Википедија

Marija Paleolog, kraljica Srbije

Marija Paleolog bila druga supruga srpskog kralja Stefana Uroša III Dečanskog, odnosno kraljica Srbije u periodu 1324. do septembra 1331. godine.

Marija Paleolog
Μαρία Παλαιολόγος
Lični podaci
Puno imeMarija Paleolog Nemanjić
Datum rođenja1312. ili 1314.
Mesto rođenjaCarigrad, Vizantijsko carstvo
Datum smrti7. april 1355.
Mesto smrtiSkoplje, Srpsko carstvo
GrobCrkva Svetog Dimitrija u Skoplju
Porodica
SupružnikStefan Uroš III Dečanski
PotomstvoSimeon Siniša Nemanjić, Jelena Nemanjić Šubić, Teodora Nemanjić
RoditeljiJovan Paleolog
Irina Metohitisa
DinastijaPaleolozi i Nemanjići
Srpska kraljica
Period1324/1326 – 1331
PrethodnikTeodora Smilec
NaslednikJelena (supruga Stefana Dušana)

Kraljica Marija se poprilično mlada udala za srpskog kralja Stefana. Imala je oko 12 godina. Međutim, njene godine su bile daleko prihvatljivije, u odnosu na godine njene tetke Simonide, koja je, kao petogodišnja devojčica, udata za kralja Milutina. Sa kraljem Stefanom, Marija je imala troje dece: sina Simeona (Sinišu), i kćeri Jelenu i Teodoru. Međutim, ovaj brak nije dugo trajao. Avgusta 1331. godine, kralj Stefan Dečanski zbačen je sa prestola, i ubrzo je, ubijen u Zvečanu. Pojedini izvori toga doba navode da je odnos između kralja Stefana i njegovog sina, “mladog kralja”, Stefana Dušana, remetila, upravo, mlada i ambiciozna kraljica Marija, nastojeći da, uz podršku Vizantije, obezbedi presto Srbije svome sinu Simeonu. Time bi, mladi i ambiciozni Dušan, bio potisnut u drugi plan.

No, i pored prevrata, bivša kraljica nije napustila Srbiju. Možda bi se i vratila u otadžbinu, da je od toga nisu odvratile nepovoljne političke prilike. Naime, od 1328. godine, Vizantijom je vladao njen rođak, Andronik III Paleolog, čiji su protivnici, u borbi za presto, bili i Stefan Dečanski i članovi Marijine porodice u Carigradu i Solunu, dajući podršku Androniku II Paleologu. Stoga se, vrlo brzo, nakon smrti supruga, zamonašila, ponevši monaško ime Marta. Novi vladar Srbije, Stefan Uroš IV Dušan, nije pravio nikakve smetnje ni udovici svoga oca, a ni njenom sinu, Simeonu (Siniši ). Naprotiv, Dušanov polubrat će, u vreme najvećeg sjaja srpske srednjovekovne države, poneti jednu od najviših titula na srpskom carskom dvoru - titulu despota. Monahinja Marta umrla je 7. aprila 1355. godine. Sahranjena je u Skoplju.

Kraljica Marija u izvorima i literaturi uredi

O drugoj supruzi Stefana Dečanskog govori nekoliko narativnih istorijskih izvora. Pored toga, pomen Marije kao monahinje Marte sačuvan je u Dečanskom pomeniku. Sačuvana je i nadgrobna ploča srpske kraljice, koja predstavlja prvorazredni materijalni izvor o datumu njene smrti.

Kako je bila grčkog porekla, Marija je privlačila pažnju kako srpskih, tako i vizantijskih istoričara. Marija se pominje u oba životopisa njenog supruga. Starije žitije Stefana Dečanskog napisao je učenik arhiepiskopa Danila. Stefanovo žitije je tako ušlo u čuveni korpus poznat pod nazivom "Životi kraljeva i arhiepiskopa srpskih", koji je obuhvatao i žitija kraljeva od Radoslava do Dušana. Vreme pisanja Stefanovog žitija nije poznato. Moguće da ga je otpočeo i sam Danilo, što bi značilo da je početak žitija nastao pre 1337. godine, kada je arhiepiskop umro. Brak Marije i Stefana opisan je u prvom delu žitija. Stefanova pobuna iz 1314. godine nije ispisana u Stefanovom, već u Milutinovom žitiju. Stefanov životopis od Danilovog učenika počinje njegovim dolaskom na vlast.[1]

Marija se pominje i u žitiju koje je početkom 15. veka sastavio Grigorije Camblak. Kako je Camblak pisao sa znatne vremenske distance, njegovo delo smatra se pouzdanijim od dela arhiepiskopa Danila. I Danilo i Camblak opisuju kraljicu Mariju u lepom svetlu, pominjući je kao blaženu i dostojnu srpskog kralja.[2] Marija Paleolog je pomenuta u dva grčka narativna izvora. Zaključenje braka Stefana i Marije opisano je u jednom poglavlju istorije Nićifora Grigore.[3] Takođe, brak pominje i kasniji vizantijski istoričar, car Jovan Kantakuzin u svojoj "Istoriji".

Posebno poglavlje je ovoj srpskoj kraljici posvetio Mihailo Laskaris u svojoj knjizi "Vizantinske princeze u srednjovekovnoj Srbiji". U skorije vreme biografija Marije Paleolog ponovo je objedinjena na jednom mestu.[4]

Poreklo uredi

 
Stefan Dečanski, freska u Dečanima

Marija Paleolog bila je kći vizantijskog panipersevasta Jovana Paleologa, odnosno, sinovica vizantijskog cara Andronika II Paleologa. Samim tim, bila je u srodstvu sa bivšom srpskom kraljicom, Simonidom, suprugom kralja Stefana Uroša II Milutina. Jovan Paleolog je bio vizantijski državnik, koji je tokom svoje karijere nosio titule kesara, panhipersevasta i upravnika Soluna. Uzeo je učešća u građanskom ratu dvojice Andronika koji je tokom 1320-tih godina vođen u Vizantiji.[5] Njegov otac Konstantin bio je sin Mihaila VIII Paleologa, te je tako Marija bila praunuka osnivača dinastije Paleologa i osloboditelja Carigrada.[6][7]

Godina rođenja, detinjstvo i mladost uredi

Godina rođenja Marije Paleolog može se približno odrediti. Nićifor Grigora daje podatak da je prilikom sklapanja braka sa Stefanom ona bila dvanaestogodišnja devojčica, što bi značilo da je rođena oko 1312. godine (ili 1314. godine po novoj hronologiji).[8] Podatak Nićifora Grigore o Marijinim godinama u potpunosti se slaže sa podacima o vremenu sklapanja braka njenih roditelja. Naime, car Andronik II je u potpunosti kontrolisao sudbinu Marijinog oca Jovana, pokušavajući da ga otuđi od oca Konstantina. Razlog ovog neprijateljstva seže još iz vremena cara Mihaila VIII. Naime, Mihailo je mnogo voleo Konstantina i nameravao mu je osnovati posebnu oblast u Solunu. Mihailo umire 1282. godine, te je Andronik preuzeo presto. On je 1293. godine utamničio svoga brata i držao ga u tamnici sve do smrti 5. maja 1306. godine.[9] Tako je Jovan odrastao pod nadzorom svog strica koji mu je 1307. godine dao titulu panhipersevasta, oženivši ga ubrzo potom Irinom, ćerkom velikog logoteta Teodora Metohita.[10] Kako se Marija rodila oko 1312. godine, ona je po godinama bila mnogo bliža Stefanovom sinu Dušanu, nego svom suprugu. Stefan je imao dvojicu sinova (Dušmana i Dušana), koji su bili stariji od Marije.[11]

Stefanova porodica pre Marije uredi

Stefan Dečanski je pre braka sa Marijom bio oženjen bugarskom princezom Teodorom, ćerkom cara Smileca. Ovaj brak bio je zaključen oko 1306. godine, tokom građanskog rata Dragutina i Milutina. U tom braku rođena su dvojica Stefanovih starijih sinova. Nakon neuspešne pobune protiv oca 1314. godine, Stefan je sa sinovima poslat u Carigrad, dok je Teodora najverovatnije ostala u Srbiji. Stefan se vratio tek pred kraj očeva života.[12] Po dolasku na vlast, Stefan je raskinuo brak sa Teodorom i upustio se u pregovore o ženidbi sa ćerkom Filipa Tarentskog, koji su završeni neuspehom. Potom su otpočeli pregovori o sklapanju braka sa Marijom.[13]

Pregovori o sklapanju braka uredi

 
Teodor Metohit, Marijin deda.

U braku Marije i Stefana treba prepoznati političke interese obe strane. Vizantijsko carstvo se u ovim godinama nalazilo u vrtlogu građanskog rata između Andronika II i njegovog unuka Andronika III. Pored toga, izbio je sukob između Vizantije i Drugog bugarskog carstva, kojim je vladao Mihailo Šišman. Zajednički neprijatelj zbližio je Vizantiju i Srbiju.[14] Pored toga, Stefan je sedam godina proveo u Carigradu i stoga je bio u bliskim odnosima sa starim Andronikom.

Pregovori su otpočeli misijom budućeg srpskog arhiepiskopa Danila u Carigradu. O Danilovoj misiji govori njegov učenik u žitiju Stefana Dečanskog. Danilo je otišao u Carigrad i "tu svrši volju gospodara". Danilo je tamo trebalo da obavi "nekoliko carskih poslova". Marica Đukić Malović je pretpostavila da je cilj Danilove misije bio sklapanje saveza Srbije i Vizantije, odnosno da je arhiepiskop trebalo da prenese želje srpskog kralja da se orodi sa dinastijom Paleologa.[15] Ne treba zaboraviti da je na sličan način Stefanov otac Milutin postupio 1299. godine, kada se oženio Andronikovom ćerkom Simonidom. Prethodno je Danilo posetio Bugarsku, gde je pregovarao sa Šišmanom. Marica Malović smešta ovu misiju na proleće 1324. godine. Usled zbližavanja Andronika II i Stefana, korake ka zbližavanju sa Andronikom III preduzeo je Mihailo Šišman. On je oterao Stefanovu sestru Anu i oženio se Teodorom, sestrom Andronika III. Tako su dve slovenske države uključene u unutrašnje razmirice u Vizantiji. Stvaranjem dva bloka napravljen je put okolnostima koje su dovele do sukoba kod Velbužda. U vezi sa tim, Nićifor Grigora piše da se Stefan neće smiriti dok se ne osveti Mihailu Šišmanu.[16][17]

Hronologija zaključenja braka Stefana Dečanskog i Marije Paleolog uredi

Hronologija godine zaključenja drugog braka Stefana Dečanskog bila je predmet istorijskih rasprava još na početku 20. veka. Nićifor Grigora, čini se, daje jasne hronološke podatke. On navodi da je mladi car Andronik III 2. februara 1325. godine krunisan za cara. Nakon toga, prelazi na priču o dolasku Marije u Srbiju: "Sledeće godine otputovala je ćerka panhipersevasta da bi postala supruga kralja Srbije".[10] Dakle, po Grigori, brak Stefana i Marije bio je zaključen 1326. godine. Jovan Kantakuzin takođe pominje sklapanje braka, ali ne daje nikakve hronološke podatke.[18] "Sledeća godina" koju spominje Grigora bila bi 6834. vizantijska godina, koja obuhvata period od 1. septembra 1325. do 31. avgusta 1326. godine. Na osnovu ovih vesti, Ilarion Ruvarac je smatrao da se "Dečanski oženio Grkinjom oko 1326. godine". Istu godinu prihvatio je i Konstantin Jireček u svojoj "Istoriji Srba".[19]

Grigorinoj hronologiji naizgled se protive podaci jedne povelje Andronika II manastiru Hilandaru, datirane u decembar 1324. godine. Vizantijski car naziva srpskog kralja svojim zetom (γαμβρός). Na povelju je prvi ukazao Jovan Radonjić, koji je pomerio hronologiju zaključenja braka, smatrajući da je on sklopljen tokom 1324. godine. Njegove podatke prihvatili su i Đorđe Radojčić i Mihailo Laskaris.[20] U istoriografiji je doskoro bila jednoglasno prihvaćena hronologija Mihaila Laskarisa, koji se najdetaljnije bavio biografijom Marije Paleolog. Tako je podatak o 1324. godini ušao u prvi tom "Istorije srpskog naroda".[21] Ista hronologija prihvaćena je i komentaru vesti Nićifora Grigore u "Vizantijskim izvorima za istoriju naroda Jugoslavije".[22] Mirjana Živojinović je na osnovu jednog vatopedskog akta od septembra 1324. godine dodatno suzila hronološki okvir, smatrajući da je brak sklopljen na leto iste godine.[23] Pretpostavka je bila da je brak bio zaključen do te godine, a da je Marija možda došla u Srbiju dve godine kasnije.

U skorije vreme se ovim pitanjem ponovo bavio Srđan Pirivatrić. On je ukazivao na primere korišćenja srodničkih termina za označavanje pripadnika dinastija država suseda Vizantije čak i pre nego što je brak formalno zaključen. Tako su srodnicima nazivani Mico Asen, Urošev sin Milutin, bugarski car Jovan Aleksandar i drugi. Naime, u Vizantiji je postojao tip predbračnog ugovora, nakon čijeg sklapanja se smatralo da su srodnički odnosi uspostavljeni. Sam Stefanov otac Milutin nazvan je "prijateljem" u povelji Mihaila Paleologa iz 1271. godine, mada njegov brak sa Anom Paleolog nikada nije ni bio sklopljen. Tako je sasvim moguće da je podatak Nićifora Grigore i tačan, odnosno da je brak Stefana i Marije zaista zaključen 1326. godine.

Ovaj podatak značajan je za još jedno značajno pitanje srpske istorije - pitanje godine rođenja Stefana Dečanskog. Naime, Grigora pominje da je u trenutku sklapanja braka Stefan bio pedesetogodišnjak. Ukoliko se prihvati hronologija starijih autora, Stefan je rođen oko 1274. godine, a ukoliko se prihvati Pirivatrićeva hronologija, Stefan je bio rođen oko 1276. godine. U svakom slučaju, bilo je to još za života i vladavine njegovog dede, kralja Uroša I.[24][25]

Boravak Marijinog oca u Srbiji uredi

 
Andronik II Paleolog

O dolasku panhipersevasta Jovana u Srbiju najviše podataka ostavlja Jovan Kantakuzin. Kako je osnivač dinastije Paleologa namenio Solun Jovanovom ocu Konstantinu, panhipersevast je smatrao da polaže prava na te posede. Koristeći se ratom dvojice Andronika, Jovan je nastojao da zaključi savez sa dvojicom sinova Teodora Metohita: Dimitrijem Anđelom (zapovednikom Strumice) i Mihailom Laskarisem (zapovednikom Melnika). Njihova pisma upućena Jovanu pale su u ruke mlađeg Andronika, te je zavera otkrivena. Jovan je prinuđen da beži iz Carigrada. Bez podrške Vizantije, Jovan je pobegao na dvor srpskog kralja i zajedno sa njim je pustošio okolne vizantijske oblasti ne uspevajući da im nametne svoju vlast. Umirio se kada je dobio titulu kesara, a ubrzo je i umro.[26][27] Jovan je sem Marije imao i sina. Njegovo ime nije poznato, a poginuo je u borbi protiv Bugara kod Rusokastra 1332. godine.[28]

Bračni život uredi

Ukoliko se prihvati Grigorina hronologija, Marija se na funkciji srpske kraljice zadržala se pet godina. Manojlo Fil je zabeležio pesmu u kojoj Irina, Marijina majka, moli Svetu Anastasiju da izleči od bolesti njenog zeta Milutina. Hronologija ove Stefanove bolesti nije poznata. Laskaris ju je povezao sa molbom srpskog kralja upućenoj Dubrovačkoj republici, povodom koje je 28. novembra 1326. godine upućen magistar Egidije, u Srbiju. Ponovo je upućen i sledeće 1327. godine.[29][30]

Jovan se nakon dogovora sa Vizantijom vratio u Carigrad. Irina, koja je u Srbiju došla i pre svog supruga, odlučila je da ostane kod ćerke i zeta. Navodno je Irinin ostanak doveo do pogoršanja odnosa sa Vizantijom, te je upućeno vizantijsko poslanstvo u Srbiju, čiji je glavni zadatak, po Grigori, bio da vrati Irinu u Carigrad. Poslanstvo je vodio sam Nićifor Grigora. Laskaris, međutim, pretpostavlja da je glavni zadatak poslanstva bilo sklapanje vojnog saveza sa Srbijom. Androniku II presto nije bio siguran, zbog pretenzija njegovog unuka, te je priželjkivao savez sa srpskim kraljem.[31] Irina se u Carigrad vratila početkom 1327. godine.[32]

Marija se pominje prilikom pobune Dušana protiv oca 1331. godine. Stefan ju je sa decom ostavio na milost i nemilost Dušanu, pobegavši u Petrič sa nešto malo svoje vlastele.[33] Treba naglasiti da je kao Marijin sin, Simeon poticao od dinastije Paleologa, te je Dušan imao i interesa da ga ukloni. Međutim, to se nije dogodilo. Simeon je nastavio da živi u Srbiji i vrhunac svoje moći dostiže kao vladar grčkih oblasti u periodu nakon Dušanove smrti.

Zamonašenje uredi

 
Marijin sin Simeon Siniša na fresci Loza Nemanjića u Dečanima.

Stefan je zbačen sa prestola od strane sina Dušana 1331. godine. Tako je Marija izgubila titulu kraljice. Međutim, ona se nije vratila u Carigrad, već je ostala da živi u Srbiji, kao monahinja Marta. Postoji više pretpostavka o razlozima njenog ostanka. Jovan Radonjić je smatrao da je razlog bio taj što je u Vizantiji i dalje bila živa uspomena na veleizdaju njenog oca Jovana. Međutim, treba imati u vidu i političke okolnosti u Vizantiji toga vremena. Marijin deda Teodor Metohit učestvovao je u građanskom ratu na strani Andronika II, nakon čijeg poraza je i sam morao otići u progonstvo. Moglo se pretpostaviti da Andronik III ne bi prijateljski dočekao njegovu unuku u Vizantiji. Kao monahinja Marta, Marija se pominje u Dečanskom pomeniku.[34] Prilikom odabira monaškog imena, postojao je običaj da je prvo početno slovo novog imena uzimano po prvom slovu svetovnog imena. Ovakva praksa se nije striktno poštovala, ali je bila uobičajena. Tako je slučaj potvrđen kod monašenja Stefana Nemanje, Stefana Prvovenčanog, carice Jelene, monahinje Jefimije i sl.[35][36]

Pretpostavka o Marijinom drugom braku uredi

Pretpostavku da se Marija nakon Stefanove smrti po drugi put udavala izneo je Jovan Radonjić, ali je ona danas odbačena. Navodni drugi muž Marije bio je poznati velikaš iz vremena cara Dušana, Jovan Oliver. Radonjić je svoju tezu zasnovao na natpisu na Lesnovskom manastiru, gde se pominje Jovanova žena Ana Mara (1341). U jednom grčkom natpisu iz 1349. godine pominje se Oliverova žena Marija. U jednoj Dušanovoj povelji iz 1340. godine pominje se Dušanov brat Dragušin i njegova majka "despotica", za koju je Radonjić smatrao da je Marija. Međutim, despotica Marija nije bila Marija Paleolog, već sestra Teodore Smilec, Stefanove prve supruge i tetka cara Dušana. Dragušin je tako bio Dušanov brat od tetke.[37][36]

Nadgrobna ploča Marije Paleolog uredi

 
Teodora Nemanjić na Lozi u Dečanima

Danas je sačuvana nadgrobna ploča Marije Paleolog, nastala u vreme Dušanove vladavine. Natpis na ploči po prvi put je objavljen 1852. godine. Ona je bila uzidana u crkvu Svetog Dimitrija u Skoplju, odakle je u vreme Prvog svetskog rata odneta u Sofiju. Od 1925. godine nalazi se u Muzeju u Skoplju.[2] Za ploču je Radoslav Grujić pretpostavio da je pripadala Stefanovoj prvoj supruzi Teodori. Njegovu tezu pobija Laskaris. Dva su ključna dokaza koja opovrgavaju Grujićevu tezu. Prvo: Teodora je bila sahranjena u Milutinovoj zadužbini, manastiru Svetog Stefana u Banjskoj. Drugo: Dušan u jednoj svojoj povelji iz vremena uzimanja carske titule (1346), pominje majku kao mrtvu. Grujić je pretpostavljao da je monahinja Marta, sahranjena 1355. godine, Dušanova majka Teodora. Međutim, kako smo pokazali, to nije bilo moguće.[38]

Smrt uredi

Podaci sa nadgrobne ploče Marije Paleolog daju podatke o datumu njene smrti. Ona je kao monahinja Marta umrla 7. aprila 1355. godine, tokom vladavine svog pastorka, cara Dušana. Sahranjena je u Skoplju.[39][38]

Potomstvo uredi

Marija i Stefan Dečanski imali su troje dece:

Porodično stablo uredi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
16. Andronik Paleolog (mega domestik)
 
 
 
 
 
 
 
8. Mihajlo VIII Paleolog
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
17. Teodora Anđelina Paleologina
 
 
 
 
 
 
 
4. Konstantin Paleolog, porfirogenit
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
18. Jovan Duka Vatac
 
 
 
 
 
 
 
9. Teodora Dukina Vatacina
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
19. Evdokija Anđelina Dukina Vatacina
 
 
 
 
 
 
 
2. Jovan Paleolog
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
20. Aleksije Raul (protovestijar)
 
 
 
 
 
 
 
10. Jovan Raul Petralifen
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
21. Vatacina
 
 
 
 
 
 
 
5. Irina Raulina
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
22. Jovan Kantakuzin
 
 
 
 
 
 
 
11. Teodora Raulina
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
23. Irina Paleolog
 
 
 
 
 
 
 
1. Marija Paleolog
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
12. Đorđe Metohit
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6. Teodor Metohit
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3. Irina Metohitisa
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Reference uredi

  1. ^ Mak Daniel (1991), 221-222
  2. ^ a b Krneta 2017, str. 272–273
  3. ^ VIINJ 6 (1986), 194-196
  4. ^ Živković 2021, str. 111–125
  5. ^ Trapp, Erich; Beyer, Hans-Veit; Kaplaneres, Sokrates; Leontiadis, Ioannis (1989). "21479. Παλαιολόγος Ἱωάννης". Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit (in German). 9. Vienna: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. ISBN 3-7001-3003-1
  6. ^ Trapp, Erich; Beyer, Hans-Veit; Kaplaneres, Sokrates; Leontiadis, Ioannis (1989). "21492. Παλαιολόγος Κωνσταντῖνος". Prosopographisches Lexikon der Palaiologenzeit (in German). 9. Vienna: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften. ISBN 3-7001-3003-1
  7. ^ Živković 2021, str. 112
  8. ^ VIINJ 6 (1986), 211
  9. ^ Barišić (1983), 43-57, Konstantin Porfirogenit Paleolog, ZRVI 22 (1983) 43—57.
  10. ^ a b VIINJ 6 (1986), 195
  11. ^ Živković 2021, str. 112–3
  12. ^ Grujić 1926, str. 309–328
  13. ^ Vukićević, Ćosović (2005), 75
  14. ^ Malović 1979, str. 48
  15. ^ Malović 1979, str. 48–49
  16. ^ Malović 1979, str. 50
  17. ^ Živković 2021, str. 113–4
  18. ^ Pirivatrić 2011, str. 337
  19. ^ Pirivatrić 2011, str. 337–338
  20. ^ Laskaris 1997, str. 85–86
  21. ^ ISN 1981, str. 502
  22. ^ VIINJ 6 (1986), 195, nap. 78
  23. ^ Živojinović (1999/2000), 327-330
  24. ^ Pirivatrić 2011, str. 337–345
  25. ^ Živković 2021, str. 113–5
  26. ^ Istorija srpskog naroda (1981), 502
  27. ^ Laskaris 1997, str. 86–87
  28. ^ Živković 2021, str. 116
  29. ^ Laskaris 1997, str. 88
  30. ^ Živković 2021, str. 116–7
  31. ^ Malović 1979, str. 51
  32. ^ Živković 2021, str. 117
  33. ^ Marjanović-Dušanić (2007), 316
  34. ^ Laskaris 1997, str. 88–89
  35. ^ Grujić 1932, str. 239–240
  36. ^ a b Živković 2021, str. 120
  37. ^ Pavlović 2015, str. 111
  38. ^ a b v g d Živković 2021, str. 121
  39. ^ Laskaris 1997, str. 95

Literatura uredi

  • Barišić, Ferdo, Konstantin Porfirogenit Paleolog, ZRVI 22 (1983) 43—57.
  • Vukićević, Milenko, Ćosović, Stevo. Znamenite žene i vladarke srpske: Svet knjige, 2005.
  • Grujić, Radoslav. „Kraljica Teodora, mati cara Dušana“. Glasnik Skopskog naučnog društva, 1, 2, Skopsko naučno društvo, 1926. 309-328.
  • Grujić, Radoslav, Promena imena pri monašenju kod srednjovekovnih Srba, 1932.
  • Živković, Vojislav. "Marija Paleolog, supruga Stefana Dečanskog". Vizantijsko-slovenska Čtenija 4, Univerzitet u Nišu, Niš (2021) 111-125.
  • Živojinović, Mirjana. „O vremenu sklapanja braka Stefana Uroša III (Dečanskog) sa Marijom Paleolog“. ZRVI 38, Vizantološki institut SANU, 2000. 327-330.
  • Krneta, Mila, Oblikovanje modela idealne srpske srpske srednjovjekovne kraljice, Zbornik radova Niš i Vizantija 16, 2017. 263-275.
  • Laskaris, Mihailo Vizantijske princeze u srednjovekovnoj Srbiji, Prilog istoriji vizantijskosrpskih odnosa od kraja XII do sredine XV veka, Beograd 1926. (Fototipsko izdanje Podgorica 1997), 53-82.
  • Mak Daniel, Gordon, Genezis i sastavljanje Danilovog zbornika, Arhiepiskop Danilo Drugi i njegovo doba, međunarodni naučni skup povodom 650 godina od smrti 1987. godine, Beograd (1991), 217-224
  • Maksimović, Ljubomir. „Georgije Pahimer”. Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. Beograd: Vizantološki institut. VI 1986
  • Malović-Đukić, Marica. Stefan Dečanski i Zeta, Titograd: Istorijski institut Crne Gore, 1979. 5-69.
  • Marjanović-Dušanić, Smilja. Sveti kralj, kult Stefana Dečanskog, Beograd: Klio, 2007.
  • Pavlović, Dragana, Pitanje ktitorstva crkve Svetog Đorđa u Pološkom, ZOGRAF 39 (2015), 107–118
  • Pirivatrić, Srđan. „Podatak Nićifora Grigore o hronologiji braka Stefana Dečanskog i Marije Paleolog, Spomenica akademika Sime Ćirkovića, Vizantološki institut SANU, 337-347.
Kraljevske titule
Srpska kraljica
1324–1331
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Марија_Палеолог,_краљица_Србије&oldid=27741486”