Mehmed Spaho

Mehmed Spaho
Mehmed Spaho
	Mehmed Spaho
Lični podaci
Datum rođenja	13. mart 1883.
Mesto rođenja	Sarajevo, Austrougarska
Datum smrti	29. jun 1939. (56 god.)
Mesto smrti	Beograd, Kraljevina Jugoslavija
Religija	Musliman
Univerzitet	Univerzitet u Beču
Politička karijera
Politička; stranka	Jugoslovenska muslimanska organizacija,; Jugoslovenska radikalna zajednica

Mehmed Spaho (Sarajevo, 13. mart 1883 — Beograd, 29. jun 1939) bio je jugoslovenski političar. Spaho je bio ministar saobraćaja Kraljevine Jugoslavije u vladi Milana Stojadinovića i senator. Jedan je od najznačajnijih bosanskohercegovačkih političara u XX veku.^[1] Isticao se kao jedan od najglasnijih protivnika Sporazuma Cvetković—Maček. Nosilac je Ordena Svetog Save^[2] i Ordena belog orla.

Djetinjstvo i mladost uredi

Rođen je u Sarajevu 1883. godine u porodici intelektualaca. Njegova se porodica smatrala imućnom, ali i otvorenijom u odnosu na mnoge druge sarajevske muslimanske porodice. Otac je bio vrsni znalac šerijatskog prava i svojevremeno je službovao u Kairu, Damasku, Sofiji i Jajcu kao kadija odnosno sudija osmansko-šerijatskog prava.

Mehmed je završio osnovnu školu i gimnaziju u Sarajevu (1902), a Pravni fakultet u Beču (1906). Doktorski ispit je položio 1907, a 1908. je i službeno dobio naslov doktora pravnih nauka. Od 1906. do 1908. bio je sudski činovnik, a od 1910. godine advokat pripravnik. Kada je u Sarajevu osnovana Trgovačka komora, izabran je za njenog sekretara. Na tom položaju je ostao do ulaska u politički život.

Politički život uredi

Njegov politički život počinje učlanjivanjem u Muslimansku narodnu organizaciju. MNO je bila prva politička stranka Bosanskih muslimana u doba Austrougarske. Nakon sloma Austrougarske 1918. godine postao je član tijela nazvanog Narodno vijeće BiH, koje je glasalo za udruživanje sa Hrvatskom, Slovenijom, Kraljevinom Srbijom i Kneževinom Crnom Gorom u jedinstvenu državu. Iako tek nakon članstva u Jugoslovenskoj muslimanskoj organizaciji 1923. postaje istinski vođa bosanskih muslimana, u tome je pokazivao izuzetan politički talenat koji su rijetki tokom egzistencije Kraljevine SHS i Jugoslavije dosegli.

Doduše, mišljenja o njegovom doprinosu i radu su kontradiktorna i konfliktna, ali kako ne postoji ni jedan detaljan naučni rad o njegovom političkom životu, teško je davati procjene.

Jugoslovenska muslimanska organizacija uredi

Jugoslovenska muslimanska organizacija nastaje ujedinjenjem lokalnih političkih organizacija bosanskih muslimana u februaru 1919. godine. JMO je imala i svoj političko-informativni list, Vrijeme. Prvi predsjednik JMO bio je tuzlanski muftija hadži hafiz Ibrahim Maglajlić (koji je bio pristalica prosrpske majorizacijske struje u Jugoslaviji), a JMO je na izborima za Ustavotvornu skupštinu Kraljevine SHS raspisanim u novembru 1920. u BiH osvojila najveći broj glasova i 24 mandata.

Spaho je takođe jedan od dva priznata zastupnika Jugoslovenske muslimanske organizacije među 11 muslimana od 42 zastupnika Narodnog vijeća SHS za BiH. Jugoslovenska muslimanska organizacija je u to vrijeme smatrala da joj pripada 15 zastupničkih mjesta. On je bio i prvi Bosanski musliman u vladi Kraljevine SHS, a kao jedan od trojice ministara iz BiH i to po etničko-vjerskom stavu: Hrvat dr Tugomir Alaupović bio je ministar vjera, a Srbin Uroš Krulj ministar zdravlja.

Položaj u vladi uredi

Njegovu političku biografiju daje bh. književnik Edhem Mulabdić neposredno nakon njegove smrti i navodi da je držao položaj:

ministra industrije i trgovine 1919. u prvoj vladi Kraljevine SHS. Na izborima za Konstituantu izabran je za narodnog poslanika u tuzlanskom i sarajevskom okrugu. Spahinu političku ulogu pri ustavno-političkim nagodbama koje su se vrtjele oko stvaranja Kraljevine SHS ne treba ni potcjenjivati niti precjenjivati. On se kao izrazito mlad čovjek pojavio na političkoj sceni, zanesen idealima jedinstvene južnoslavenske države. Poput Hrvatske, koja je bila prisiljena prihvatiti mnogo lošiji politički sporazum od Srbije zbog talijanske prijetnje na vlastitim granicama i Slovenije, u identičnoj situaciji naspram Austrije, i mlada Bosna i Hercegovina je bila oslobođena od strane vojnih snaga Kraljevine Srbije (i Crne Gore nakon protjerivanja posljednjeg vladike). Tako da, realno govoreći, Bosanci i bosanski politički prvaci nisu imali prevelik uticaj na ustavne sporazume koji su napravljeni na Krfu. Unutar Bosanskih muslimana javljaju se tri opcije: mađarofilska, koju zagovara Šerif Arnautović, prosrpska sa Derviš-beg Miralemom na čelu, i jugoslovenska sa Spahom i dr Hrasnicom. U to vrijeme, jedino je Spaho imao realno rješenje i njegovo je stajalište pobijedilo među Bosancima budući da je „bio na fonu povijesnih događaja”. Tada se Spaho prvi put, kao izrazito mlad čovjek, pojavljuje na političkoj sceni, gdje će i ostati sve do svoje smrti.

bio ministar trgovine i industrije u vladi Nikole Pašića 1921. godine. Prilikom osnivanja Jugoslovenske muslimanske organizacije (JMO) nije zauzimao istaknut položaj u njoj, ali je snagom ličnosti i prirođenim političkim umijećem u oktobru 1921. izabran za predsjednika JMO. Jedno od njegovih značajnih političkih dostignuća je „turski paragraf”. Naime, prilikom donošenja Vidovdanskog ustava 1921. godine, ili prvog ustava novouspostavljene jugoslovenske države. Spaho je dobio teritorijalnu kompaktnost Bosne u novoj administrativnoj podjeli zemlje, ili čuveni čl. 135, odnosno \"turski paragraf\", kako se taj članak kolokvijalno zvao. Ustavom je nova kraljevina bila podijeljena na 26 oblasti, a jedino je zaključeno da Bosna i Hercegovina neokrnjena „ostaje u postojećim granicama”. Tada se Pašiću, sa srpske strane prigovaralo da je „za volju šačice privilegiranih ljudi opasao oko Bosne kineski zid”, čime se privremeno blokirao srpski nacionalizam. Pomenutim članom je „Spaho načelo autonomije, kompaktnosti i posebnosti Bosne unutar složene jugoslovenske zajednice, pa bez obzira kako se ona zvala, čvrsto afirmisao kao osnovni cilj, ili osnovnu vrijednost, svake politike Bosanskih muslimana. To je njegova temeljna zasluga, ili doprinos razvoju bošnjačkog političkog mišljenja i bosanske političke prakse”, kako je to prokomentarisao Šaćir Filandra. Još jedna zasluga dr Spahe je bila u tome da se stalo na kraj bezakonju i otimanju, najviše u Bosni, ali i SHS, doprinijevši zaustavljanju političke krize u zemlji, što je Muhamed Hadžijahić djelimično i dokumentovao.

poslije izbora 1923. godine i razlaza sa Ibrahimom Maglajlićem, vođom frakcije JMO koju je Spaho porazio, postao istinski vođa Bosanskih muslimana. Razlozi su višestruki i nedovoljno istraženi.

ministra finansija u vladi Ljube Davidovića, 1924. godine,

ministra trgovine i industrije u vladi Velje Vukićevića 1927. godine. U tom resoru s kratkim prekidom ostaje do 1929. godine.

Zajedno sa grupom opozicionih stranaka 1932. godine, on izdaje svoje „punktacije” te kao i brojni bh. političari prolazi kroz zatvor (u njegovom slučaju u trajanju od 20 dana).

osnivanjem Jugoslovenske radikalne zajednice i padom Petra Živkovića 1935. godine ulaskom u vladu Milana Stojadinovića ministra saobraćaja,

ministra saobraćaja i u vladi narodnog sporazuma Dragiše Cvetkovića 1938. godine. Jedinstveno je njegovo držanje po pitanju podjele Bosne sporazumom Cvetković—Maček. Kao vođa i središte bosanske političke akcije, Spaho je osjećao svu pogubnost i opasnost sporazuma po one koji drže probosanske stavove. Spaho je bio svjestan da bi podjela Bosne značila i kraj Bosanskih muslimana, a ne samo Bosne. No, po nalogu Dvora sporazum se morao postići, te srpsko-hrvatski problem riješiti. Vlada je u tome trebalo da bude jedinstvena, a Spaho se odlučno protivio. Iskusan političar, snažno se i vješto odupirao takvoj namjeri. U tome nije bio usamljen, jer je njegova kancelarija u Beogradu postala središte političke akcije Bosanskih muslimana i Spaho je mobilizovao značajan broj političara koji su podržavali njegove argumente. Bilo kakav sporazum bez njega, Spaho sigurno ne bi poštovao. Iza kulisa je zaključeno da je najlakše sporazum bilo postići bez njega.

Nadgrobni spomenik u Sarajevu

Umro je iznenada u Beogradu 29. juna 1939. godine u hotelu „Srpska kruna“, gdje je imao apartman. Tog jutra je doputovao svojim vozom 801 iz Sarajeva u 7.27 časova, u željezničku stanicu Beograd, a zatim je otišao u hotel. Iznenada mu je pozlilo oko 8.30 kada je i preminuo. Njegovoj sahrani u Sarajevu, sutradan, prisustvovao je među 50.000 ljudi i Dragiša Cvetković, tadašnji predsjednik Vlade, koji je u Sarajevo doputovao avionom, kao i drugi visoki državni činovnici. Telegram saučešća njegovoj supruzi Habibi uputili su kraljica Marija, knez namjesnik Pavle i mnogi drugi. Na željezničkoj stanici u Sarajevu, na peron gdje je trebalo da stigne voz sa njegovim posmrtnim ostacima, špalir su napravili đaci Gazi Husrefbegove medrese, željezničari i jedna četa 10. pješadijskog puka. Špekulacije o naravi njegove smrti još uvijek ostaju otvorene, a glavna hipoteza je da je bio otrovan u hotelskom apartmanu.

Ličnost Mehmeda Spahe uredi

Šaćir Filandra je rezimirao u svom članku o ovom jedinstvenom bosanskom političaru iz 20. vijeka: „Spaho je bio čovjek, političar sa svim manama koje političari na Balkanu imaju, dakle volio je vlast, znao je osvojiti i čvrsto držati, sa protivnicima se znao obračunavati, bio je sklon nepotizmu u mjeri u kojoj to i danas političari rade, imao je loših poteza i loših procjena, a što je sve u javnom životu normalno, itd. Na znanosti ostaje da o njemu ponudi svoje sudove.”

Sulejman Spaho, Srbin-musliman uredi

Unuk brata Mehmeda Spahe, Fehima Spahe, Sulejman Spaho je srpski političar, a bio je narodni poslanik Srpske radikalne stranke u parlamentu. Deklariše se kao Srbin-musliman.^[3]