Manastir Kovilj

Manastir Kovilj
Manastir Kovilj
	Manastir Kovilj
Opšte informacije
Mesto	Kovilj
Opština	Novi Sad
Vrsta spomenika	Nepokretno kulturno dobro - spomenik kulture
Vreme nastanka	18. vek
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture Grada Novog Sada
	www.zzskgns.rs

Manastir Kovilj je manastir Srpske pravoslavne crkve u Bačkoj, u AP Vojvodini (Srbija). Nalazi se pored sela Kovilj blizu Novog Sada. Podignut je u čast Svetih arhanđela Mihaila i Gavrila, koji se slave 26. jula. Pod zaštitom je države od 4. avgusta 1949. godine, kao spomenik kulture.^[1]

Istorija

Tačnih podataka o osnivanju manastira nema. Prema predanju ulogu osnivača imao je prvi srpski arhiepiskop Sveti Sava u 13. veku, ali o tome ne postoje nikakvi istorijski izvori. Najraniji pisani spomen nalazi se u Minhenskom psaltiru iz 14. veka, ali bez datiranja, gde se pominje Manastir Privina Glava, u dva popisa njegovih stvari, te zajednička svojinu sa Manastirom Kovilj, na osnovu čega se pretpostavlja da je Manastir Kovilj prvobitno bio metoh Manastira Privina Glava. Pouzdano ce jedino može tvrditi da je sadašnji manastir Kovilj već postojao krajem 16. ili početkom 17. veka. Takođe, postoje podaci da je 1651. godine oslikana stara crkva, pa se na osnovu toga, po starim običajima, pretpostavlja da je nekoliko decenija pre toga bila izgrađena. U poslednjim decenijama 17. veka dolazi do ratnih razaranja. Bratstvo, koje se nalazilo rasejano po Ugarskoj, sa sobom je nosilo vredne knjige i zapisivalo događaje.^[2] U periodu od 1686—1697. godine, Turci su u četiri navrata rušili manastir.^[1] Tek posle Karlovačkog mira 1699, preživeli monasi i novi, pridošli iz Srbije, obnovili su bratstvo, a stara crkva je obnovljena 1705-1707.^[2]^[3]

Današnji hram je građen od tesanih kamenih kvadara krečnjaka sive boje 1741—1749.^[2] Graditelji crkve su bili Teodor Kosta i Nikola Krapić.^[1] Tokom druge polovine 18. veka crkva je ukrašavana i snabdevana svim potrebama i mobilijarom. Godine 1758. carica Marija Terezija je manastiru dodelila diplomu (privilegiju), kojom su utvrđene granice zemljišnog poseda, sa tačnim razgraničenjima od susednog naselja Koviljskog Šanca. Godine 1772. Bački episkop Mojsej Putnik postavio je za arhimandrita Jovana Rajića, prvog modernog srpskog istoričara i bogoslovskog pisca. Zahvaljujući osnivanju Šajkaškog bataljona 1763. godine koga su sačinjavali najvećim delom Srbi, sačuvana su srpska naselja u području manastira. U takvoj sredini manastir se razvijao i uživao podršku i pomoć naroda u duhovnom i materijalnom pogledu. Arhimandrit Sinesije Radivojević bio je 1805. godine u manastirskom bratstvu, a iguman manastira 1810. godine bio je jeromonah Porfirije Petrović.^[4]

U toku 1849. ratne godine, za vreme Ugarske revolucije, kaluđeri sa igumanom Kovilja su bili primorani da se na brzinu povuku u Srem, ostavivši gotovo svu imovinu, koja je posle toga opljačkana. Manastir je tada veoma oštećen, a zajedno sa njim uništeno je i njegovo ogromno kulturno blago. Lazar Tomanović je zapisao da su mu monasi 1883. godine u oltaru pokazali ikonu svu bodežima izgrđenu, kao uspomenu na stradanja 1848. i 1849. godine. On im je rekao da je slične stvari skoro gledao u svom zavičaju (Boka kotorska).^[5]

Jula 1850. godine manastirska uprava je podnela odštetni zahtev za oštećenu crkvu od 100.000 f. Poverenstvo je izvršilo svoju procenu i ponudilo daleko manje obeštećenje. Sve crkve su dobili isti iznos od 810 f. za nabavku crkvenih utvari. A za opravu i unutrašnji nameštaj crkveni u manastiru, ponuđena suma je bila nekoliko puta niža - samo 12.336 f. Ponuđenu odštetu u ukupnom iznosu od 13.146 f., odobrilo je i Ministarstvo ratno u Beču.^[4]

Obnova je sprovedena, već 1850, sredstvima države, pomoći od Rusije i darovima od naroda. Istom prilikom razrušen je stari hram živopisan freskama iz 1651. godine. Za novi hram izrađen je ikonostas čiju je drvenariju i rezbariju uradio Jovan Kistner, a za oslikavanje je angažovan tada mladi akademski slikar Aksentije Marodić. Živopisanje se odužilo sve do 1891.^[2] Marodić je hram ukrasio scenama iz Hristovog života, kao i kopijama iz čuvenih galerijama^[1] Beču, Minhenu, Parizu, Rimu, Veneciji, Napulju. Pozlatu ikonostasa uradio je pozlatar Ludvig Tauš 1890. godine .^[2]

Prvi svetski rat je manastir prošao neoštećen. Posle rata je sprovedena agrarna reforma, pa mu zemljišni posed u izvesnoj meri smanjen, a 1933. manastir je ostao ženski (odn. 1937?^[6]). Već 1941. ugarske okupacione vlasti su opljačkale manastir i proterale kaluđerice, tako da su se one preselile u Manastir Fenek. Odatle su ih pak proterale ustaše, tako da je sestrinstvo na kraju završilo u Manastiru Sv. Petke kod Paraćina.^[2]

Manastir je 1990. ponovo postao muški, do tada se o opustelom manastiru starala monahinja Gavrila Bedov.

Kulturno blago

Ikonostas

Od kulturnoga blaga, sačuvano je dosta slika,^[2] uključujući i slikarske radove Uroša Predića, zatim ikone različitih vrednosti, bogata biblioteka^[1] vrednih knjiga i rukopisa,^[2] zbirka muzičke literature, koju je napravio Damaskin Davidovič,^[7] kao i manastirska arhiva. U crkvi je sahranjen arhimandrit Jovan Rajić, književnik i otac srpske istoriografije i general-major Teodor ot Stanisavljević, prvi komandant Šajkaškog bataljona, Marija, supruga Đorđa Stratimirovića, borca i branioca Titela i ovoga kraja 1848/1849.^[2]

Bratstvo

Sveti Rafailo Momčilović - Kapija manastira Kovilj, 1914.

Kapija 2020.godine

Kroz manastir je tokom njegove istorije prošlo mnogo obrazovanih ljudi. Znamenit monah bio je i Patrijarh srpski Georgije, koji se u njemu zamonašio, zatim Jovan Rajić, patrijarh Porfirije Perić, episkopi Fotije Sladojević, Andrej Ćilerdžić, Jerotej Petrović i blaženopočivši Jeronim Močević. Manastir je duhovni i kulturni centar gde se tokom prve polovine 19. veka redovno javlja pretplatnički punkt za kupovinu knjiga. Tako su 1809. godine popularno delo o otkriću Amerike nabavili: iguman Porfirij Petrović i namesnik Simeon Sarajlić.^[8]

Bratstvo danas broji 30 monaha, a manastir se ubraja u jedan od najbrojnijih muških manastira u okviru Srpske pravoslavne crkve. Gotovo polovina monaha je visokoobrazovana. Među monasima je monah Ermolaj, oftalmolog.^[9]^[10] Svi rade na manastirskom imanju od oko 50 hektara. Prave čuveni med od belog bosiljka, voćnu rakiju, konjak i liker od oraha. Imaju manastirski hor, koji neguje tradicionalno vizantijsko pojanje. Takođe, prave sveće i izrađuju ikone. Manastir je u javnosti postao poznat i po televizijskoj emisiji "Bukvar pravoslavlja" emitovanoj na TV Novi Sad i RTSu, tokom skoro deset godina, u koju je uređivao iguman manastira — patrijarh srpski Porfirije, a učestvovali su i monasi iz Kovilja.^[7]^[11]

Zemlja živih

Manastirska „Zemlja živih“ od 2004. godine je odredište mladih,koji traže pomoć u nastojanju da se izleče od narkomanije. Štićenici ove zajednice borave neprekidno, od jedne do tri godine, obavljajući različite poslove i aktivnosti. Prema rečima igumana manastira Porfirija problem ovih mladih ljudi, se ne rešava samo lekovima, jer problem nije samo hemijske, već i duhovne prirode.^[12] Pošto u manastiru nije bilo dovoljno mesta, pronađen je i dodatni prostor za smeštaj ovih ljudi, tako da je 2006. formirana zajednica na jednom salašu u Čeneju, u kojoj zavisnici žive i rade pod nadzorom sveštenika, ali i drugih stručnih ljudi. Kasnije su otvorene i kuće u Vilovu, Brajkovcu kod Lazarevca i ženska kuća u manastiru Uspenja Presvete Bogorodice u Bačkom Petrovom Selu, a u planu je otvaranje još kuća. Projekat "Zemlja živih" je besplatan, a sredstva za život u zajednicama obezbeđuju se putem donacija.^[13]