Narodni muzej Užice
Narodni muzej Užice (NMU), regionalni je muzej nadležan za teritoriju osam opština Zlatiborskog okruga — Užice, Bajinu Baštu, Kosjerić, Požegu, Arilje, Čajetinu, Novu Varoš i Sjenicu.
Istorijat uredi
Formiran je 12. jula 1946. godine, najpre kao Muzej ustanka 1941. Rešenjem Narodnog odbora Titovog Užica od 29. aprila 1963. godine osnovan je Narodni muzej, u čiji su sastav ušli Muzej ustanka 1941. i Zavičajni muzej, čija se zbirka postepeno formirala. Odlukom SIZ-a kulture, a na predlog društveno-političkih organizacija grada, Narodnom muzeju je 22. juna 1979. prenet na upravljanje i korišćenje spomen-kompleks na Kadinjači. Od 1. januara 1991. do 21. oktobra 2002. godine spomenik Kadinjača poslovao je kao samostalna ustanova. Ponovo ulazi u sastav NMU 2002.[1]
Delatnost muzeja, odeljenja i zbirke uredi
U okviru NMU nalaze se stručna odeljenja za arheologiju, etnologiju, istoriju i istoriju umetnosti, pedagoška služba, stručna biblioteka, konzervatorske radionice, foto-laboratorija, služba za opšte, materijalno i finansijsko poslovanje i služba za pomoćno-tehničke poslove. Stručnjaci Muzeja bave se naučno-istraživačkim i muzejsko-istraživačkim radom, obradom muzejskih predmeta, konzervatorsko-restauratorskim i snimateljsko-dokumentacionim radom, izložbenom i izdavačkom delatnošću, prosvetno-pedagoškim i informativno-marketinškim radom, pružaju usluge korisnicima muzejskog materijala i sarađuju sa srodnim ustanovama. Muzejski materijal razvrstan je u više arheoloških, etnoloških, istorijskih, umetničkih i numizmatičkih zbirki.
Pored zaštite pokretnih kulturnih dobara, NMU se bavi i zaštitom nepokretnih kulturnih dobara. U periodu od 1994. do 1998. godine uradio je kompletnu konzervaciju, restauraciju i revitalizaciju manastira Uvac (SO Čajetina), a angažovao se i na uređenju rodnih kuća i spomen-soba poznatih ličnosti i narodnih heroja (Dimitrija Tucovića, Steve Čolovića i dr.). U drugoj zgradi Muzeja nalaze se tri stalne postavke: Užice, nastanak i razvoj, Legat slikara Mihaila Milovanovića i Istorija Namenske proizvodnje u Užicu od 1928. do danas. Stalna postavka Ustanak u Jugoslaviji 1941., koja se nalazila u prvoj zgradi Muzeja, dislocirana je 2005/06. posle 45 godina postojanja. U toku je rad na rekonstrukciji nove postavke memorijalnog karaktera „Užička republika“, u okviru koje će biti ponovo dostupne sobe Vrhovnog štaba NOPOJ-a i Josipa Broza Tita.
U Jokanovića kući, kao posebnoj celini Narodnog muzeja Užice, nalazi se stalna postavka Gradska kuća s kraja XIX i početka XX veka, a na Kadinjači, u okviru spomen-doma, Radnički bataljon u borbi na Kadinjači i Užički kraj u NATO agresiji.
Od 30. aprila 2009. godine u okviru organizacije rada Narodnog muzeja Užice je i prezentacija hidroelektrane Pod Gradom. Za celokupan rad Muzej je dobio značajne nagrade i brojna priznanja, među kojima se izdvajaju dve nagrade Mihailo Valtrović dobijene od Muzejskog društva Srbije i Vukova nagrada.
Stalne postavke Narodnog muzeja Užice uredi
Užice, nastanak i razvoj
Stalna postavka otvorena 10. aprila 1995. godine u drugoj zgradi Muzeja, u prizemnoj i suterenskoj sali, prezentuje nastanak i razvoj užičkog kraja od praistorije, antike, srednjeg i novog veka, do savremene istorije. Izloženo je preko 1.400 eksponata iz svih muzejskih zbirki (arheologije, etnologije, istorije i istorije umetnosti).
Istorija Namenske proizvodnje u Užicu od 1928. do danas
Stalna postavka Narodnog muzeja Užice, otvorena 22. novembra 2006. godine, u maloj suterenskoj sali druge zgrade Muzeja. Ova izložba predstavlja u manjoj meri koncepcijski izmenjenu izložbu Privrednog muzeja Prvi partizan, otvorenu u fabričkom krugu 1990. godine, a demontiranu 2002. godine (zbog raspada SOUR-a Prvi partizan). Sadašnja postavka prikazuje samo istoriju Namenske proizvodnje.
Legat slikara Mihaila Milovanovića
Legat slikara Mihaila Milovanovića (Gostinica, 1879 — Užice, 1941), otvoren je 2003. godine u Narodnom muzeju Užice. Fond Legata stvoren je otkupom i poklonom umetnikovog sina Momčila Milovanovića i drugih darodavaca, a deo predmeta je iz zbirki Narodnog muzeja Užice. Legat prezentuje umetničku i ličnu zaostavštinu Mihaila Milovanovića, prvog akademskog slikara iz užičkog kraja, ratnog slikara u oslobodilačkim ratovima Srbije 1912—1918. godine i skulptora.
Milovanovićev realizam, sa elementima impresionizma, secesije, ekspresionizma i simbolizma čini stilski i žanrovski raznorodan opus. Mihaila Milovanovića pogubili su partizani 1941. godine, nakon što je neosnovano optužen da je petokolonaš i izdajnik. Legat je formiran nakon višedecenijskog zalaganja Momčila Milovanovića za rehabilitaciju imena i dela svog oca Mihaila i sakupljanja umetnikove zaostavštine.
Za formiranje i muzeološku prezentaciju Legata slikara Mihaila Milovanovića Narodnom muzeju Užice 2004. godine dodeljena je nagrada Muzejskog društva Srbije „Mihailo Valtrović“ u kategoriji delatnosti muzeja. Okružni sud u Užicu doneo je 2007. godine rešenje kojim se usvaja zahtev za rehabilitaciju i utvrđuje da je Mihailo Milovanović lišen života kao žrtva progona i nasilja iz političkih i ideoloških razloga.
Spomen-komleks Kadinjača uredi
Spomen-kompleks Kadinjača posvećen je borcima Radničkog bataljona, Posavcima i Orašanima, koji su 29. novembra 1941. godine poginuli na brdu Kadinjača, 14 km zapadno od Užica, braneći odstupnicu Vrhovnom štabu NOPOJ-a, partizanskim odredima i partizanskoj bolnici.
Na tom mestu je 29. novembra 1952. otkrivena spomen-piramida autora Stevana Živanovića, beogradskog vajara, na kojoj su uklesani stihovi iz poeme „Kadinjača“ užičkog pesnika Slavka Vukosavljevića. Novosagrađeni spomenik na Kadinjači svečano je otvorio predsednik SFR Jugoslavije Josip Broz Tito 23. septembra 1979. godine, a za nepokretno kulturno dobro od izuzetnog značaja proglašen je 1979.
Memorijalni spomen-kompleks Kadinjača, čiji je autor beogradski vajar Miodrag Živković, sastoji se od nove spomeničke kompozicije i stare spomen-piramide. Skulptorsko rešenje spomenika dato je u vidu pokrenute kompozicije, koju sačinjava niz elemenata različite veličine i oblika, koji uklopljeni u konfiguraciju terena simbolišu ljudski otpor. U sklopu spomenika su tri celine: Amfiteatar Užičke republike, Aleja Radničkog bataljona i Plato slobode.
Na zaštićenom zemljišnom prostoru je i spomen-dom koji je projektovao arhitekta Aleksandar Đokić. U zgradi spomen-doma smeštene su: radne prostorije, stalna postavka o Radničkom bataljonu i borbi na Kadinjači, tematska izložba „Užički kraj u NATO agresiji”, restoranski deo, prodavnica suvenira, pomoćne prostorije i dr. Organizovana je i služba za prihvatanje najavljenih turističkih grupa.
Jokanovića kuća uredi
Jokanovića kuća predstavlja svojevrstan etnografski spomenik kulture u Užicu. Građena je u drugoj polovini XIX veka kao spratna kuća sa stambenom i privrednom namenom. Bila je u dugogodišnjem vlasništvu srpske trgovačke porodice Jokanović, da bi kasnije promenila još nekoliko vlasnika. Jokanovića kuća je 1988. godine proglašena za kulturno dobro — spomenik kulture. Od 1989. godine započeli su radovi na restauraciji ovog objekta, koji su završeni 1992. godine, kada su stvoreni uslovi za njegovu kompletnu muzeološku prezentaciju. Zgrada predstavlja jedan od retkih spomenika balkansko-orijentalne arhitekture pretprošlog stoleća.
Stalna muzejska postavka pod nazivom „Gradska kuća u Užicu u XIX i početkom XX veka otvorena je u Jokanovića kući 10. septembra 1992. godine. Cilj ove postavke je da se prikaže kako se jedan od najznačajnijih perioda u razvoju grada Užica – oslobođenje od turske dominacije – odrazio na ono što čini okosnicu svakog društva – porodicu, tj. na način življenja u gradskoj kući. Postavkom se pokušava prikazati potpuna transformacija Užica od orijentalne varoši, 'šehera', u srpsku varoš koja ima pretenzije da prihvati sva evropska strujanja koja su zapljusnula celu Srbiju posle oslobođenja. U tri enterijera prikazan je način stanovanja građana Užica u XIX i početkom XX veka.
Hidroelektrana Pod Gradom uredi
Hidroelektrana je počela sa radom 2. avgusta 1900. godine. Sagrađena je nepune četiri godina posle one na Nijagarinim vodopadima kao prva hidroelektrana na Balkanu zasnovana na Teslinim principima polifaznih struja. Napravljena je za potrebe Tkačke radionice, a inicijator primene polifaznih struja bio je profesor Đorđe M. Stanojević. Generatori i oprema kupljeni su od firme „Siemens&Halske“. Proizvođač turbina bio je „Danubius-Maschinen Hartmann“, odnosno „Ganz&Co. Danubius Budapest“. Projektant brane, jaza i zgrade hidroelektrane bio je inženjer Aćim Stevović. Projekat je usaglašen sa inženjerom Jaroslavom Jarolimekom iz firme isporučioca opreme. Izvođači građevinskih radova bili su Josif Granžan i Gopa Ljubić iz Niša. Kamen temeljac za izgradnju hidroelektrane postavio je kralj Aleksandar Obrenović 3. maja 1899. godine. Kompletna oprema za hidroelektranu, varošku mrežu i 1.500 sijaličnih priključaka stigla je vozom do Kragujevca oktobra 1899. Zbog loših puteva, specijalno konstruisanim volovskim kolima sa punim drvenim točkovima, koja su vukla po 6 pari volova, dopremljena je u Užice februara 1900. godine. Izgradnja zgrade hidroelektrane, brane, pratećih objekata i montiranje opreme, uz nepredviđene probleme, završena je 2. avgusta 1900. Od juna do septembra je postavljana varoška mreža. Prvi deo varoške mreže pušten je u rad 2. avgusta 1900, uključivanjem u proizvodnju jedne turbine i jednog generatora. Kompletna varoška rasveta završena je 23. septembra 1900. godine. Potpuna elektrifikacija Užica obavljena je do kraja 1900. godine. U junu 1904. zgrada elektrane je proširena, ugrađena je još jedna turbina sa pripadajućim generatorom, čime je rad centrale udvostručen. Zgrada hidroelektrane proširena je za oko 50 m2.
Hidroelektrana Pod Gradom radila je do izgradnje pruge Beograd—Bar, kada je veća količina kamena i zemlje zatrpala jaz i prekinula njen rad. Prva rekonstrukcija hidroelektrane urađena je 1990. Povodom stogodišnjice rada hidroelektrane, 2. avgusta 2000, rekonstruisana je zgrada po projektu arhitekte Katarine Stefanović. Na platou ispred zgrade uređena je letnja scena, koja može poslužiti za različite kulturne sadržaje. Udruženje Užičana poklonilo je svom gradu bistu Nikole Tesle, rad akademskog vajara Nikole Jankovića, koja je svečano otkrivena 1. avgusta 2008. godine.
Zgrada hidroelektrane i njena neposredna okolina proglašeni su za kulturno dobro od velikog značaja.
Reference uredi
- ^ „Istorijat Narodnog muzeja Užice”. Arhivirano iz originala 16. 10. 2016. g. Pristupljeno 24. 04. 2015.
Literatura uredi
- Ristanović Jelena, Narodni muzej Užice (1946-2008), Užički zbornik br. 32, 2008. godina, pp. 161-234
- Jokanovića kuća - Gradska kuća u Užicu u XIX i početkom XX veka, Užice, 2010. godina