Википедија

Nezami Gandžavi


Nezami Gandžavi (Persijski: نظامی گنجوی‎‎‎, u bukvalnom prevodu: Nezami od Ganđe) (1141-1209). Nizami ili Nezami, čije je pravo ime bilo Džamaludin Abu Muhamed Ilijas ibn Jusuf ibn Zaki, bio je sunitski musliman i persijski pesnik iz 12. veka. Nezami se smatra najvećim pesnikom romantične epike u persijskoj književnosti. On je persijskoj epici doneo kolokvijalni i realističan stil. Njegova zaostavština je naširoko cenjena i zajednička za Avganistan, Azerbejdžan, Iran, region Kurdistan i Tadžikistan.[1] ,[2][3][4],[5][6],[7],[8][1][9][10][11]

Nezami Gandžavi (نظامی گنجوی)
Nezami Ganđavi na tepiserji (1939), Muzej Ganđe, Azerbejdžan
Lični podaci
Puno imeDžamaludin Abu Muhamed Ilijas ibn Jusuf ibn Zaki
Datum rođenjaoko 1141. godine (pominje se i raniji datum, oko 1130. godine)
Mesto rođenjaGanđe, Persija (današnji Azerbejdžan)
Datum smrti1209
Mesto smrtiGanđe, Persija
ZanimanjePesnik, istoričar
Porodica
DecaMuhamad
RoditeljiJusuf
Raisa
Književni rad
Žanrromantična persijska epska poezija, persijska lirska poezija, književnost mudrosti
Uticaji odFirdusi, Fahrudin Asad Gorgani, sanai, Asadi Tusi, Hakani
Uticao naSaadi, Amir Hosro, Rumi, Muhamed Šemsudin Hafiz, Hadžu Kermani, Džami, Vahši Bafki, Maktabi Širazi, Salman Savedži, Hatefi, Džamali i kaniji pesnici istočnog islamskog sveta.
Najvažnija delaHusro i Širin, Lejla i Medžnun, Haft pejkar (Sedam lepih tela), Iskender-name, Riznica tajni (Mahzan al-Asrar), Mohabatname (O ljubavi)

Biografija

uredi
 
Nezami Ganđavi na prijemu kod šaha, minijatura, 1570 Muzej istorije Azerbejdžana

Njegovo lično ime je bilo Ilijas, a književni pseudonim Nezami (nalazimo i kao Nizami). Rođen je u gradskoj porodici u Ganđi (tada u sklopu carstva Velikih Seldžuka, na teritoriji današnjeg Azerbejdžana) i veruje se da je ceo svoj život proveo na Južnom Kavkazu. Ganđa je u to vreme bio grad pretežno naseljen iranskom populacijom. „Ovaj grad je bio gusto naseljen Irancima i malim brojem hrišćana.“[12] Kako Nezami nije bio dvorski pesnik, ne pojavljuje se u analima dinastija. U tezkirama, koje su kompilacije književnih memoara i uključuju maksime velikih pesnika i biografske podatke i komentare o stilovima, Nezami se ukratko pominje. Dosta materijala iz ovih tezkira je zasnovano na legendama, anegdotama i pričama. Stoga, malo činjenica je poznato o Nezamijevom životu, jedini izvor su njegova dela koja ne daju puno informacija o njegovom privatnom životu.

Roditelji

uredi

Nezami je rano ostao siroče i podigao ga je njegov ujak Hadža Omar koje je na sebe preuzeo brigu o Nezamiju i pružio mu odlično obrazovanje. Njegova majka Raisa je bila kurdskog porekla. Svog oca, čije je ime bilo Jusuf, Nezami pominje jednom u svojim pesmama. U istom tom stihu, Nezami pominje da se njegov deda zvao Zaki.[13] Neki izvori navode da je Nezamijev otac mogao biti iz Koma. Nezami se pominje kao Persijanac i/ili Iranac.[12]

Porodica

uredi

Nezami se ženio tri puta. Njegova prva žena je bila kipčačka robinja koju mu je kao deo velikog poklona posalo Fahrudin Bahram-šah, vladar Darbanda. Ona je postala Nezamijeva „najvoljenija žena“. Ona je rodila njegovog jedinog sina, Muhamada. Umrla je nakon što je Nezami završio svoje delo Husro i Širin. Muhamedu je tada bilo sedam godina. Nezami svog sina ponovo pominje u svom delu Lejla i Medžnun kada navodi da on tada ima četrnaest godina i naziva ga „jabukom svoga oka“. U Haft pejkar-u (Sedam lepih tela), on takođe pominje svog sina i savetuje ga o preuzimanju više obaveza, jer njegov otac postaje sve slabiji. Neki moderni autori iz kasnog 20. veka su tvrdili da se njegova žena zvala Afak. Ovu tvrdnju je osporio iranski književnik Said Nafisi i neki kasniji izvori koji smatraju da reč afak (afaq) koja se pominje u jednom Nezamijevom stihu ne predstavlja pravo ime njegove žene već se samo pominje u značenju „horizont“, a ne kao lično ime. Čudno je da su i Nezamijeve druge dve žene umrle prerano – smrt svake od njih se podudara sa završetkom jednog Nezamijevog epa, to je nateralo pesnika da kaže: „Bože, zašto za svaku mesneviju moram da žrtvujem po jednu ženu!“[14]

Obrazovanje

uredi

Nezami nije bio filozof u smislu Avicene ili predstavnika teorijskog sufizma poput Ibn Arabija.[15] Ipak, smatra se filozofom i gnostikom koji je ovladao različitim poljima islamske misli koje je sintetisao na način koji podseća na tradicije kasnijih hakima kao što je Kutb al-Din Širazi. Često oslovljavan počasnom titulom „hakim Nezami“ (mudrac iz Nezamija). On je i učeni pesnik i majstor liričkog i čulnog stila. Nema sumnje u Nezamijevo čudesno učenje. Podrazumevalo se da su pesnici vrsni poznavaoci mnogih oblasti; ali čini se da je Nezami bio baš izuzetan po tom polju. Njegove pesme pokazuju da ne samo da je u potpunosti poznavao arapsku i persijsku književnost i usmene i pisane popularne i lokalne tradicije, nego je poznavao i razne oblasti kao što su matematika, astronomija, astrologija, alhemija, medicina, botanika, egzegeza Kurana, islamska teorija i pravo, iranski mitovi i legende, istorija, etika, filozofija i ezoterična misao, muzika i vizuelne umetnosti.[16] Njegov jak karakter, društvena osetljivost i poznavanje usmenih i pisanih istorijskih izvora, kao i njegovo bogato persijsko kulturno nasleđe, ujedinjuju preislamski i islamski Iran u stvaranju novog standarda književnog dostignuća. Kao produkt iranske kulture svog vremena, on ne samo da je stvorio most između preislamskog i islamskog Irana, već takođe i između Irana i celog antičkog sveta.

Uticaji i književna scena

uredi
 
Husro Parviz pronalazi Širin kako se kupa u bazenu

Nedavno otkriće i publikacija antologije pod nazivom "Nozhat al-Madžales" sadrži katrene na persijskom jeziku od Nezamija i 115 drugih pesnika iz severozapadnog Irana (Aran, Šarvan, Azerbejdžan; uključujući 24 pesnika iz same Ganđe) iz istog perioda. Za razliku od drugih delova Persije gde su pesnici uglavnom bili pripadnici viših slojeva društva kao što su učenjaci, birokrate i sekretari, dobar broj pesnika iz severozapadnih krajeva dolazi iz običnog naroda i radničkih porodica i često su koristili kolokvijalne izraze u svojoj poeziji. Navodno, ova knjiga prikazuje društvene uslove toga vremena, odražavajući punu rasprostanjenost persijskog jezika i kulture u regionu, a što je dokazano čestom upotrebom govornih idioma u pesmama i profesijama mnogih pesnika. Uticaj severozapadnog pahlavi jezika, na primer, koji je bio govorni dijalekat regiona i očigledno je uočljivo u pesmama sadržanim u ovoj antologiji. Ipak, u isto vreme, region Kavkaza je bio dom jedinstvene mešavine etničkih kultura. Hakanijeva majka je bila nestorijanska hrišćanka, majka Modžira Bajlkanija je bila Jermenka, a Nezamijeva majka Kurdkinja. Njihova dela odražavaju kulturnu i lingvističku raznolikost regiona. Do kraja 10. veka persijska književnost je postala rasprostranjena od istočnog Mediterana do obala Indijskog okeana. Najstariji postojeći primer persijske poezije iz ove oblasti je delo Katrana Tabrizija (1009-1072) koji je služio na dvoru dinastija Šadadid i Ravadid. Katran Tabrizi se smatra, kako su ga neki stručnjaci u prošlom veku nazvali, osnivačem „azerbejdžanske“ ili „transkavkaske“ škole ili „tabriske“, „širavanske“ ili „aranijske“ škole persijske poezije.[17][18][19] Ova škola je iznedrila osoben stil poezije na persijskom koji se razlikovao od „horasanskog“ („istočnog“) stila po svojoj retoričkoj sofisticiranosti, inovativnoj upotrebi metafore, upotrebi tehničke terminologije i hrišćanskih motiva, prisustvu persijskih arhaizama[20] i pozajmljivanju iz arapskog vokabulara, kao i po novim konceptima. Drugi izvori kao što je Enciklopedija islama i tradicionalni iranski književni izvori koriste termin „irački“ stil za Nezamijevu persijsku poeziju.[21]

 
Azerbejdžanski atabeg, Kizil Arslan dočekuje Nezamija

Seldžuci su kontrolu nad Ganđom preuzeli od Šadadida 1075. godine i proširili persijsku književnost zapadno, na svoje dvorove. Sredinom 12. veka, kontrola Seldžuka nad regionom je oslabila, a upravnici provincija, praktično nezavisni lokalni prinčevi, dalje su podsticali persijsku kulturu, umetnost i poeziju na svojim dvorovima. Persijska kultura je karakteristično procvetala u ovom periodu kada je politička moć bila razlivena, a persijski ostao primarni jezik, persijski civilni službenici, trgovci su bili veoma traženi, a rivalske dinastije su nastavile da se otimaju oko usluga persijskih pesnika. Ovo je naročito važilo u Ganđi, kavkaskom pograničnom gradu gde je Nezami živeo. Nezami je bio štićenik raznih vladara i posvećivao je svoje epove raznim rivalskim dinastijama uključujući Seldžuke, Ildiguzide (koji su imali kontrolu nad Ganđom tokom većeg dela poznog 12. veka), Širvahšahe, vladara Ahara i Ahmadilije. Iako je uživao zaštitu raznih vladara i prinčeva, izbegavao je dvorski život i uopšteno se veruje da je živeo osamljeničkim životom. Kako nije bio dvorski pesnik, ne pominje se u analima dinastija u kojima se navode imena i događaji vezani za vladajuće porodice. „Čini se da je Nezamijeva omiljena razbibriga bila čitanje Firdusijevog monumentalnog epa Šahname (Knjige kraljeva). “Nezami pominje Firdusija kao mudraca (hakima) i znalca/mudrog i velikog majstora diskursa "koji ima reči ukrašene kao nova mlada." Nezami je savetovao Širvanšahovog sina da pročita Šahnamu i da upamti značajne izreke mudrih. Nezami je koristio Šahnamu kao izvor u svoja tri epa: Sedam lepih tela, Husro i Širin i Iskender-namu. Priča Vis i Ramin je takođe imala ogroman uticaj na Nezamija. Iako Nezami osnovu mnogih svojih zapleta uzima od Firdusija, osnova za njegovu retoriku dolazi od Gorganija. Ovo je naročito primetno u epu Husro i Širin koji ima istu metriku i oponaša neke scene iz priče Vis i Ramin. Nezamijevo interesovanje za astrologiju takođe ima preteču u opširnom astrološkom opisu noćnog neba u priči Vis i Ramin. Nezami je imao najveći uticaj na romantičku tradiciju, a za Gorganija se može reći da je započeo većinu osobene retorike i poetske atmosfere ove tradicije, sa odsustvom sufijskih uticaja, koji se mogu videti u Nezamijevoj epskoj poeziji. Prvo Nezamijevo monumentalno delo, Riznica tajni (Mahzan al-Asrar), je nastalo pod uticajem Sanaijeve Bašte transcedentne istine (Hadikat al-Hakika). Nezami ovo priznaje, ali svoje delo smatra superiornim. Glavne sličnosti između Sanaijevog dela i Nezamijevog su u etičko-filozofskom žanru, iako je Nezami koristio drugi pesnički metar i organizovao celo delo na drugačiji način. Smeli motivi Hakanija Šervanija, imali su bitan uticaj na Nezamija Ganđavija i uopšte potonju persijsku poeziju.

Dela

uredi

Nezami je živeo u doba političke nestabilnosti, ali i intenzivne intelektualne aktivnosti, što se i odražava u njegovim pesmama. Malo se zna o njegovom životu, njegovom odnosu sa njegovim pokroviteljima, ili tačnoj starosti njegovih dela, jer mnoge legende koje su nastale o pesniku su uticale na nalaze njegovih kasnijih biografa.

Sva Nezamijeva dela dostupna su u pet zbirki rimovanih polustihova, koje oplemenjuje pesnikov briljantni racionalni i intelektualni pristup. Njegovi stihovi se, uglavnom, svode na monoteistički prikaz postojanja, na razne argumente u korist božijeg postojanja, kao i na kritiku osnova ontološkog svetopogleda materijalista i naturalista. To pre svega ukazuje na Nezamijevo veliko umeće u tome da u poeziji upotrebi demonstrativne i argumentovane metode, kao i na zavidan nivo njegovog poznavanja religijske naučne baštine, kako one koju su svojim intelektualnim pregnućem utemeljili mistici, teolozi i filozofi, tako i one otkroviteljske baštine koja se spominje u predanjima i sakralnim spisima.[22]

Nezami je zapravo najveći pripovedač u istoriji persijske poezije. Njegova grandiozna dela vekovima su predstavljala svetionike i glavnu inspiraciju kasnijim pesnicima i književnicima. Naravno, ovde treba istaći i to da su pesme budućih generacija uglavnom ostale u senci Nezamijevih remek-dela i zato nijedan takav spev nije mogao steći slavu.[23]

Persijska lirska poezija

uredi

Samo mali korpus njegove lirske poezije, uglavnom kasida (oda) i gazela (lirskih pesama) je ostao sačuvan. Deset njegovih katrena su takođe zabeleženi u antologiji Nozhat al-Madžales koja je sastavljena oko 1250 godine od strane Džamala Halila Širvanija, uz pesme još 23 pesnika iz Ganđe.

Pentada (Panđ ganđ ili Hamse)

uredi

Nezami je najpoznatiji po svojih pet dugih proznih spevova koji su sačuvani. On je svoje pesme posvetio raznim vladarima regiona, kao što je to tada bio običaj kod velikih pesnika, ali je izbegavao dvorski život. Nezami je bio majstor stila mesnevije (distiha). Pisao je pesnička dela od kojih je najpoznatija Pentada (Panđ ganđ – pet dragulja), takođe poznato i po persijskom izgovoru arapske reči pet, Hamse (Khamsa). Prvo od pet „blaga“ se naziva Riznica tajni i nastalo je pod uticajem monumentalnog dela Sanaija od Gazne (umro 1131) Bašta transcedentne istine. Druga „blaga“ su srednjevekovne romanse: Husro i Širin, Sedam lepih tela (Bahram-e Gur) i Iskender-nama, i sve od ovih priča imaju epizode posvećene njima u Firdusijevoj Knjizi kraljeva, a ovde se pojavljuju ponovo u središtu tri od četiri Nezamijeva prozna speva. Avantura ljubavnog para Lejle i Medžnuna je tema druge od četiri Nezamijeve romanse i nastala je prema arapskom izvorniku. Ali je, Nezami znatno preradio original. Hamse je bila popularna tema za raskošne rukopise ilustrovanihe minijaturama na persijskim i mogulskim dvorovima u kasnijim vekovima. Jedan takav primer je i Nezamijeva Hamse (British Library, Or. 12208), ispisana za mogulskog cara Akbara u poslednjoj deceniji 16. veka.

  •  
    Stranica ilustrovanog rukopisa Nizamijeve Hamse, Muzej Bruklin.
  •  
    Sasanidski kralj Bahram Gur je veliki miljenik u persijskoj tradiciji i poeziji. Prikaz Nizamijevog „Bahrama i indijske princeze u Crnom paviljonu“, Hamse (Pentada), sredina 16. veka, safavidsko doba
  •  
    Rukopis Nezamijeve Hamse iz 1494. godine koji prikazuje Muhamedovo putovanje iz Meke i do Kupole na steni do neba. Melek Džibril je prikazan sa Muhamedove desne strane sa više pari krila.
  •  
    Scena iz romanse „Lejla i Medžnun“. osujećeni ljubavnici se sastaju po poslednji put pre svoje smrti. Oboje su se onesvestili i Medžnunov stariji glasnik pokušava da oživi Lejlu, dok divlje životinje štite par od nepoželjnih gostiju. Ilustracija iz kasnog 16. veka.
  •  
    Ilustracija Miradža iz Hamse iz 1543. godine, verovatno naslikana od strane dvorskog slikara Sultana Muhameda. Ova verzija je urađena za persijskog šaha Tahmaspa I..[24]


Pentada (Pet blaga – Panđ ganđ) uključuje pet Nezamijevih knjiga na persijskom:

Mahzan al-Asrar (Riznica tajni)

uredi
  • Mahzan al-Asrar (pers.: مخزن الاسرار) "Riznica tajni" (1163) (neki datiraju ovo delo u 1176. godini)

Mahzan al-asrar je delo koje razmatra čovekovo postojanje i njegov odnos sa duhovnošću i zato se svrstava u teozofsko-edukativnu književnost.[23]Etičko-filozofski spev od oko 2250 distiha je posvećena Fahrudinu Bahram-šahu, vladaru Erzindžana. Priča se bavi ezoteričnim temama poput filozofije i teologije. Priča se sastoji od dvadeset diskursa, svaki od kojih predstavlja uzornu priču o verskoj ili etičkoj temi. Svako poglavlje se završava apostrofom samom pesniku koja sadrži njegov književni pseudonim. Sadržaj pesama je nagovešten u naslovu svakog poglavlja, a one su napisane u tipičnom homoiletičkom stilu. Priče raspravljaju o duhovnim i praktičnim pitanjima, zabranjenoj kraljevskoj pravdi, oslobođenju od licemerja, upozoravaju na sujetu na ovom svetu i na potrebu da se pripremi za zagrobni život. Opšta poruka je da Nezami propoveda idealni način života ukazujući čitaocima na vrhovni položaj čoveka među Božijim stvorenjima, kao i na to da se kraj života približava te je neophodno postati svestan svog duhovnog odredišta. U nekoliko poglavlja on se bavi dužnostima kralja, ali u celosti se obraća uopšteno ljudskom rodu pre nego svojim kraljevskim pokroviteljima. U uvodu, pesnik pruža uvid u svoje usamljeničko bdenje koje se naziva halvat. Nema indicija da su ovo bila sufijska bdenja, ali se koriste kao književna fantazija za obavezu duhovno uzvišenog pesnika kao što je on želeo da bude. U visoko retoričkom stilu, on teži da prevaziđe ograničenje sekularne dvorske književnosti. Ovim delom, Nezami se priključuje opredeljenju pesijske poezije koje je započelo sa Sanaijem, a koje su drugi nastavili, pre svega Atar. Riznica tajni nije romantični ep. Prevedena je na engleski 1945. godine. Nakon ovog ranog dela, Nezami se okrenuo pisanju pripovedačke poezije.

Husro i Širin

uredi
 
Hosro stoji na jednoj strani kanala kojim se snabdeva Širin kozijim i kravljim mlekom, preuzeta od Hamse Nezami-ja
  • Husro i Širin (pers.: خسرو و شیرین) (1177–1180)

Ova priča preislamskog persijskog porekla, koja se nalazi u monumentalnom istorijskom epu Šahnami, zasnovana je na istinitoj priči koju su dalje romansirali persijski pesnici. Priču koju je izabrao Nezami su naručili seldžučki sultan Togril II, atabeg Muhamed ibn Ildiguz Džahan Pahlava i njegov brat Kizil Arslan, kojima je priča i posvećena. Ona sadrži oko 6500 distiha i opisuje ljubav sasanida Husro II Parviza prema jermesnkoj princezi Širin. Husro i Širin dočarava priču o udvaranju kralja Husroa princezi Širin i njegovu pobedu nad ljubavnim rivalom Farhadom. Priča ima kompleksnu strukturu i korišćeno je nekoloko žanrova istovremeno; sadržane su mnoge verbalne razmene i pisma, i sve je to prožeto lirskom napetošću. Husrev prolazi krou duga putovanja, fizički i duhovno, pre nego što će se vratiti Širin, svojoj pravoj ljubavi. Oni se konačno venčavaju, ali Husreva na kraju ubija njegov sin i Širin izvršava samoubistvo nad telom svog mrtvog muža. Čista i nesebična ljubav je ovde prikazana u liku Farhada koji je tajno zaljubljen u Širin koji na kraju postaje žrtva kraljeve ljutnje i ljubomore. Uticaj priče o Visu i Ramin je primetan u tome kad spev oponaša veliku epizodu (kada se ljubavnici raspravljaju u snegu) iz priče o Visu i Ramin, kao i pesnički metar (hazadž) Gorganijevog dela. Nezamijevo interesovanje za astrologiju je takođe imalo preteču u detaljnom astrološkom opisu noćnog neba u priči o Visu i Ramin. Zauzvrat, Nezamijevo remek-delo je imalo ogroman uticaj na kasnije autore i napravljene su mnoge imitacije ovog dela. Sa potpunim umetničkim i strukturalnim jedinstvom, ep o Husrevu i Širin se pokazao kao prekretnica ne samo za Nezamije već za celu persijsku književnost.

 
Salim priča sa Medžnunom u pustinji. Nezamijev tekst ilustrovan kao minijatura, indisjka knjiga iz poznog 16. veka


Lejla i Medžnun

uredi
  • Lejla i Medžnun(Pers.: لیلی و مجنون) (1192)

Ova priča je arapskog porekla, a kasnije su je prihvatili i ulepšali Persijanci. Spev ima 4600 distiha i 1192. godine je posvećen Abu al-Muzafaru Širvanšahu koji je tvrdio da vodi poreklo od sasanidskog kralja, a čiji su podvizi oslikani u Nezamijevih Sedam lepih tela (Haft Paykar). Spev je zasnovan na popularnoj arapskoj legendi o nesrećnom ljubavnom paru: pesnik Kajs se zaljubljuje u svoju rođaku Lejlu, ali mu njen otac ne da da se njome oženi. Lejlin otac joj zabranjuje svaki kontakt sa Kajsom i Kajs postaje opsednut njome i počinje da u javnosti peva o svojoj ljubavi za Lejlom. Opsesija je postala toliko teška da je on sve video i procenjivao kroz Lejlu; odatle i njegov nadimak „Opsednuti“ (Medžnun). Kada shvati da ne može da bude zajedno sa Lejlom iako su se drugi ljudi založili za njega, on napušta društvo i go luta pustinjom među zverima. Slika Lejle je bila toliko duboko urezana u njemu da nije mogao da jede i spava. Njegova jedina aktivnost je bilo opevati pesmom žudnju za Lejlom. U međuvremenu, Lejla je protiv svoje volje udata, ali čuva svoju čednost odbijajući nasrtanje svog muža. Uspeva da dogovori tajni sastanak sa Medžnunom i oni se susreću, ali nemaju fizički kontakt već sa udaljenosti jedno drugom recituju poeziju. Lejlin muž umire, što uklanja zakonsku prepreku da oni budu zajedno. Ipak, Medžnun je toliko fokusiran na svoju idealnu predstavu Lejle da beži u pustinju. Lejla umire od tuge i sahranjuju je u venčanici. Kada je to čuo, Medžnun je požurio na njen grob gde je odmah umro. Sahranjeni su jedno pored drugog, a njihov grob postaje mesto hodočašća. Neki sanjare da su se oni ujedinili u Raju i žive kao kralj i kraljica. Nezami je ovu romansu ispevao na zahtev Širvanšaha Ahsatana. U početku je sumnjao da će ova jednostavna priča o agoniji i bolu arapskog mladića koji luta golim planinama i vrelom pustinjom biti odgovarajuća tema za dvorsku poeziju i njegovu kulturnu publiku. Njegov sin ga je ubedio da prihvati ovaj projekat rekavši mu: „Gdegod se ljubavne priče čitaju, ovo će ih začiniti.“ Nezami je u priči koristio mnoge arapske anegdote u priči, ali je takođe dodao i jaku persijsku notu ovoj legendi. Preradio je nepovezane priče o Medžnunu kako bi odgovarale persijskoj romansi.[25] Dodao je ovom spevu i neke tehnike pozajmljene iz persijske epske tradicije, kao šo su opis likova, odnos između likova, opis vremena i okruženja itd.

Iskender-nama

uredi
  • Iskender-name (pers.: اسکندرنامه) (Knjiga o Aleksandru) (1194) ili (1196–1202)

Romansa o Aleksandru Velikom sadrži oko 10 500 distiha. Postoje različita mišljenja o tome da li je ovo Nezamijev poslednji ep ili Sedam lepih tela. Nije sigurno kome je ovo delo posvećeno, ali se pominje vladar Ahara, Nosart al-din Biškin ibn Muhamed. Priča je bazirana na islamskim mitovima o Aleksandru Velikom koji potiču iz kuranskih pominjanja Zulkarnejna kao i iz grčke Aleksandride pseudo-Kalistena. Delo se sastoji od dve knjige, Šaraf-name i Ikbal-name. Spev govori o tri faze Aleksandrovog života: prvo kao osvajaču sveta; zatim kao nekom ko je u potrazi za znanjem, stičući dovoljno mudrosti da prizna svoje neznanje; i konačno kao proroka koji ponovo putuje po svetu sa zapada na istok i sa juga na sever kako bi naveliko objavio svetu monoteističku istinu. Šaraf-nama se bavi Aleksandrovim rođenjem, njegovim nasleđivanjem rumskog (grčkog) prestola, njegovim ratovima sa Afrikancima koji su napali Egipat, njegovim osvajanjem Persije i brakom sa Darijevom ćerkom. Ova epizoda se takođe bavi i Aleksandrovim hodočašćem u Meku, njegovim boravkom na Kavkazu, posetom kraljici Nušabi od Barde i njenom dvoru amazonki. Aneksandar osvaja Indiju, Kinu i ruske zemlje. Šaraf-nama se završava Aleksandrovom neuspešnom potragom za vodom večnog života. Ikbal-nama je opis Aleksandrovog ličnog razvoja u idealnog vladara po modelu čije poreklo preko islamskih posrednika seže do Platonove republike. On vodi debate sa grčkim i indijskim filozofima (uporedi sa Garšaspnamom) i veliki deo teksta je posvećen razgovorima koje on ima sa sedam grčkih mudraca. Pesnik onda priča o Aleksandrovom kraju i dodaje opis okolnosti smrti svakog od sedam mudraca. Nezamijeve predstave Aleksandra su poput iranskog viteza. Engleski prevod Šaraf-name je objavljen 1881. godine pod nazivom „Sikandar Nama e Bara“ i dostupan je na internetu.

Haft pejkar (Sedam lepih tela)

uredi
  • Haft pejkar (pers.: هفت پیکر) „Sedam lepih tela“ (1197) (poznato i kao Bahram-nama)
 
Vežba čini majstora, iz Nezamijevih Sedam lepih tela, Muzej Bruklin

Ova preislamska priča persijskog porekla je posvećena vladaru Marage Aladinu Korp-Arslanu. To je priča o sasanidskom kralju Bahramu V, koga je Jazdegar dobio nakon što dvadeset godina nije mogao da dobije dete i nakon što je preklinjao Ahuru Mazdu da mu podari dete. Njegov avanturistički život je već obrađen u Firdusijevoj Šahnami, na šta Nezami nekoliko puta ukazuje. Generalno, njegov metod je da izostavi one epizode koje je raniji pesnik obradio, ili da ih se tek ukratko dotakne, i da se koncentriše na novi materijal. Pesnik počinje opisivanjem rođenja Bahrama Gura i njegovim odrastanjem na dvoru arapskog kralja Nomana i njegovoj čuvenoj palati Hvarnak. Bahram čije je podizanje povereno Nomanu postaje vrstan lovac. Lutajući čuvenom palatom on otkriva zaključanu sobu u kojoj se nalazi prikaz sedam princeza; otuda i ime Haft pejkar (Sedam lepih tela). Svaka od ovih princeza dolazi iz sedam različitih podneblja (tradicionalna zoroastrijansko-islamska podela sveta) i on se zaljubljuje u njih. Njegov otac Jazdegar I umire i Bahram se vraća u Persiju kako bi preuzeo presto pre pretendenata. Posle nekih događaja on je priznat za kralja i spašava Persijance gladi. Kada je zemlja stabilizovana, kralj traga za sedam princeza i osvaja ih kao svoje neveste. Svom arhitekti je naredio da sagradi sedam kupola, za svaku od svojih novih nevesta. Arhitekta mu govori da svakim od sedam podneblja vlada jedna od sedam planeta (klasičan planetarni sistem zoroastrijansko-islasmskog sveta) i savetuje ga da osigura dobru sreću time što će svaku kupolu ukrasiti bojom koja se povezuje sa svakim od podneblja i planeta. Bahram je bio skeptičan ali je poslušao savet svog arhitekte. Princeze se useljavaju u sjajne paviljone. Kralj je posećivao princeze naizmeničnim danima u nedelji; subotom indijsku princezu kojom vlada Saturn i tako dalje. Princeze su se zvale Furak (Nurak), ćerka indijskog radže, lepa kao sam Mesec; Jagma Naz, ćerka turskog kagana; Naz Pari, ćerka kralja Horazma; Nasrin Nuš, ćerka slovenskog kralja; Azarbin (Azarejon), ćerka marokanskog kralja; Humaj, ćerka rimskog cara; i Diroste, prelepa iranska prinecza iz dinastije Kaj Kaus. Svaka princeza kralju priča priču koja odgovara raspoloženju njoj odgovarajuće boje. Ovih sedam divno konstruisanih, veoma čulnih priča zauzimaju oko polovinu celog speva. Dok je kralj zauzet sa sedam nevesti, njegov zli ministar preuzima vlast u carstvu. Bahram Gur otkriva da je Persija u neredu, državna kasa je prazna, a vladari susednih zemalja su spremni da napadnu. On prvo ide u lov kako bi razbistrio um. Na povratku iz lova, on vidi psa obešenog na drvo. Vlasnik psa, koji je bio pastir, ispričao mu je kako je njegov verni pas čuvar izdao njegovo stado zbog vučice, u zamenu za seksualne usluge. Kralj je počeo da istražuje korumpiranog ministra i od brojnih žalbi je izdvojio sedam, od onih ljudi koji su mu govorili o nepravdi koju su pretrpeli. Ministar je zatim pogubljen i Bahram Gur je ponovo uspostavio pravdu i naredio je da se sedam kupola zadovoljstva preprave u hramove vatre za zadovoljstvo Boga. Bahram zatim ide u lov po poslednji put, ali misteriozno nestaje. Dok je pokušavao da ulovi divlju zebru (gur), umesto toga je našao svoj grob (gur).

Mohabatname (O ljubavi)

uredi

Horezmijev spev Mohabatname (O ljubavi) je napisan kao poklon jednom od zvaničnika sa dvora Jani-bega, onovremenog kana Zlatne horde.[26]

Uticaj i nasleđe

uredi

Persijska kultura

uredi

Uticaj Nezamijevog dela na potonji razvoj persijske književnosti je bio ogroman i Hamse je postala šablon koji je imitiran u kasnijoj persijskoj poeziji (i takođe u drugim islamskim književnostima). Nezamijevo nasleđe se naširoko oseća u islamskom svetu i njegova poezija je uticala na razvoj persijske, arapske, turske, kurdske i urdu poezije kao i mnoge druge. Nezamijevei spevovi su pored Firdusijeve Šahname bili najčešće ilustrovana književna dela persijskim minijaturama. Prema Enciklopediji Britanika: „Nezamiju se dive u zemljama gde se govori persijski zbog njegove originalnosti i jasnoće stila, iako njegova ljubav prema jeziku zbog njega samog, i prema filozofskim i naučnim učenjima, čine da njegova dela budu teško razumljiva prosečnom čitaocu.“ Nezami je pisao stihove na persijskom i zapadne enciklopedije poput Enciklopedije Islama, Enciklopedije Iranika, Enciklopedije Britanika i prilozi orijentalista iz mnogih zemalja,[27] smatraju Nezamija značajnim persijskim pesnikom i veličaju ga kao najgenijalnijeg eksponenta romantične epske poezije u persijskoj književnosti.[28] Među mnogim značajnim pesnicima koji su uzeli Nezamijevu Pentadu za svoj uzor treba da se pomenu: Amir Husro, Džalal Farahani, Hadžu Kermani, Muhamed Katebi Tar-Širin, Abdulrahman Džami, Hatefi Džami, Vahši Bafki, Maktabi Širazi, Ali-Šir Navai, Abdulkader Bedel Dehlavi, Fuzuli, Hašemi Kermani, Fajzi, Džamali i Ahmed Hani.[29] Nezamijeva poezija nije samo uticala na pesnike nego i na istoričare, poput Ravandija, koji su se koristili njegovim spevovima u pisanju istorije. Pored toga, mnoštvo pesnika je otpočelo svoja dela prvim stihom iz Riznice tajni. „Mnogi kasniji pesnici su oponašali Nezamijeva dela, iako nisu mogli da im pariraju, a naročito ne da ih nadmaše; Persijanci, Turci, Indijci, da navedemo samo one najvažnije. Persijski učenjak Hekmat je naveo ne manje od četrdeset persijskih i trinaest turskih verzija Lejle i Medžnuna.“ „Ukoliko bi neko pretražio sve postojeće biblioteke, verovatno bi našao preko 100 verzija Lejle i Medžnuna.“ Džami u svom delu Nafahat al-uns zapaža: „Iako se za većinu Nezamijevih dela na prvi pogledi čini da su romanse, u stvarnosti su ona zastor za esencijalnu istinu i za objašnjenje božanskog znanja.“ Džami u Baharistanu pominje: „Nezamijeva izvrsnost je očiglednija nego Sunce i nema potrebe opisivati je.“ Hašemi od Kermana opaža: „Carstvo poezije je svoj red i zakon zadobilo iz Nezamijevih prelepih stihova“ i „Izgovarati reči pre Nezamijevog nečujnog govora je uzaludno trošenje vremena.“

Prijem na Zapadu

uredi
 
Muzej azerbejdžanske književnosti Nezami u Bakuu, Azerbejdžan

Johan Volfgang Gete piše: „Nežan, visoko nadaren duh, koji je, kada je Firdusi završio sakupljene junačke tradicije, za materijal svojih pesama izabrao najslađe susrete najdublje ljubavi. Medžnun i Lejla, Husro i Širin, ljubavni su parovi koje je on predstavio; predodređeni jedno za drugo, sudbinom, prirodom, navikom, sklonostima, strašću čvrsto posvećeni jedno drugom; ali razdvojeni ludim idejama, tvrdoglavošću, slučajnošću, neophodnošću i zlom, zatim čudesno ponovo ujedinjeni, ali na kraju, na jedan ili drugi način, rastureni i razdvojeni jedno od drugog. Memorisanje i recitovanje njihovog književnog nasleđa je oduvek bilo od vitalnog značaja za Irance, čiji stav prema snazi pisane i usmene reči je pun poštovanja. Čak i danas nacionalna strast za poezijom se stalno podstiče preko radija i televizije, u čajdžinicama, u književnim društvima, u svakodnevnom razgovoru, i kroz muša'are (musha'areh), takmičenja u recitovanju poezije. Nezamijevo delo služi kao sredstvo i simbol ove tradicije, jer ono ujedinjuje univerzalnost sa duboko ukorenjenim umetničkim nastojanjima, osećajem pravde i strašću za umetnošću i naukama sa duhovnošću i pravom pobožnošću. Kada je reč o bogatstvu i finoći metafora, preciznosti, prefinjenosti psiholoških opažanja i pravoj virtuoznosti pripovedanja, Nezamiju nema ravnog. Nezamijeva priča o Lejli i Medžnunu je pružila inspiraciju za istoimeni hit singl Erika Kleptona, Lejla. Pesma je snimljena sa Derekom i Dominosima i objavljena je 1970. godine na albumu Layla and Other Assorted Love Songs (Lejla i druge razvrstane ljubavne pesme). Nezami i njegova poezija neuzvraćene ljubavi su imali veliki uticaj na ovaj album. Peta pesma na ovom albumu, „I Am Yours“ (Ja sam tvoj), u stvari je Nezamijeva pesma za koju je Klepton napisao muziku. Na Univerzitetu Kembridž je 2004. godine održana konferencija o Nezamija. Zbornik radova sa konferencije je objavljen 2011. godine pod naslovom "Nizami: A Key to the Treasure of Hakim" (Nezami: ključ ka hakimovom blagu).[30]

Sovjetski Savez

uredi

Sovjetski balet je snimio film Lejla i Medžnun, nazvan po spevu Nezamija Ganđavija.[31] Balet „Sedam lepih tela“ azerbejdžanskog kompozitora Gara Garajeva zasnovan na Nezamijevom čuvenom spevu je dobio međunarodna priznanja. Manja planeta 3770 Nezami koju je 1974. godine otkrila sovjetska astronomka Ljudmila Černih nazvana je po njemu.[32]

Azerbejdžan

uredi

Nezamijev portret se nalazio na azerbejdžanskoj novčanici od 500 manata od 1993. do 2006. godine. Na 800. godišnjicu njegove smrti, 2008. godine, Nacionalna banka Azerbejdžana iskovala je u spomen Nezamiju komemorativni zlatnik od 100 manata.[33] Muzej književnosti Nezami se nalazi u Bakuu, u Azerbejdžanu.[34] Jedna od metro stanidža u ovom gradu takođe je nazvana po Nezamiju Ganđaviju. U Bakuu postoje i institut za književnost i bioskop nazvani po njemu. Jedan od gradskih distrikta u Bakuu se zove rejon Nezami. Nezamijev život je prikazan u azerbejdžanskom filmu „Nezami“ iz 1982. godine, u kome glavnu ulogu, Nezamija Ganđavija, igra Muslim Magomajev. Nezamijev mauzolej, sagrađen njemu u čast, nalazi se na ulazu u grad Ganđa u Azerbejdžanu. To je visoka građevina u obliku valjka okružena vrtovima. Sa jedne strane se nalazi metalna statua koja ovekovečuje Nezamijeve epske spevove. Mauzolej je prvobitno sagrađen 1947. godine na mestu starog urušenog mauzoleja, a obnovljen je u svojoj sadašnjoj formi nakon što je Republika Azerbejdžan obnovila svoju nezavisnost nakon raspada Sovjetskog Saveza 1991. godine. Spomenici Nezamiju se mogu naći u brojnim gradovima Azerbejdžana i Irana, kao i Moskvi, Sankt Peterburgu, Udmurtiji (Rusija), Kijevu (Ukrajina), Pekingu (Kina); Taškentu (Uzbekistan); Marneuliju (Gruzija), Kišinjevu (Moldavija) i Rimu (Italija).[35]

Reference

uredi
  1. ^ a b Meisami 1995
  2. ^ Mo'in, Muhammad(2006), "Tahlil-i Haft Paykar-i Nezami", Tehran.: pp. 2.
  3. ^ Bernard Lewis, “Music of a distant drum”, Princeton University Press, 2001. pp. 9: “The Persians went a step further, creating authentic epic tradition comparables with those of Greece, Rome and the Vikings. This too, became in time, a form of Persian national self definition. The most famous of Persian epic poets, Firdawsi (940–1020) has been translated several times. An extract from the story of Farhad and Shirin, as told by the 12th century Persian poet Nizami, exmpelified another form of narrative”
  4. ^ Julie Scott Meisami, Paul Starkeym, “Encyclopedia of Arabic Literature”, Taylor & Francis, 1998. pp. 69: “In Arabic literature there has been no artistic elaboration of the story comparable to that undertaken by the Persian poet Nizami“
  5. ^ „BACHER, WILHELM – Encyclopaedia Iranica”. Iranicaonline.org. Arhivirano iz originala 17. 05. 2014. g. Pristupljeno 23. 03. 2014. 
  6. ^ „Ganca (Azerbaijan) - Encyclopædia Britannica”. Britannica.com. Pristupljeno 23. 03. 2014. 
  7. ^ Bertels, E. E. (1962), Selected Works, Nizami and Fizuli, "the fact that unlike the Shia Iranians, "Nizami was righteous Sunni"", Oriental Literature 
  8. ^ Neẓāmī. Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica. 2009. Pristupljeno 28. 02. 2009.  excerpt: Greatest romantic epic poet in Persian Literature, who brought a colloquial and realistic style to the Persian epic. .... Nezami is admired in Persian-speaking lands for his originality and clarity of style, though his love of language for its own sake and of philosophical and scientific learning makes his work difficult for the average reader.
  9. ^ Minorsky, Vladimir. Studies in Caucasian History. Pristupljeno 23. 03. 2014. 
  10. ^ Waal, Thomas de. The Caucasus: An Introduction. Arhivirano iz originala 15. 05. 2023. g. Pristupljeno 23. 03. 2014. 
  11. ^ „Nizami Ganjavi - USSR Politicization - Iranian Persian Civilization - Nezami Ganjei”. Azargoshnasp.net. Pristupljeno 23. 03. 2014. 
  12. ^ a b Gandzakatsi, Kirakos. Kirakos Gandzakats'i's History of the Armenians / translation from Classical Armenian by Robert Bedrosian. — New York: 1986. — pp. 197 Excerpt: "This city was densely populated with Iranians and a small number of Christians.  Kirakos Gandzakets' Patmut'iwn Hayots' [Kirakos of Gandzak, History of Armenia], edited by K.A. Melik'-Ohanjanyan, (Erevan, 1961). str. 235: "Ays k'aghak's bazmambox lts'eal parsko'k', ayl sakaw ew k'ristone'iwk'..."
  13. ^ Barazat Zanjani. “Layla va Majnun-I Nizami Ganjavi: matn-I Ilmi va intiqadi az ru-yi qadimtari nuskha-hayi khatti-I qarn-I hashtum ba zikr-i ikhtilaf-i nusakh va ma’ani lughat va tarikbat va kashf al-bayat”, Tehran, Mu’assasah-i Chap va Intisharat-i Danishgah Tehran, 1369[1990]. str. 28:گر شد پدرم به سنت جد- یوسف پسر زکی مؤید (Gar shod Pedaram beh sonnat-i jadd – Yusuf Pesar-i Zakki Mu'ayyad)
  14. ^ Iraj Bashiri,"The Teahouse at a Glance" – Nizami's Life and Works, 2000
  15. ^ Seyyed Hossein Nasr, Mehdi Amin Razavi, "The Islamic intellectual tradition in Persia",RoutledgeCurzon; annotated edition (July 4, ). (1996). str. 178.–187.
  16. ^ Maria Sutenly, "Visionary Rose: Metaphorical Application of Horticultural Practice in Persian Culture" in Michel Conan and W. John Kress, "Botanical progress, horticultural information and cultural changes", Dumbarton Oaks, (2007). str. 12: "In a highly evocative tale he relates in the Makhzan al-Asrar ("Treasury of Secrets"), the twelfth-century Persian poet, Nizami whose oeuvre is an acknowledged repository of Iranian myths and legends, illustrates the way in which the rose was perceived in the Medieval Persian imagination"
  17. ^ Rypka, Jan. "Poets and Prose Writers of the Late Saljuq and Mongol Periods", The Cambridge History of Iran, Volume 5, The Saljuq and Mongol Periods, ed., Published January 1968. Excerpt: "The school, which begins with Qatran (d. 1072), formed a well defined group of teachers and pupils of whom two, Khaqani and Nezami, were to exert a lasting development of their respective genre: Khaqani being the greatest exponent of the qasida and Nezami the most brilliant writer of romantic epics".
  18. ^ Sharvānī, Jamāl Khalīl, fl. 13 cent., Nuzhat al-majālis / Jamāl Khalīl Sharvānī ; tāʼlīf shudah dar nīmah-ʼi avval-i qarn-i haftum, tashih va muqaddimah va sharh-i hal-i gūyandigān va tawzīḥāt va fihristhā az Muḥammad Amīn Riyāḥī. Tehran : Intishārāt-i Zuvvār, 1366 [1987] . 764 pages (In Persian containing the complete publication of the book). Digital Version]
  19. ^ کتابخانه اینترنتی | تارنگار فردا
  20. ^ Daniela Meneghini, “Saljuqs: Saljuqid Literature” in Encyclopedia Iranica. Excerpt:"The Saljuqs never governed the vast conquered territories as a centralized empire. The main power centers were Hamadān and Isfahan in the west, and Marv and Nišāpur (Nishapur) in the east, but their courts changed location several times over the decades. There were also branches of the Saljuq dynasty in Kermān, Syria, and in Anatolia, and the dynasty’s strong tendency towards decentralization led in the 12th century to the establishment of the atābak, or ‘parallel’ dynasties of Turkish slaves, put in government in some areas (Marāḡa, Tabriz, Shiraz, etc.) ‘external’ to the main centers of power. This phenomenon favored the development of a vigorous cultural life in cities such as Ray, Shiraz, and Yazd and especially in the urban centers of Azerbaijan and Arrān such as Tabriz and Šervān.” “With their capital, Šarvān (Šervān), in the lands of the eastern Caucasus, the Šarvānšāh dynasty also always maintained its independence from the Great Saljqus” “The geographical closeness of the territories subject to the Ildeguzids and those under the Šarvānšāh encouraged the flow of intellectuals and poets from one court to the other. It is also possible to speak of a certain similarity of inspiration and of style between the poets born and educated in these areas, to the point of defining them as belonging to the ‘Azerbaijan school’ (Rypka, Hist. Iran Lit.. str. 201–9). The complexity of the language and of the compositional techniques, the originality and multiplicity of the themes, the presence of Persian archaisms and, at the same time, a wide range of borrowings from Arabic vocabulary are among the stylistic features which are common to poets in this cultural context compared with other contemporaries closer to the Khorasani style.”
  21. ^ De Bruijn, J.T.P. (1997), “Iran: Literature”, Encyclopaedia of Islam, New Ed., vol. IV:52–75. excerpt: "“On the other hand he enriched the romantic mathnawi by using imagery of lyric poetry to the full, treating it with all the rhetorical ingenuity characteristic of the 'Iraqi style”"
  22. ^ Šahabi, Ali Akbar (1955), Nezami; ša'er va dastansara [Nezami – pesnik i pripovedač], Ibn Sina, Tehran, str. 33.
  23. ^ a b Velajati, Ali Akbar (2016), Istorija kulture i cibilizacije islama i Irana, preveo Muamer Halilović, Beograd, Centar za religijske nauke "Kom", str. 532.
  24. ^ Bowker. World Religions. str. 165.
  25. ^ Ali Asghar Seyed-Gohrab, "Layli and Majnun: Madness and Mystic Longing" Brill Studies in Middle Eastern literature, Jun. (2003). str. 76–77, excerpt: Although Majnun was to some extent a popular figure before Nizami's time, his popularity increased dramatically after the appearance of Nizami's romance. By collecting information from both secular and mystical sources about Majnun, Nizami portrayed such a vivid picture of this legendary lover that all subsequent poets were inspired by him, many of them imitated him and wrote their own versions of the romance. As we shall see in the following chapters, the poet uses various characteristics deriving from ‘Udhrite love poetry and weaves them into his own Persian culture. In other words, Nizami Persianises the poem by adding several techniques borrowed from the Persian epic tradition, such as the portrayal of characters, the relationship between characters, description of time and setting, etc.
  26. ^ Velajati, Ali Akbar (2016), Istorija kulture i civilizacije islama i Irana, preveo Muamer Halilović, Beograd, Centar za religijske nauke "Kom", str. 572−573.
  27. ^ AO Tamazishvili. Unknown Pages of Russian Oriental Studies: [Collection] / Ros. Acad. Sciences, Institute of Oriental Studies, St. Peterb. Phil. arch. RAS [status. V. Naumkin (otv. Ed.), NG Romanov, IM Smilyanska]. Moscow: Eastern. lit., From the History of Study of Nezami-ye Ganjavi in the USSR: around the anniversary – E. Bertels, Stalin, and others. 2004. pp. 173–199. (in Russian) excerpt: "Glavnыm, revolюcionnыm dlя otečestvennoй nauki rezulьtatom эtoй kampanii stalo otnesenie Nizami k poэtam azerbaйdžanskim, a ego tvorčestva k dostiženiяm azerbaйdžanskoй literaturы, v to vremя kak v mirovom vostokovedenii (a ranee i v sovetskom) dominiroval vzglяd na nego kak predstavitelя literaturы persidskoй. Točki zreniя, čto Nizami persidskiй poэt, i segodnя priderživaюtsя učenыe mnogih stran, v pervuю očeredь — Irana.". "...while in the realm of the world Oriental Studies (and prior to this in the Soviet as well), the viewpoint of him as a representative of Persian literature. The viewpoint that Nezami is a Persian poet is even today held by the scholars of many countries, specially of Iran."
  28. ^ Lalita Sinha (2008). Garden of Love. World Wisdom, Inc. str. 24. ISBN 978-1-933316-63-5. 
  29. ^ „ḴAMSA-ye JAMĀLI – Encyclopaedia Iranica”. Iranicaonline.org. Pristupljeno 23. 03. 2014. 
  30. ^ Burgel, Johan Christoph; van Ruyuymbeke, Christine (2011). Nizami: A Key to the Treasure of the Hakim. Amsterdam University Press. [mrtva veza]
  31. ^ Tatiana Egorova Soviet Film Music: An Historical Survey. str. 186
  32. ^ „Kara Karayev (Azerbaijani composer) - Encyclopædia Britannica”. Britannica.com. Pristupljeno 23. 03. 2014. 
  33. ^ Central Bank of Azerbaijan. Commemorative coins. Coins produced within 1992–2010 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. januar 2010): Gold coins dedicated to the memory of Nizami Genjevi. – Retrieved on 25 February 2010.
  34. ^ „Department of Humanitarian and Social Sciences of Azerbaijan National Academy of Science. Names of Scientific Institutions and Organizations Reporting to the Branch.”. Arhivirano iz originala 26. 12. 2013. g. Pristupljeno 26. 06. 2017. 
  35. ^ „Nizami Ganjavi 'one of most prominent figures in Azerbaijani culture'”. News.az. Arhivirano iz originala 26. 12. 2013. g. Pristupljeno 23. 03. 2014. 

Literatura

uredi

Spoljašnje veze

uredi
 
Nezami Gandžavi na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Незами_Ганџави&oldid=28412421”