- ^ „Report on the Nominations from the UK and Norway for the European Capital of Culture 2008” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 19. 8. 2008. g. Pristupljeno 11. 7. 2008.
- ^ „Liverpool, European Capital of Culture: 2008 – 2018”. 6. 4. 2018.
- ^ „Economy of Liverpool”. www.varbes.com. Pristupljeno 2023-09-20.
- ^ „Liverpool to become £80m investment zone”. www.lbndaily.co.uk. 15. 3. 2023. Pristupljeno 2023-09-20.
- ^ „'Liverpool's economy will thrive' says Prof Parkinson”. www.lbndaily.co.uk. 8. 8. 2022. Pristupljeno 2023-09-20.
- ^ The Buildings of England – Lancashire: Liverpool and the Southwest By Richard Pollard, Nikolaus Pevsner, Yale University Press, 2006, p243
- ^ „Dec 2010 Minimum”. Pristupljeno 22. 3. 2011.
- ^ „Jul 2006 Maximum”. Pristupljeno 22. 3. 2011.
- ^ „Crosby 1981–2010 Averages”. Met Office. Pristupljeno 9. 4. 2019.
- ^ „Historical weather data for Bidston Observatory”. NOC. Arhivirano iz originala 24. 2. 2011. g. Pristupljeno 9. 4. 2019.
- ^ „Monthly weather forecast and Climate – Manchester, United Kingdom”. Weather Atlas. Pristupljeno 24. 9. 2019.
- ^ a b World Gazetteer: „Die wichtigsten Orte mit Statistiken zu ihrer Bevölkerung”. Pristupljeno 10. 4. 2013.
Literatura uredi
- Hughes, Quentin (1999). Liverpool: City of Architecture. Bluecoat Press. ISBN 978-1-872568-21-8.
- Liverpool City Council (2005). Maritime Mercantile City: Liverpool. Liverpool University Press. ISBN 978-1-84631-006-5.
- Moscardini, Anthony (2008). Liverpool City Centre: Architecture and Heritage. Bluecoat Press. ISBN 978-1-904438-64-9.
- Nicholls, Robert (2005). Curiosities of Merseyside. Sutton Publishing. ISBN 978-0-7509-3984-3.
- Sharples, Joseph (2004). Pevsner Architectural Guides: Liverpool. Yale University Press. ISBN 978-0-300-10258-1.
- Burke, Tom (1910). Catholic History of Liverpool. Clack Press. ISBN 978-1408642504.
- Liverpool, Dixon Scott, 1907
- A History of Liverpool, Ramsay Muir, 1907
- Bygone Liverpool, Ramsay Muir, 1913
- Bygone Liverpool, David Clensy, 2008. ISBN 978-1-4357-0897-6
- Liverpool 800, John Belchem, 2006. ISBN 978-1-84631-035-5
- Beatle Pete, Time Traveller, Mallory Curley, 2005.
- Chinese Liverpudlians, Maria Lin Wong, 1989. ISBN 978-1-871201-03-1
- Writing Liverpool: Essays and Interviews, edited by Michael Murphy and Rees Jones, 2007. ISBN 978-1-84631-073-7
- Jenkinson, Jacqueline, Black 1919: Riots, Racism and Resistance in Imperial Britain (Liverpool: Liverpool University Press, 2009)
- May, Roy and Cohen, Robin, ‘The Interaction between Race and Colonialism: A Case Study of the Liverpool Race Riots of 1919', Race and Class XVI.2 (1974), pp. 111–26
- „How Liverpool became known as 'the capital of North Wales'”. mart 2021. Pristupljeno 1. 3. 2021.
- „Second capital of Ireland: Liverpool's unique Irish history and culture and what it means to the city”. 25. 7. 2021. Pristupljeno 23. 8. 2022.
- „It's official – Liverpool rocks!”. Pristupljeno 31. 10. 2020.
- „Regional gross domestic product: local authorities – Office for National Statistics”. www.ons.gov.uk. Pristupljeno 2023-09-01.
